همچنين رفت‌وآمدهاي علمي پس از برجام گسترش يافته و تعداد هيأت‌هاي علمي براي تبادل‌نظر و مذاكرات دو يا چندجانبه روزبه‌‌روز افزايش پيدا كرده است. بسياري از كارشناسان معتقدند پسابرجام فرصت ويژه‌اي براي كسب و انتقال فناوري‌هاي جديد و مدرن، شناساندن هرچه بيشتر توانمندي‌هاي علمي جوانان ايراني به ساير كشورها و كسب تجربيات و يافته‌هاي جديد علمي ايجاد كرده‌است. علاوه براين بعد از توافق هسته‌اي شرايط به‌مراتب بهتري براي استفاده از امكانات، تجهيزات و تجربيات دانشمندان خارجي و همكاري آنان با دانشمندان داخلي، تبادل دانشجو و استاد و اعزام دانشجويان كارشناسي ارشد و دكتري براي دوره‌هاي مطالعاتي فراهم شده است. درباره تأثير برجام بر رشد علمي كشور با دكتر حسين سالارآملي، قائم‌مقام وزير علوم در امور بين‌الملل و رئيس مركز همكاري‌هاي علمي و بين‌المللي گفت‌وگو كرده‌ايم.
- برجام چه تأثيري بر تبادلات علمي داشته است؟
وزارت علوم، تحقيقات و فناوري يكي از وزارتخانه‌هايي است كه پس از برجام بدون ادعا و سر وصدا برنامه‌ريزي گسترده‌اي را براي همكاري‌هاي بين‌المللي انجام داده و بهره بسياري از فضاي پسابرجام در داخل كشور برده است. در اين رابطه كشورهاي هدف وزارت علوم از قبل مشخص شده بود و پس از برجام ارتباطات اوليه با اين كشورها صورت گرفته، تفاهمنامه‌هايي در سطح وزرا به امضا رسيده و به‌دنبال آن وارد مرحله عملياتي و اجرايي شده‌ايم. با بسيار از كشورهاي هدف‌مان برنامه‌هاي عملياتي بسيار گسترده‌اي داريم كه تحولي را در افزايش كيفيت علمي در داخل كشورهاي طرف تفاهمنامه ايجاد كرده است. روزانه صدها تبادل علمي و فني بين كشور ما و كشورهاي مختلف در حال انجام است و امروز مي‌توانيم بگوييم كه ايران از لحاظ علم و فناوري به هاب رفت‌وآمد دانشمندان كشورهاي منطقه تبديل شده‌است. شاهديم كه بدون استثنا دانشمنداني از كشورهاي مختلف وارد ايران ميشوند و يا از ايران به كشورهاي ديگر مي‌روند و اين موضوع هم‌اكنون در اوج خودش است و قابل مقايسه با ساير كشورهاي منطقه و گذشته نيست. در سال 95به‌طور متوسط در هر هفته شاهد ورود 10هيأت علمي فناوري از كشورهاي خارجي به داخل كشور بوديم كه اين روند در 6ماه اول سال 96با رشد حدود 30درصدي روبه‌رو بوده است. همچنين ما بنا به دعوت مجامع علمي دنيا درهفته حدود 8هيأت ايراني به خارج از كشور اعزام مي‌كنيم كه در اين رفت وآمدهاي سنگين و گسترده صدها تبادل علمي و دانش فني صورت مي‌گيرد و يا اينكه از امكانات آزمايشگاهي كشورهاي مختلف استفاده مي‌شود.
- چند قرارداد مشترك دانشگاهي در اين مدت بين ايران و ساير كشورها منعقد شده‌است؟
براساس آخرين آمارها تنها در سال گذشته (1395) 243پروژه مشترك دانشگاهي بين استادان داخل كشور ما با استادان و دانشگاه‌هاي خارجي به امضا رسيده است كه در نوع خود روند رو به توسعه و فضاي بسيار مثبتي را آشكار مي‌كند. در سال 95توانستيم 12قرارداد بين دانشگاه‌هاي برتر ايران و دانشگاه‌هاي برتر دنيا براي دوره‌هاي مشترك تحصيلي در مقاطع فوق ليسانس و دكتري به امضا برسانيم كه عملياتي هم شد؛ براي مثال مي‌توان به برگزاري دوره مشترك دانشگاه خواجه نصير با دانشگاه كايست كره‌جنوبي كه جزو نوآورترين دانشگاه‌هاي آسياست يا دانشگاه اميركبير با دانشگاه دلف هلند و دانشگاه تهران با دانشگاه پوردو آمريكا اشاره كرد.
