نیمه خالی لیوان

احسان رضایی: همین آبی که قلپ قلپ می‌خوریم کمبودش یک بحران جدی است؛ تا سال2025 آب به موضوع اصلی جنگ‌ها تبدیل می‌شود.

آماری که نشان می‌دهد هر دقیقه، مرگ 7 نفر در جهان به خاطر کمبود یا ناسالم بودن آب است؛ به جدیدترین گزارش صندوق توسعه سازمان ملل متحد مربوط می‌شود. این صندوق که کارش بررسی و مقایسه شرایط توسعه انسانی در کشورهای مختلف برای دادن گزارش به سازمان ملل و باقی نهادها و مراجع تصمیم‌گیرنده است، در گزارش سالانه جدید خود، آمارهایی را منتشر کرد که بعضی‌هایشان معمولی و قابل انتظار و بعضی‌هایشان عجیب و غریب بودند.

یکی از این آمارها همین بود؛ 18درصد جمعیت جهان به آب کافی و سالم دسترسی ندارند. 18درصد از جمعیت جهان یعنی یک میلیارد و 158میلیون نفر. این گزارش پیش‌بینی کرده است این درصد تا سال2025 به 33درصد (یک‌سوم) جمعیت جهان برسد. 2025 یعنی فقط 18سال دیگر.

در همان کلاس‌های ابتدایی دبستان یادمان می‌دادند که سه‌چهارم کره زمین را آب فراگرفته است اما توی این درس‌ها کسی به ما نمی‌گفت که این حجم وسیـع آب –یعنی آب شور دریاها و اقیانوس‌ها – را نمی‌شود خورد، نمی‌شود برای شست‌وشو استفاده کرد، نمی‌شود برای کشاورزی استفاده کرد، نمی‌شود هیچ کار دیگری با آن کرد؛ فقط می‌شود در آن شنا کرد؛ آن هم به شرطی که بعد از شنا کردن در آب‌های شور، بروی حمام و با آن 3درصد از حجم کل آب‌های دنیا که شیرین است، خودت را بشوری تا آب شور، پوست‌ات را داغان نکند. چیزی که به درد ما می‌خورد، فقط همین 3درصد کل آب‌های دنیا است؛ چیزی که در رودهای روان، چاه‌ها، سفره‌های زیرزمینی و فقط بعضی از دریاچه‌ها و آبگیرها پیدا می‌شود.

حجم 3 درصدی آب شیرین دنیا را، سازمان‌ملل 4/23میلیارد لیتر تخمین زده است. ظاهرش این است که این مقدار حالا حالاها برای ما کافی است اما نکته در این است که اولا همه این حجم قابل استفاده نیست (حدود 68 درصد این آب‌ها در عمق زمین هستند) و بیشتر باید روی آب رودها حساب کرد و تازه همان حجم 3درصدی هم قرار است تا سال 2050 به 5/2درصد برسد.

آب‌های روی زمینی (یعنی رودها) هم دارند خشک می‌شوند چراکه زمین دارد گرم و گرم‌تر می‌شود و همین باعث کاهش میزان بارندگی شده. دریاچه‌های آب شیرین هم با روند آب‌شدن یخ‌های قطب‌ها به دریاها می‌ریزند و از بین می‌روند. آن قسمت هم که در دل خاک است، برای پرشدن دوباره هر سفره زیرزمینی‌اش 4000 سال وقت لازم دارد. وضعیت آب، بیشتر از آنکه فکر کنید بحرانی است.

تا سال 2025، آب به بحرانی جدی تبدیل می‌شود. با کمبود آب، زمین گرم‌تر خواهد شد، تغییرات جوی شدید پدید خواهد آمد و بیماری‌ها گسترش پیدا می‌کنند. اگر امسال در هر دقیقه 7 نفر از کم‌آبی می‌میرند، احتمالا در آن روز – که چندان هم دیر نیست - این تعداد به 27 نفر در هر دقیقه خواهد رسید.

متخصصان و نیروهای جوان به کشورهایی که آب دارند مهاجرت می‌کنند و کشورهای «آب‌دار» می‌توانند آب را هر نرخی که دلشان خواست، بفروشند. این تصویر آخرالزمانی، وقتی فاجعه‌آمیزتر خواهد شد که بدانیم ما هم در یکی از مناطق بحرانی آب زندگی می‌کنیم؛ طبق پیش‌بینی محققان، بیشترین کمبود آب در آفریقا و خاورمیانه خواهد بود. به شکل زیر دقت کنید؛ آسیا 60درصد جمعیت دنیا را دارد و فقط 36 درصد منابع آب شیرین دنیا را. این عددها کمی نـگران‌کـننده نیست؟

1970 ، نشانه‌های خطر
در این سال میزان مصرف آب در جهان، دقیقا نصف چیزی بود که حالا هست. همان موقع اعلام شد که 80 درصد کل بیماری‌ها در کشورهای درحال توسعه به خاطر عدم دسترسی به آب سالم یا کافی است. هشدارهای مربوط به رشد بی‌رویه جمعیت هم در همین سال منتشر شد. یک کارشناس یونیسف در همین سال مقاله‌ای درباره بحران آب منتشر کرد که طبیعی است، هیچ‌کس جدی نگرفت‌اش.

