حقیقت این است که طب یا پزشکی شاخه‌ای از علم است که با سلامت انسان و بیماری‌های آن سروکار دارد. لذا علم پزشکی مانند هر علم دیگر باید خصوصیات معینی را داشته باشد. من در اینجا قصد بحث درباره چیستی علم را ندارم، ولی علم خصایصی دارد که آن از فلسفه یا متافیزیک متمایز می‌کند. علم حاصل تجربه و آزمایش است. علم پزشکی نیز جدا از این خصوصیت علم نیست.
درواقع فقط یک علم پزشکی وجود دارد و آن رشته‌ای است که بر اساس شواهد علمی باشد.
اگر ما اعتقاد داریم که مثلاً فلان کار درمانی (دارو، جراحی، ماده شیمیایی، گیاهی و غیره) در درمان یک بیماری اثر دارد، باید شواهد علمی آن را ارائه دهیم. یعنی اول آزمایش علمی تأثیر آن را تأیید کرده باشد، ثانیاً این آزمایش علمی قابل تکرار باشد. البته باید دانست که هر آزمایش علمی نقاط قوت و ضعف خود را دارد.
شواهد علمی هم درجه‌بندی دارند، گاهی شواهدی قوی هستند و گاهی ضعیف. مشاهدات یا مطالعات علمی نیز اصول خاص خود را دارند. وظیفه هر پزشک این است که با مطالعه این شواهد به بیمار خود توصیه‌های لازم برای درمان ارائه دهد. پزشک وظیفه دارد با دانشی که درباره این شواهد و اثرات درمان‌ها دارد، بهترین درمان را با توجه به شرایط به بیمار پیشنهاد کند.
گاهی برای درمان بیمار روش‌های متفاوتی وجود دارد. هر یک از این روش‌ها در مطالعات علمی با نکات مثبت و منفی همراه هستند. پزشک وظیفه دارد که تمامی این نکات را به بیمار توضیح دهد و در تصمیم‌گیری به او کمک کند.
باید توجه داشت که بیمار در نهایت مختار است که روش درمانی مطلوب خودش را برگزیند. بیمار در انتخاب درمان استقلال دارد و پزشک نمی‌تواند این استقلال را از بگیرد. پزشک باید بر اساس شواهد علمی بهترین توصیه را به بیمار ارائه کند.
شواهد علمی یا نتایج درمانی به طرق مختلف ممکن است به دست آید. ممکن است این شواهد حاصل سال‌ها تجربه باشد یا حاصل مطالعات دقیق علمی یا حاصل درمان گروهی از بیماران و ارزیابی علمی اثرات آن. من در اینجا قصد بحث درباره روش‌های مختلف ارزیابی علمی کارهای درمانی متفاوت را ندارم، ولی باید توجه داشت که هر روش درمانی را که طبیب به عنوان طبابت به بیمار ارائه می‌دهد، باید بر اساس شواهد علمی باشد. فرق نمی‌کند این روش بر اساس تجویز داروهای شیمیایی باشد یا داروهای گیاهی یا سنتی یا جراحی یا روش‌هایی مانند طب سوزنی.
اگر پزشک این روش‌ها را به بیمار توصیه می‌کند، این کار باید بر اساس شواهد علمی درباره تأثیربخشی آن‌ها باشد.
* جراح پیوند و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
نظر شما