دانشگاه تهران از ابتدای سال تحصیلی جدید ساختمانی را که در فهرست آثار ملی به عنوان نخستین مهدکودک ایران به ثبت رسیده بود را تغییر کاربری داد.
گرچه رئیس دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران به نامه‌هایی اشاره می‌کند که براساس آن تغییر کاربری ساختمان مهدکودک به دانشکده از نظر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بلامانع بوده است اما اظهارات مدیر کل امور حقوقی سازمان میراث فرهنگی حکایت دیگری را در این‌باره روایت می‌کند.
نگاهی دیگر به ماجرای تغییر کاربری ساختمان ثبت شده مهدکودک دانشگاه تهران در فهرست آثار ملی به عنوان نخستین ساختمان طراحی شده ویژه این کار و اظهارنظرهای مطرح شده در این باره می‌تواند این واقعه را بیشتر قابل لمس کند.
اول مرداد ماه امسال و با تلاش سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری نخستین مهدکودکی که با هدف کاربری مهدکودک طراحی و ساخته شده بود به عنوان یک اثر ملی به شمار ثبت 19233 در فهرست آثار ملی قرار گرفت.
اندکی پس از این ماجرا و در حالی که آغاز سال تحصیلی نزدیک می‌شد زنان شاغل در دانشگاه تهران برای سپردن کودکان خود به مهدکودک دانشگاه واقع در خیابان کارگر شمالی مقابل کوی دانشگاه مراجعه کردند اما با واکنشی متفاوت مواجه شدند.
دانشگاه تهران با استناد به مصوبه دولت که می‌گفت ارگان‌های دولتی باید مراکز غیرمرتبط با کار اصلی خود را واگذار کنند، کاربری مهدکودک را منتفی اعلام کرده و از والدین خواست فرزندان خود را به مهدکودک‌های خصوصی منتقل کنند.
این جرقه نخستین گام و اتفاقاتی بود که با آغاز سال تحصیلی از تغییر کاربری ساختمان ثبت ملی شده پرده برداشت.
دکتر سیدمصطفی رضوی، رئیس دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران پس از شروع سال تحصیلی و در واکنش به چرایی تغییرکاربری ساختمان ثبت ملی شده مهدکودک تاکید کرد: «اقدامات مرمتی انجام شده در ساختمان مهدکودک و تغییر کاربری آن به دانشکده، به سازمان میراث فرهنگی استان تهران اطلاع داده شده و به تایید این سازمان رسیده است.»
رئیس دانشکده کارآفرینی تصریح کرد: اقدامات صورت گرفته در ساختمان بیشتر شامل رنگ‌آمیزی، تعمیرات تاسیساتی و نصب پرده بوده و هیچ تغییری در معماری بنا صورت نگرفته است.
نگاهی به ساختمان مهدکودک واقع در نبش خیابان شانزدهم خیابان کارگر شمالی حکایت از آن داشت که دانشگاه تهران کف این ساختمان را به طور کلی تخریب و موزاییک کرده است.
با این حال رضوی در این مورد اضافه کرد : «در مصوبه سازمان میراث فرهنگی به هیچ وجه با تغییر کاربری ساختمان مخالفت نشده و آنچه از دانشگاه تهران خواسته شده نیز صرفا حفظ اثر بوده است.»
با کنکاشی در این باره می‌توان به واکنش‌های سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان تهران پی برد هر چند که در یکساله اخیر میزان تخریب آثار میراث فرهنگی در حوزه استان تهران آن‌قدر افزایش داشت که سرانجام مدیریت این بخش تغییریافت.
2 نامه و نظر میراث فرهنگی
اواسط شهریور ماه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران در پاسخ به تقاضای دانشکده کارآفرینی در خصوص ساختمان مهدکودک تصریح کرده است: «... ضروری است مطلع باشید هرگونه تغییر و تبدیل در خصوصیات معماری اثر شامل تغییر در پلان، نما و سایر عناصر و جزئیات معماری اثر، مطابق با ضوابط و مفاد قانون حفظ و نگهداری از آثار ثبت شده ملی مطلقاً ممنوع می‌باشد.»
این نامه و این اظهار نظر در پی نامه دیگری به دانشکده کارآفرینی تسلیم شد که در آن نقشه‌های اجرای پروژه را خواستار شده بودند.
اما نکته اینجاست که گرچه دراساس سازه هنوز دانشگاه تهران دخل و تصرفی نکرده است اما اساس تمایز این ساختمان و ویژگی‌های منجر به ثبت آن تغییر یافته است.