2000 ،خشک و غیربهداشتی
تا این سال، دیگر کارشناسان سازمان بهداشت جهانی فهمیده بودند که بیش از یک میلیارد نفر از جمعیت دنیا به آب سالم دسترسی ندارند و دسترسی کلیه شهروندان به آب بهداشتی، جزو ‌اهداف «توسعه هزاره» (اجلاسی که با حضور سران کلیه کشورها در سازمان‌ملل با هدف توسعه برگزار شد) قرار گرفت. تا اینجا مشکل فقط آن 2/2 میلیون نفری بودند که هر سال به خاطر بیماری‌های مرتبط با آب غیربهداشتی می‌مردند. اما گزارشی که محققان دانشگاه نیوکاسل از تصویر آب جهان در سال 2025 ارائه دادند، همه را تکان داد.

2025 ،جمهوری برهوت
طبق محاسبات محققان دانشگاه نیوکاسل – که بعد هم توسط کارشناسان سازمان‌ملل، سازمان بهداشت جهانی و یونیسف تایید شد – تا 18سال دیگر، یک‌سوم جمعیت جهان مشکل کم‌آبی خواهند داشت. بیشترین میزان بی‌آبی در آفریقا و خاورمیانه خواهد بود؛ جایی که رشد جمعیت بیشتر از هر جای دیگری است و جنگ بر سر استفاده از رودهای بزرگ و باستانی موجود از همین حالا شروع شده.

آیا جنگ می‌شود؟
حکایت معروفی هست که از اینشتین در مورد جنگ‌افزارهای مورداستفاده بشر در جنگ جهانی سوم پرسیدند و استاد گفته بود که «جنگ جهانی سوم را نمی‌دانم اما در جنگ جهانی چهارم بشر حتما با چوب و سنگ می‌جنگد». این حکایت را کوفی‌عنان، 3 سال پیش وقتی که می‌خواست درباره موضوع بعدی جنگ‌های بشری هشدار بدهد، نقل کرد.

در آن موقع کوفی‌عنان با اشاره به گزارش‌های موجود، در مورد خطر جنگ برسر منابع آبی هشدار داده بود. سازمان ملل 1831 رود یا منبع زیرزمینی آب مشترک بین کشورها را شناسایی کرده و 12 منبع آبی مشترک را به عنوان نقاط جنگ‌خیز آینده معرفی کرده است و جالب است بدانید که از 4 سال پیش تا به حال، در این 12 نقطه، 21 درگیری نظامی به وجود آمده که 18 مورد از آن به درگیری‌های اسرائیل و همسایگان‌اش مربوط است.

اسرائیل سر رود لیتانی با سوریه و لبنان درگیری دارد؛ جایی که سال 1974، هواپیماهای اسرائیلی سد در حال ساخت سوریه را بمباران کردند و بعضی کارشناسان، دلیل حمله اسرائیل به جنوب لبنان را هم آب همین رود می‌دانند.

منطقه پراهمیت بعدی در این جنگ‌های آبی، سرچشمه رود نیل است؛ جایی که اوگاندا اعلام کرده می‌خواهد روی نیل سد بزند و به سودان و مصر‌- جایی که اسمش با نیل گره خورده - آب نیل را بفروشد. سودان و اوگاندا تا حالا 2 بار سر همین مسئله، سر شاخ شده‌اند.

دجله و فرات هم که ابتدا از ترکیه و بعد از سوریه و عراق رد می‌شوند، محل بعدی اختلاف‌هاهستند. ترکیه اعلام کرده می‌خواهد روی این دو رود سد بزند و اگر می‌بینید عراق به همین راحتی می‌گذارد ترکیه در شمال عراق عملیات نظامی انجام دهد، مطمئن باشید که با قضیه این سدها بی‌ربط نیست.

ما چقدر آب داریم؟
طبق پیش‌بینی‌ها، ما هم در منطقه بحرانی آب در سال 2025 قرار داریم و این – اگر خشکی زاینده‌رود در سال‌های پیش یادتان باشد – اصلا عجیب نیست. تهران سالانه 920 میلیون متر مکعب آب مصرف می‌کند و الان، زدن چاه عمیق در خیلی از نقاط کشور ممنوع شده‌است.