«نشست تخصصی مسائل فرهنگی و اجتماعی شهر تهران» در حاشیه اولین جشنواره انتخاب برترین‌های پژوهش در حوزه مدیریت شهری در سالن آمفی تئاتر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در خیابان حجاب تهران برگزار شد.
این نشست که به ریاست دکتر محمد هادی ایازی، مشاور عالی شهردار تهران و رئیس گروه مشاوران شهرداری تهران برگزار شد، دکتر محمد حسن مظفری مدیر کل مطالعات سازمان فرهنگی، هنری شهرداری تهران، مهندس امان پور رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران و مسئول برگزاری جشنواره، دکتر سرسنگی قائم مقام سازمان فرهنگی، هنری شهرداری تهران و دکتر صداقت مدیر کل دفتر مطالعات راهبردی معاونت اجتماعی شهرداری تهران حضور داشتند.
این نشست شش سخنران داشت که یافته های پژوهشی خود را در ارتباط با مسائل فرهنگی و اجتماعی شهر تهران در قالب سخنرانی ایراد کردند.
جشنواره مورد استقبال علمی کشور قرارگرفته است
مهندس امان پور رئیس مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران گفت: این اولین باری است که به منظور ساماندهی به یک حرکت و نهضت فکری به صورت یکپارچه گردهم آمده‌ایم تا سیاست‌های پژوهشی شهرداری مدون و بدنه این نهاد برای حرکت به سمت آینده‌ای آرمانی و علم محور بسیج شود.
وی از تدوین بیانیه ای تحت عنوان «منشور علمی شهرداری تهران» خبر داد و گفت: در تدوین این منشور بر تأکیدات مقام معظم رهبری بر رویکرد علمی در تمام فعالیت های کشور نظر داشته ایم. این منشور علمی به همه سازمان ها و مراکز تحت پوشش شهرداری تهران ابلاغ شده است و بنا داریم سه درصد از بودجه‌های عمرانی شهرداری را صرف تحقق این منشور علمی کنیم.
وی گفت: در ابتدا قرار بود در فعالیت‌های جنبی جشنواره، نمایشگاهی از دستاوردهای علمی و پژوهشی معاونت های مختلف و سازمان های تحت پوشش شهرداری تهران برگزار شود و طی چهار روز در چهار نشست علمی موضوعات «سلامت»، «مدیریت بحران»، «مدیریت دانش» و «مسائل فرهنگی و اجتماعی شهر تهران، به بحث و بررسی تخصصی گذاشته شود. پس از افتتاح جشنواره طی تماس‌های مکرر مراکز دانشگاهی کشور که متقاضی برگزاری کارگاه‌های علمی و حضور دانشجویان و اساتید در این کارگاه ها بودند تعداد این نشست ها افزایش پیدا کرد به طوری که در روز ۱۸ آذر هفت نشست تخصصی برگزار شد.
رئیس مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران سخنانش را با اعلام چند خبر برای جامعه علمی به پایان برد و گفت: از این پس شهرداری تهران از پایان نامه های دانشجویی به ویژه در مقطع دکتری با حمایت‌های مالی و اطلاعاتی و فراهم کردن امکانات مورد نیاز استقبال خواهد کرد.
همچنین دانشجویان نخبه که نخبه بودن آنها به تأیید وزارت علوم رسیده باشد دوران خدمت سربازی خود را در قالب انجام یک پروژه در حوزه‌های پژوهشی شهرداری تهران سپری خواهند کرد تا در متن این جهاد علمی حضور محکم داشته باشند. همچنین در نظر داریم در آینده‌ای نزدیک در محلات مختلف شهر تهران پژوهش سراهایی را ایجاد کنیم تا مطابق منشور علمی شهرداری تهران صاحبان ایده‌ها در محلات بتوانند در متن جهاد علمی شهرداری حضور داشته باشند.
ما در عصر انفجار داده‌های پژوهشی قرار داریم
سخنران بعدی دکتر یونس شکرخواه، استاد روزنامه نگاری و ارتباطات بود که به دعوت دکتر ایازی پشت تریبون قرار گرفت تا سخنرانی خود را تحت عنوان «نقش فناوریهای نوین در توسعه پژوهش های اجتماعی ـ فرهنگی» ایراد کند.