به عبارت دیگر ساختمان که اثری معاصر است با یک‌سری ویژگی‌های معماری بنا شده که ممکن است بسیاری از ساختمان‌های معاصر و هم‌عصر آن، بهتر و ممتازتر باشند اما نکته اینجا بوده که این ساختمان و طراحی‌اش ویژه کار مهدکودک بوده و نه چیز دیگری.
طراحی ویژه، علت اصلی ثبت
براساس آنچه می‌توان به عنوان روند ثبت ساختمان مهدکودک دانشگاه تهران به عنوان یک اثر ملی مرور کرد، باید به طراحی و معماری خاص ، جهت کاربری مهدکودک اشاره کرد.
به گفته رفیع، معمار و طراح اصلی این ساختمان، اواخر سال 1348 کار طراحی این ساختمان آغاز و ساخت آن اوایل دهه 50 به اتمام رسید که در این کار کلاس‌ها براساس استانداردهای جهانی کار مهدکودک طراحی شده و فضاهای همجوار و خدماتی مورد نیاز بچه‌ها به سهولت قابل دسترس بود.
وی در تشریح ویژگی‌های این معماری تاکید کرد: «جنس مصالح و ارگونومی بسیار دقیق این کار از ویژگی‌های دیگر معماری مهدکودک دانشگاه تهران است و به جرأت می‌توان گفت این مهدکودک تنها مهدکودکی است که صرفاً برای این کار ساخته شده و تمام فضاها به تناسب این کار طراحی و شکل‌گیری شده است.»
اینک و در شرایطی که معمولا دارندگان امتیازهایی چون کلاس‌های آموزشی و مهدکودک‌ها ساختمان‌هایی مسکونی را برای کار خود اجاره می‌کنند و هیچ استانداردی از نظر اندازه تاسیسات خدماتی نوع دستشویی‌ها و سرویس در آن رعایت نشده می‌توان گفت ساختمان مهدکودک دانشگاه می‌توانست الگوی خوبی برای این کار باشد.
به عبارتی دیگر دانشگاه تهران با تغییر کاربری فضایی که صرفاً برای استفاده کودکان طراحی شده بود ماهیت سازه را از بین برده و آن را به یک بنایی معمولی تبدیل کرده است.
شاید اگر نظرات مدیر کل امور حقوقی سازمان میراث فرهنگی را مرور کنیم این تغییر ماهیت بیشتر برایمان معنا پیدا کند.
تغییر هویت ممنوع است
«امید غنمی» مدیر کل امور حقوقی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. کمتر چهره‌ای مطبوعاتی داشته است ولی در مورد این ماجرا واکنش نشان داده و چنین کاری را ممنوع دانسته است.
وی در گفت‌وگو با هفته‌نامه پارسه تاکید کرده است: «چون بنای یاد شده به شماره ثبتی 19233 در فهرست آثار ملی قرار گرفته بوده و به دلیل گسترش فضل دانشگاه توسط مسئولان، این مجموعه تخریب شده بنابراین تخریب‌کنندگان طبق ماده 588 قانون مجازات اسلامی از یک تا 10 سال زندانی شده و خسارت وارده نیز باید جبران شود.»
وی تاکید کرده است: «[بنای یادشده] از تاریخ ثبت با رعایت حقوق مالکانه تحت نظارت و مراقبت و حمایت این سازمان بوده و هرگونه اقدام و عملیاتی که منجر به تخریب و یا تغییر هویت اثر شود ممنوع است.»
غنمی با اشاره به اینکه چندی پیش مسئولان دانشگاه تهران از طریق سازمان میراث فرهنگی استان تهران پیگیر بازسازی این بنا بودند بنابراین مرمت و بازسازی اثر باید با تایید و نظارت سازمان باشد و اگر ثابت شود مسئولان دانشگاه هیچ مجوزی ندارند سازمان میراث فرهنگی استان تهران به طور قطع طرح دعوی می‌کند.»
توجه به سخنان غنمی نشان می‌دهد که بحت هویت اثر به اندازه خود اثر اهمیت دارد و آنچه اینک مسئولان دانشگاه به سادگی از کنار آن گذشته‌اند همین بحث هویت اثر ثبت شده مورد بحث است.
به عبارت دیگر اینک شاید ساختمان مستقر در بخش خیابان شانزدهم خیابان کارگر شمالی همچنان همان معماری سابق را با ظاهری رنگ‌آمیزی شده حفظ کرده باشد اما دیگر هویتش آن هویت متمایز نیست. نه از بچه‌ها خبری هست و نه از آن کاربری متمایز. تنها الگوی یک مهدکودک استاندارد اینک در اختیار دانشجویان است که می‌شد در هر ساختمان دیگری درس بخوانند.
