اين در حالي است كه در غرب اين منطقه، بلوك اتحاديه اروپا و ناتو توسط رهبران غربي و در شرقش بلوك آسياي مركزي توسط روسيه و اخيرا چين با اهداف اقتصادي و سياسي امنيتي شكل گرفته يا در جريان است؛ يعني در آسياي‌مركزي و قفقاز دسته‌اي از ائتلاف‌ها و سازمان‌هاي منطقه‌اي طي ٢٥سال گذشته شكل گرفته است كه بيشتر ائتلاف‌ها و سازمان‌هاي منطقه‌اي روس‌محور مانند جامعه كشورهاي مستقل مشترك‌المنافع يا سي.آي‌اس در حوزه سياسي، سازمان همكاري شانگهاي و پيمان امنيت دسته‌جمعي در حوزه دفاعي- امنيتي و اتحاديه اقتصادي اوراسيا در حوزه اقتصادي است.
در اروپا نيز دسته‌اي از سازمان‌هاي فرامنطقه‌اي يورو- آتلانتيك‌محور مانند اتحاديه اروپا در حوزه سياسي- اقتصادي و پيمان ناتو در حوزه دفاعي- امنيتي است كه داراي سازمان‌هاي متعدد وابسته‌اي براي همكاري در حوزه مديترانه نيز هستند. دسته سوم كه چين به‌دنبال اجراي آن است مقداري سازمان متفاوت دارد و بيشتر يك پروژه اقتصادي است كه داراي آثار سياسي - اجتماعي است و يكي از ويژگي‌هاي آن فرامنطقه‌اي بودن آن و اتصال 3 قاره آسيا، اروپا و آفريقا به يكديگر است.
پروژه يك كمربند- يك راه، قارههاي آسيا و اروپا را با جمعيت 4 ميليارد و 400ميليون نفر در برگرفته است كه 63 درصد جمعيت كل جهان را شامل مي‌شود. حجم كل اقتصاد كشورهاي آن نيز به 230 هزار ميليارد دلار رسيده كه 29 درصد حجم كل اقتصاد جهان را شامل مي‌شود.
چين بيش از 40 ميليارد دلار براي «صندوق جاده ابريشم» اختصاص داده است؛ صندوقي كه هدفش سرمايه‌گذاري در زيرساختهاي كمربند زميني و مسير دريايي اين جاده است و 50ميليارد دلار هم در بانك «سرمايه‌گذاري زيرساخت آسيايي» سرمايه‌گذاري مي‌كند؛ بانكي كه با وجود مخالفت‌هاي ايالات متحده آمريكا 47 كشور درخواست عضويت در آن را داده‌اند. اين پروژه كه هدف آن يك سرمايه‌گذاري بزرگ به‌منظور تأمين زيرساختهاي حمل‌ونقل براي قارههاي آسيا، اروپا و آفريقاست در دل خود سرمايه‌گذاري‌هاي بزرگ متعددي را دارد كه مي‌تواند به‌عنوان يك جهش اقتصادي در راستاي ارتباط زميني و دريايي چين با غرب ارزيابي شود. اين پروژه از طريق 2 خط اجرا مي‌شود؛
خط اول چين، آسياي ميانه، روسيه و اروپا را تحت عنوان «كمربند اقتصادي جاده ابريشم» به هم متصل خواهد كرد. خط دوم نيز تحت عنوان «جاده ابريشم دريايي» چين را به اقيانوس هند و سپس درياي مديترانه پيوند خواهد داد. اين پروژه كه هدايتگر معادلات اقتصادي اين بخش از جهان خواهد بود، سبب رونق كسب‌و‌كار در مسير خود مي‌شود. افق استقبال از سرمايه‌گذاري چين در كشورهاي آسياي غربي و از جمله تركيه به‌دليل استفاده از تسهيلات مادي و معنوي اين پروژه كاملا روشن است و لذا تا سال ٢٠٢١ ميلادي روندهاي زير قابل توجه هستند:
چين علاقه زيادي به حضور در خاورميانه داشته و درصدد است پس از رفع تحريم‌هاي ايران بتواند با ايران همكاري نزديك داشته و از نفوذ ايران در خاورميانه براي حضور در اين بازارها بهره‌مند شود.اصرار چين براي گزينش مسير سنتي از ايران به همين سبب است كه چين مي‌تواند بدون مزاحمت آمريكا و احيانا روسيه در حوزه خليج‌فارس و در نهايت خاورميانه به ايفاي نقش بپردازد.
حل بحران سوريه و عراق و ايجاد آرامش در اين منطقه، دستيابي به مسير جاده ابريشم سنتي از ايران به سواحل شرقي درياي مديترانه و از آنجا به شمال آفريقا را فراهم مي‌سازد؛ بازارهايي كه از يك‌سو انرژي به چين خواهند رساند و از سوي ديگر بازاري بزرگ و دائمي براي محصولات چيني خواهند بود.
اگر در اين مقطع تاريخي ايران نتواند به‌درستي از اين فرصت استفاده كند، مسير پيشنهادي از وراي مرزهاي شمالي ايران يعني مسير اتصال دريايي خزر (بندر تركمن‌باشي در تركمنستان در شرق درياي خزر و باكو در جمهوري آذربايجان در غرب درياي خزر) و از آنجا از طريق گذر از دالان قفقاز به حوزه درياي سياه و در نهايت اروپا يا مسير شمال درياي خزر از قلمرو قزاقستان و روسيه جايگزين خواهد شد؛ مسيرهايي كه چين تمايلي به توسعه‌شان ندارد و انديشمندان و اقتصاددانان و استراتژيست‌هاي چين به مسير ايران تكيه دارند.
درصورتي كه چيني‌ها هزينه احداث و اجراي خط راه‌آهن ايران- ارمنستان (خط راه‌آهن جنوبي) را بپذيرند، با اتصال اين شبكه ريلي به شبكه راه‌آهن ايران- آسياي مركزي از يك طرف و گرجستان از طرف ديگر، زمينه اتصال شبكه ريلي چين با قفقاز جنوبي و سواحل درياي سياه تا سال ٢٠٢١ ميلادي فراهم خواهد شد.
اگرچه اصولا چين داراي سياست خارجي محافظه‌كار و غيرتهاجمي در مقابل قدرت‌هاي خارجي و مخصوصا آمريكاست اما هم بايد با اين خصيصه و ويژگي بارز با او در تعامل بود و از موقعيت بين‌المللي و اقتصادي آن استفاده كرد و هم با استفاده از موقعيت روسيه و آوردن او به اين بلوك نكات منفي چين را از بين برد. قدم اول براي همراهي با چنين پروژه عظيمي اين است كه با تعيين مسئولي براي مديريت پروژه جاده ابريشم در سطح بالاي دولت هم دستگاه‌هاي درگير را هماهنگ و هم تمامي ظرفيت‌ها را فعال كرد. ان‌شاءالله!
- سفير پيشين ايران در اردن
نظر شما