دکتر شکرخواه سخنرانی خود را با محوریت موضوع «جامعه اطلاعاتی، چالش جهانی در هزاره جدید» آغاز کرد و در ابتدای سخن به نشست کشورهای جهان در سال ۲۰۰۳ در تونس و ژنو اشاره کرد و با یادآوری حضور نمایندگان کشورمان در این نشست، گفت: در این نشست دستورالعمل جامعه اطلاعاتی تصویب شد و در آن دسترسی به دانش و خلق اطلاعات و به اشتراک گذاری این اطلاعات مورد تأکید قرارگرفت و از جمله مهم ترین دستاوردهای این نشست بود.
یکی چالش های پیش روی ما به مهار درآوردن توانمندی های فناوری های نوین اطلاعاتی است. امروزه شالوده هر جامعه ای زیرساخت های اطلاعاتی و ارتباطی آن است.
وی سپس گردآوری سیستماتیک و تحلیل داده‌ها برای حل یک مسأله را تعریف مختصر پژوهش عنوان کرد وافزود: پیش از این تکنولوژیهای نوین را IT می‌نامیدند و حالا ICT جانشین آن شده است. ICT فرآیندی است که نه تنها شیوه پژوهش بلکه مضامین پژوهشی را نیز تغییر داده است.
تجهیز کتابخانه‌ها و باز بودن شبکه‌های اطلاعاتی برای استفاده همگان از ویژگی‌های عصر ICT است.
او از انباشت اطلاعات در مراکز مدیریت شهری و تبدیل شدن این اطلاعات به دانش انتقاد کرد و گفت: ما در عصر انفجار اطلاعات پژوهشی قرار داریم و نشانه‌های این انفجار، تبدیل نوشتار به محتوای دیجیتال، تبدیل محتوای دیجتیال به فرا متن دیجیتال و ارتباط سازمان‌های منطقه‌ای با سازمان‌های جهانی، تغییر در روش‌های انباشت اطلاعات و تغییر در شیوه‌های پردازش، بازیافت و تحلیل اطلاعات است.
اما هنوز در بسیاری سازمان ها بروکراسیزم بر دیجیتالیزم سوار است و ما هنوز به آن از سطح داد پردازی دست نیافته‌ایم و شهرداری تهران با در اختیار داشتن پهنای باند فوق العاده می‌تواند این تبادل اطلاعات را به شکل چشمگیری تبدیل کند. چرا که امروزه در دنیا سازمانی که نتواند ۲۴ ساعته به مشتریان خود خدمات ارائه کند سازمانی مرده تلقی می‌شود.
این استاد روزنامه نگاری سپس به مرور تاریخی اهمیت اطلاعات پرداخت و از "Hippias of Elis" یاد کرد که در پانصد سال پیش موضوع آموزش جهانی را مطرح کرده بود و نیز از موتور جستجوی google که روزانه به ۲۰۰ درخواست در ۸ میلیارد صفحه پاسخ می‌دهد و گسترش فرهنگ نامه اینترنتی ویکی پدیا که به صورت رایگان در ۲۰۰ زبان و در ۴ میلیون مدخل توسط کاربران عمومی نوشته می‌شود به عنوان مثال‌هایی از انفجار اطلاعات یاد کرد و افزود: بعید نیست در آینده نزدیک مفهوم پژوهشگر به «ارتباط گر» نزدیک شود. در عصر انفجار داده‌های پژوهشی مشکل این است "به راستی اطلاعات مفید و کاربردی کدام ها هستند"
تهیه آمارهای دقیق، نیاز پژوهشی شهر تهران است
سخنران بعدی دکتر عباسعلی گایینی، متخصص فیزیولوژی ورزشی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و مدرس بین المللی مدیریت و رهبری ورزشی با موضوع "نقش پژوهش در توسعه ورزش همگانی" سخنرانی خود را ارائه کرد.
وی گفت: سازمان بهداشت جهانی سه شاخص برای سلامتی جوامع ارائه کرده است. اولین شاخص بیماری است، شاخص دوم مرگ و میر و سومین آنها کامیابی است. کشورهای گوناگون می‌کوشند با اقدامات مناسب به هنجارهای مطلوب در شاخص‌های یاد شده برسند. بنابراین امروزه می‌توان ورزش را مفهومی جهانی تلقی کرد. ورزش همگانی جزء جدانشدنی آن است که جامعه جهانی را به صورت یک کل واحد دانست.