- درخصوص ايجاد كرسي‌هاي ايران‌شناسي و اسلام‌شناسي هم اقداماتي انجام شده است؟
در پسابرجام اين فرصت ايجاد شد تا بتوانيم كرسي‌هاي ايران‌شناسي و اسلام‌شناسي را در دانشگاه‌هاي متعدد دنيا راه‌اندازي كنيم. امروزه در بيش از 31كشور دنيا حدود 50كرسي زبان و ادبيات فارسي، ايران‌شناسي يا اسلام‌شناسي داير شده‌است كه هزاران دانشجوي خارجي در اين كرسي‌ها مشغول فراگيري زبان و ادبيات فارسي يا ايران‌شناسي هستند. خيلي از كرسي‌هاي زبان فارسي ما در كشورهاي منطقه مانند پاكستان، هندوستان و تاجيكستان و كشورهاي اروپايي ازجمله روسيه، فرانسه، ايتاليا، آلمان و اتريش و شرق آسيا مانند ژاپن و چين داير است.
- چند دانشجوي خارجي در كرسي‌هاي ايران‌شناسي يا اسلام‌شناسي در دانشگاه‌هاي خارجي مشغول به تحصيل هستند؟
درسال 1395حدود 3هزار و 360دانشجوي خارجي در مقاطع مختلف در اين كرسي‌ها در دانشگاه‌هاي ساير كشورها مشغول به تحصيل بودند.
- ورود دانشگاه‌هاي ايراني به پروژه‌هاي مشترك با دانشگاه‌هاي خارجي در پسابرجام چگونه بوده‌است؟
يكي از بسترهايي كه در پسابرجام مهيا شده درخصوص ورود دانشگاه‌هاي ايراني به پروژه‌هاي مشترك و گرندهاي بزرگ (اعتبار پژوهشي) است و ما الان بيش از 4گرند يك ميليون يورويي از اتحاديه اروپا گرفته‌ايم.
- اين گرندها و اعتبارات پژوهشي را كدام دانشگاه‌هاي داخلي اخذ كرده‌اند؟
يكي از اين گرندها را دانشگاه علامه طباطبايي به همراه چند دانشگاه كسب كرده است، دومي را دانشگاه‌هاي ملاير و تربت حيدريه به‌طور مشترك به‌عنوان دانشگاه‌هاي جوان دريافت كرده‌اند، سومي را دانشگاه علوم پايه زنجان اخذ كرده و اين روند گرفتن گرند و كشاندن دانشگاه‌ها به سطح دانشگاه‌هايي كه بتوانند از گرندهاي يك ميليون يورويي و بالاتر بهره‌مند شوند، ادامه دارد. قبل از برجام عمده گرندها و جوايز دانشگاه‌هاي ايراني از حدود 20هزار تا 50هزار يورو بود كه جهش ناگهاني در اين خصوص نشان‌دهنده استفاده مناسب جامعه علمي و فناوري ما از شرايط و امكانات مهيا شده در فضاي علمي جهان است.
- اخباري داشتيم كه اعزام دانشجويان ايراني به خارج از كشور براي بلندمدت محدود شده، در اين‌باره توضيح دهيد؟
البته نبايد فراموش كنيم كه محور همه اين فعاليت‌ها حفظ نيروهاي نخبه ايراني در داخل كشور است، ما در وزارت علوم، تحقيقات و فناوري تقريبا مجوز اعزام دانشجو براي مدت 3تا 4سال به خارج از كشور را نمي‌دهيم. در اين مدت دانشجويان ايراني تنها براي مدت 6تا 9ماه به خارج از كشور اعزام ميشوند و از امكانات دانشگاه‌ها استفاده كرده و سپس به ايران مراجعت مي‌كنند.
