در دنيايي كه هر روز بيشتر بحران‌زده مي‌شود و جنگ‌طلبي بيشتر از صلح شنيده مي‌شود، نقش علم و تفكر علمي براي بازگشت آرامش به جهان پررنگ‌تر شده است. دكتر اكرم قديمي، مدير گروه ترويج علم مركز تحقيقات سياست علمي كشور و رئيس انجمن ترويج علم ايران عقيده دارد كه در اين روز بيشتر از هر زماني بايد به نقش مثبت و هماهنگ‌كننده علم در صلح و توسعه توجه شود. به عقيده او، تفكر علمي بايد تبديل به يك فرهنگ شود تا در درازمدت نقش مهم خود را در توسعه كشورها ايفا كند.
- ۱۶سالي است كه يونسكو روز جهاني علم در خدمت صلح و توسعه را در برنامه‌هاي خود قرار داده است. چقدر اين مسئله مهم است و مي‌تواند نقش حياتي در صلح و توسعه جهاني ايفا كند؟
علم راهكاري است كه مي‌تواند در كاهش بحران‌ها و ايجاد صلح نقش مهمي ايفا كند اما به‌تنهايي در اين مسير نمي‌تواند موفق باشد. اين مسئله بستگي به سياستگذاري‌ها و خيلي از موارد ديگر دارد كه علم هم بتواند نقش كارآمد و مفيد خود را ايفا كند. علم هميشه مانند يك شمشير دولبه بوده است. حالا براي اينكه بتوان از نقش مثبت علم استفاده كرد، يونسكو از سال۲۰۰۱ روز جهاني علم در خدمت صلح و توسعه را مطرح كرده است. اين روز بر نقش مثبت و هماهنگ‌كننده علم در صلح و توسعه تأكيد دارد. كشورها با استفاده از ديپلماسي علم و فناوري هم مي‌توانند در راستاي صلح و كاهش جنگ و خشونت‌ها گام بردارند. راهكارها زياد است ولي اينكه اين راهكارها عملي شود، بحث جداگانه‌اي لازم دارد. آنچه در حرف و عمل كشورها وجود دارد متفاوت است اما اين روز فرصت مناسبي است كه به نقش مثبت صلح در علم و توسعه بيشتر توجه شود.
- به دولبه‌بودن شمشير علم اشاره كرديد. در اين روز جهاني تأكيد ويژه‌اي به نياز همراهي علم با خرد و اخلاق مي‌شود. چقدر اين مسئله براي صلح در جهان مهم است؟
علم بدون خرد و اخلاق نه به صلح منجر مي‌شود و نه توسعه. اين يك شرط لازم است كه علم بايد همراه با عقلانيت باشد. علم با عقل در ارتباط است اما علم بدون چارچوب‌هاي اخلاقي به هيچ عنوان نمي‌تواند موفق باشد. ضرورت اينكه علم در حوزه صلح و توسعه موفق و كارآمد باشد، توجه به چارچوب‌هاي اخلاقي است.
- يونسكو شعار امسال را «دانش براي درك جهاني» درنظر گرفته تا گفتماني بين اهالي علم و مردم شكل بگيرد. اما خيلي از مسائل ازجمله شبكه‌هاي اجتماعي باعث شده تا مطالعات علمي ما كم شود. چه كار مي‌شود كرد كه علم نقش پررنگ خود را در ميان مردم بازيابي كند؟
فناوري‌هاي امروز خودش نتيجه علم است. حالا اينكه بعضي جوامع فقط مصرف‌كننده فناوري‌ها هستند و خودشان در توليد علم نقش ندارند، ماجرايي متفاوت است. اينكه با شبكه‌هاي اجتماعي مردم ما كم‌خوان شده‌اند، مسئله‌اي مربوط به تنها اكنون نيست. اگر آمار مطالعه را در كشورهاي پيشرفته همين حالا هم ببينيد متوجه مي‌شويد كه هنوز هم با وجود فناوري‌هاي مختلف كه در آن كشورها حتي بيشتر است، مطالعه جايگاه خود را همچنان دارد. چون مطالعه تبديل به فرهنگ اين جوامع شده است. بايد تلاش كنيم كه فكر و تفكر علمي تبديل به فرهنگ شود. چون زماني كه تفكر علمي تبديل به فرهنگ شود در درازمدت نقش خود را در توسعه جامعه ايفا مي‌كند. اين مسئله بايد از سطح ابتدايي و حتي مهدكودك‌ها پيگيري شود تا افراد به مطالعه علاقه‌مند شوند و تفكر علمي داشته باشند.
- بحران‌ها و درگيري‌ها در منطقه ما حالا گسترده‌تر از گذشته شده است. علم مي‌تواند به‌عنوان يكي از محورهاي مهم، صلح را به اين منطقه بازگرداند؟
واقعا چاره اصلي كه مي‌توان براي رفع اين بحران‌ها انديشيد، توجه به علم است؛ علمي كه همراه با خرد و اخلاق باشد. اگر به سابقه علم جديد در اين مناطق دقت كنيم با علم عاريه‌اي مواجه هستيم. منكر بحث تاريخ پرشكوه علم در كشورهاي منطقه ازجمله ايران نيستيم اما با توجه به شرايط مسائلي پيش آمده كه ما از علم فاصله گرفته‌ايم. چاره مشكلات توجه اصلي به علمي است كه تنها محفوظات نباشد. چيزي كه ما اكنون به دانش‌آموزان ارائه مي‌دهيم، تنها يكي سري محفوظات است. بايد به آنها ياد بدهيم كه فكر كنند و خودشان در اين حوزه نقش داشته باشند. درست است توليد مقاله و علم در كشور بالا رفته اما بايد آثار آن را در جامعه ببينيم. يعني اكثر اين موارد و توليدات علمي در راستاي نيازهاي جامعه ما نبوده است. ما بايد تغيير نگرش بدهيم كه از علم به‌گونه‌اي ديگري استفاده كنيم. صرف نظريات براي مقالات خارجي براي ما و منطقه چاره‌ساز نيست. علمي را لازم داريم كه نافع و كاربردي باشد.
نظر شما