وی افزود: ورزش همگانی پدیده‌ای ناهمگون است که به عوامل بسیاری وابسته است و مخاطب آن افراد عام جامعه هستند و از جمله مواردی است که در مورد آن شعار دهکده جهانی- جهانی ببینید و منطقه‌ای عمل کنید- مصداق پیدا می کند. ورزش همگانی باعث کامیابی و ارتقاء بهداشت عمومی می‌شود.
کشورهای پیشرفته آمارهای دقیقی از سطح بهداشت عمومی در جوامع خود در اختیار دارند اما متأسفانه ما در ایران آمارهای دقیقی نداریم. سازمان بهداشت جهانی در بیانیه‌ای در سال ۲۰۰۵ کاهش ورزش همگانی را عامل گسترش چاقی و شیوع دیابت عنوان کرد و در این بیانیه نتیجه گرفت که در دهه آینده دیابت علت ۲۵ درصد مرگ و میرهاست و در حال حاضر سالانه ۵ میلیون نفر به خاطر دیابت می میرند.
طبق آمارهای دولت آمریکا در سال ۲۰۰۵ بیش از ۳۰ درصد مردم این کشور از مشکل چاقی رنج می‌برند و ۶۵ درصد شهروندان آمریکایی اضافه وزن دارند. هزینه‌های مربوط به چاقی در سال ۱۹۹۵ در این کشور صد میلیارد دلار برآورد شده است.
پژوهش‌های سال گذشته نشان می‌دهد که عموم برنامه‌های ورزشی مدارس ایران مهارت محور هستند و به هدف‌های بهداشتی خود دست نمی‌یابند. پژوهشی دیگر در شهر تهران نشان می دهد که شاخص‌های بهداشتی زنان شمال غرب تهران که از امکانات باشگاه‌های ورزشی استفاده می کنند تفاوتی با زنانی که از این امکانات استفاده نمی‌کنند ندارند. این نشان می دهد که در مراکز ورزشی ما نیز در تهران اهداف ورزشی محقق نمی‌شود و تمام این‌ها نیازمند مطالعه و پژوهش‌های بیشتر است.
شهر تهران نیازمند پژوهش های کاربردی است
دکتر بیژن زارع با موضوع «نقش پژوهش در سیاست گذاری و برنامه ریزی اجتماعی ـ فرهنگی» سخنرانی خود را ایراد کرد. دکتر زارع جامعه شناس و پژوهشگر برگزیده سال ۱۳۷۹ گفت: بزرگ ترین چالش ها در پژوهش خلاء بین دستاوردهای پژوهشی و فعالیت‌های عملیاتی است که امیدواریم با این اقدام شهرداری تهران این خلاء پر شود.
پژوهش‌های کاربردی یا همان سیاست پژوهشی و پژوهش‌های ارزیابی این قابلیت را دارند که در خدمت سیاست قرار گیرند.
وی افزود: یافته‌های پژوهشی تنها یکی از منابع فراوانی است که درحوزه سیاست گذاری وارد می‌شود. اگر می‌خواهیم موفقیت یافته‌هایی را که باید در حوزه سیاست گذاری تزریق شود بالا ببریم باید به مسائل دیگری نیز توجه کرد.
معمولاً چند نهاد در سازمان‌های مختلف متولی یک موضوع خاص هستند مثلاً آسیب‌های اجتماعی موضوعی است که بهزیستی، نیروی انتظامی، کمیته امداد و چند نهاد دیگر متولی آن هستند. اگر آنها نسبت به یافته‌های پژوهشی همگرا نباشند قطعاً از نتایج پژوهشی چیز درخوری حاصل نمی‌شود.
مسأله دیگر آن است که عموماً برای مسایل فرهنگی و اجتماعی راه حل یکسان و یگانه‌ای وجود ندارد و گاهی لازم است که ما راه حل‌های متفاوتی را ارائه کنیم و نیازمند ارزیابی‌های متفاوتی هستیم. اینجا پژوهش‌های ارزیابی مؤثر است و محقق باید شواهد تجربی را برای تجدیدنظر حین عملیاتی شدن نتایج پژوهش خود عرضه کند.