- درخصوص توليد مقالات علمي مشترك نيز همكاري‌هايي انجام شده است؟
نكته عجيب و غيرقابل باوري در بحث مقالات علمي مشترك وجود دارد. در سال گذشته ميزان مقالات مشترك دانشمندان ايراني و خارجي به22درصد كل مقالات علمي جمهوري اسلامي ايران رسيده است. يعني 22درصد از كل مقالات علمي ما كه در اسكپوس وISI به چاپ رسيده كار مشترك دانشمندان و محققان ايراني با دانشمندان خارجي بوده است. به‌عبارت ديگر بهره‌گيري از توان فكري، امكانات و آزمايشگاهي دانشگاه‌هاي خارج از كشور از موارد مدنظر ما بوده‌است. براي مثال اگر ما 38هزار مقاله در سال منتشر مي‌كنيم، 22درصد از آنها مقاله مشترك با دانشمندان خارجي است.
- آقاي دكتر در رتبه‌بندي جهاني دانشگاه‌ها وضعيت دانشگاه‌هاي ايراني در پسابرجام پيشرفتي داشته است؟
سال 1392يك دانشگاه ايراني جزو دانشگاه‌هاي برتر دنيا براساس اعلام مؤسسه تامسون رويترز بود ولي امسال 18دانشگاه ايراني در اين رده‌بندي قرار دارند. البته اين به‌معناي رشد 18برابري نيست، معنايش اين است كه ما در فضاي علمي جهان بين‌الملل حضور پيدا مي‌كنيم و خودمان را محك مي‌زنيم. قرار گرفتن 18دانشگاه ايراني بين بهترين دانشگاه‌هاي دنيا نكته اميدواركننده‌اي براي كشور است از طرفي براي دانشگاه‌هاي ايراني يك برند و اعتبار نيز محسوب مي‌شود كه قابل استفاده است.
- باتوجه به سخنان شما به اين نتيجه مي‌رسيم كه برجام تأثيرات مهمي در رشد علمي كشورمان داشته‌است؟
خيلي‌ها در داخل كشور اعتقاد دارند كه موفق‌ترين مجموعه كشور در پسابرجام وزارت علوم، تحقيقات و فناوري و جامعه علمي و فناوري كشور بوده است. آمار و ارقام هم نشان مي‌دهد اگر ما نخستين دستگاه در بهره‌وري از پسابرجام نباشيم يقينا جزو اولين‌‌ها هستيم كه بيشترين بهره مندي را از فضاي جديد داشته‌ايم و اميدواريم اين فضا ادامه پيدا كند. البته بايد به ياد داشته باشيم كه پتانسيل‌ها و ظرفيت‌هاي موجود علمي كشور به بروز اين موفقيت كمك شاياني كرده است.
- وضعيت تبادل دانشجو پس از برجام
هم‌اكنون 52هزار دانشجوي خارجي در دانشگاه‌هاي داخل كشور در حال تحصيل هستند كه به‌ترتيب حدود 23هزار دانشجو در دانشگاه‌هاي تحت پوشش وزارت علوم، بيش از 7هزار نفر در دانشگاه آزاد، حدود 2هزار و 900دانشجو در دانشگاه‌هاي تحت پوشش وزارت بهداشت و 18هزار دانشجو در جامعه..المصطفي(ص) حضور دارند. هزار و 500دانشجو هم در دانشگاه پيام‌نور به‌صورت تحصيل از راه دور آموزش مي‌بينند و در مجموع روند تبادل دانشجو روبه توسعه است. اين دانشجويان به‌عنوان سرمايه‌هاي اجتماعي، امنيتي و اقتصادي مدنظر هستند. از سوي ديگر تأكيد مي‌كنم سياست وزارت علوم اعزام بلندمدت دانشجو به خارج از كشور نيست، اين روش در ماندگاري نيروهاي نخبه در داخل كشور بسيار اثرگذار است.
نظر شما