سومین عامل که به اندازه مسایل اجتماعی پیچیده است دخیل بودن بازیگران مختلف در یک موضوع اجتماعی است که هر کدام از این عوامل دخیل نیازمند برخوردهای متفاوتی است.
دکتر زارع معتقد است که باید یک پژوهشگر همه عوامل دخیل در مسایل فرهنگی و اجتماعی را در نظر داشته باشد و سپس برای ارائه نتایج پژوهش خود تصمیم‌گیری کند. وی گفت: با شناسایی بازیگران حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی می‌توان بهره برداران سیاست‌گذاری‌ها را شناخت و سیاست‌ها را بسته به نیاز آنها را دسته بندی کرد.
این پژوهشگر و جامعه شناس سپس به متغیرهای موضوعات پژوهشی اشاره کرد و گفت: باید در پژوهش‌های خود به متغیرهایی تکیه کنیم که انعطاف پذیر باشند و از قابلیت تأثیرپذیری و مداخله پذیری برخوردار باشند. مثلاً اگر موضوع پژوهش‌های ما جابه جایی شهروندان در محلات مختلف شهری است باید دقت داشته باشیم که میل شخصی شهروندان متغیری انعطاف پذیر نیست و نمی‌توان بر آن تکیه کرد. همچنین در بسیاری از پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی باید به مسائل ارزشی جامعه توجه کرد و براساس آنها جهت‌گیری و توصیه کرد.
وی از اینکه در ایران داده‌های پایه برای تحلیل‌های ابتدایی در اختیار یک پژوهشگر قرار ندارد انتقاد کرد و افزود: برای حل این مشکل شهرداری تهران باید فراهم کردن داده های پایه را در حوزه های اصلی مدیریت شهری در دستور کار خود قرار دهد. تحقیق‌های آزمایشگاهی یعنی ایجاد محیط‌های عملی برای تحقیق، روش‌های کیفی مثل مورد پژوهی با تشکیل گروه‌های کوچک متمرکز می‌تواند این موضوع را تسهیل کند. همچنین داده‌های پیمایشی مثل میزان مطالعه خانوارها در تهران، میزان خرید یک کالای خاص در میان شهروندان و ... به عنوان یک ضرورت برای شهرداری لازم است تا با تکیه بر آنها به تحلیل روند و مطالعه نوع تغییرات و تحلیل آنها بپردازند.
وی همچنین بر تشکیل گروه‌های پژوهشی در محلات با حضور شهروندان و نیز گروه‌های پژوهشی در شهر تهران که متشکل از پژوهشگران آکادمیک و مسئولان شهری است تأکید کرد.
تهران یک موجود زنده است
سخنران بعدی دکتر مسعود کوثری، جامعه شناس، مدرس دانشگاه تهران و عضو هیأت علمی و مدیر گروه ارتباطات دانشکده علوم اجتماعی این دانشگاه بود که به نمایندگی یک گروه پژوهشی متشکل از دکتر محمود نجاتی حسینی، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، دکتر حسین ایمانی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و دکتر علی گلی، عضو هیأت علمی دانشگاه شیراز گزارشی از پژوهش این گروه با عنوان «توسعه فرهنگی تهران با رویکرد محله‌ای» ارائه داد. این پژوهش به سفارش مرکز مطالعات راهبردی شهرداری تهران انجام شده است.
او گفت: شهر مجموعه‌ای از راه‌ها و خانه‌ها و بناها نیست. شهر را نمی‌توان با بینش مدرن دید که هر چیزی را تبدیل به شیء می‌کند. شهر موجودی تحت سلطه نیست.
او یکی از دستاوردهای پژوهش مذکور را شناسایی آسیب‌های جدی تهران دانست و گفت: در مدیریت شهری تهران موازی کاری یکی از آسیب‌های اصلی است. نبود داده‌های انباشته شده و در دسترس نیز معضل مهم دیگر است. اطلاعات دور از دسترس پژوهشگر است. انگار همه می‌خواهند اول شوند و نتیجه آن می‌شود که همه ما آخر می‌شویم.
دکتر کوثری اهداف این پژوهش را تدوین نگاه محله‌ای به تهران و شناسایی ابزارهای موردنیاز برای برنامه ریزی محلی دانست. سپس ۱۰ تعریف برای شهر تهران ارائه کرد که همگی گویای نگاهی انتقادی به تهران بودند و سپس گزارشی از کمبود مراکز فرهنگی در تهران عنوان کرد و افزود: ما دو رویکرد به شهر تهران داریم. رویکرد محله گرایانه و رویکرد شهر جهانی، در رویکرد اول باید ببینیم که آیا زندگی در محلات تهران با امکانات فرهنگی قرین هست یا نه و در رویکرد دوم که تصویر بزرگ‌تری از تهران است باید دید که آیا تهران به عنوان یک کلان شهر قدرت رقابت و ارتباط با شهرهای بزرگ را دارد یا نه.
بنابراین باید به یک رویکرد تلفیقی به تهران دست یابیم. چرا که هر کدام از این رویکردها به صورت جداگانه اقتضائات متفاوتی دارد.
متأسفانه زیست محلی در تهران از بین رفته است به همین دلیل دو مفهوم «نوشهرگرایی» و «حکمرانی شهری خوب» برای احیای زندگی محلی در شهرداری تهران نهادینه می‌شود.
او به تقسیم بندی نادرست و مرز بندی‌های اشتباه در محلات تهران اشاره کرد و گفت: ما در تهران محله‌ها، شبه محله‌ها و محله‌های غیرواقعی داریم که باید برای هر کدام برنامه‌ریزی متفاوتی قائل شویم.
او در پایان سخنان خود با ارائه گزارشی از رتبه بندی محلات تهران به شدت از وضعیت فرهنگی تهران انتقاد کرد و بر عبارت‌های «تهران شهری بیقواره و از ریخت افتاده است» و «تهران شهری به شدت طبقه بندی شده است» چندین بار تأکید کرد.
کدام اوقات فراغت
دکتر علی منتظری، رئیس سابق جهاد دانشگاهی و عضو سابق شورای عالی انقلاب فرهنگی، آخرین سخنران این نشست در مورد «جایگاه هنر در برنامه ریزی شهری» گفت: جلوهای بصری به شدت با سلامت روح و روان انسان ها ارتباط دارد. در تهران جلوه های بصری به شدت آزاردهنده است. دردهایی که مردم دارند و منشأ آنها ناشناخته است ریشه در همین مناظر شهری دارد.»
او ناهنجارهای بصری شهر تهران را وسیع، شدید و عمیق توصیف کرد و افزود: هنر می‌تواند ابزاری باشد که شدت این ناهنجاری‌ها را به واسطه آن کاهش داد. البته این با سخنرانی امکان پذیر نیست و مقابله با آن باید براساس شواهد برآمده از مطالعه و تحقیق باشد. لازم است که از آسمان به زمین بیاییم و به جای نشان دادن دورنمای دست نیافتنی به واقعیت‌ها بپردازیم.
رئیس سابق جهاد دانشگاهی نیازهای هنری را از عمده ترین نیازهای شهروندان برشمرد و بر تکثیر مراکز ارائه خدمات هنری تأکید کرد اما خاطرنشان ساخت: تعدد مراکز فرهنگی بسیار مناسب مشروط بر آنکه سیاست های فرهنگی و هنری متشتت و پراکنده نباشد. یعنی این طور نباشد که سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران یک سیاست را دنبال کند، وزارت ارشاد یک سیاست دیگر را و صداوسیما یک ساز بزند و سازمان تبلیغات اسلامی ساز دیگر. متأسفانه در شهر تهران با ایجاد هر مرکز فرهنگی یک سیاست فرهنگی جدید ایجاد می شود که این به صلاح جامعه نیست.
وی تأمین اوقات فراغت را نیز مهم برشمرد هر چند گفت: من در این باب تحفه نظراتی دارم که اساساً اوقات فراغت، موضوعی خاص کشورهای پیشرفته و صنعتی است و ما در تهران اوقات فراغت به معنی واقعی نداریم. با این حال این موضوع فرصتی است تا با کارهای پژوهشی برای تأمین بهینه آن تدبیری اندیشیده شود.
