۷ منطقه آسیب‌پذیر تهران در مقابل زلزله

در اين ميان آن‌طور كه رئيس شوراي شهر تهران نيز مي‌گويد در پايتخت مناطقي مشابه‌وجود دارد. به گفته محسن هاشمي مناطق 9، 10، 11،12، 14، 16 و 17خطرپذيري بالايي در برابر زلزله دارند و درصورت زمين‌لرزه، اتفاقات ناگواري در اين 7منطقه رخ خواهد داد.

البته تهران را نمي‌توان كاملا در برابر زلزله ناآماده دانست اما واقعيت آن است كه حدود 3700هكتار بافت فرسوده، جمعيت 8ميليون و 700هزار نفري ساكن، وجود شبكه‌هاي پيچيده تاسيساتي بسيار زياد به‌ويژه گاز و فاضلاب، مشكلات زيرزميني و كاهش سفره‌هاي زيرزميني آب، پديده نشست دشت تهران و...

سبب شده تا پايتخت كشور را نتوان يك‌شهر آماده و تاب‌آور در برابر زلزله دانست. اين در حالي است كه برخي مناطق، همچون مناطقي كه رئيس شوراي شهر تهران بدان اشاره كرده داراي خطر‌پذيري بالا در برابر زلزله هستند و برخي مناطق ديگر مانند 7، 8، 13، 15، 19و 20خطرپذيري متوسطي دارند. حال سؤال اينجاست كه 7منطقه پرخطر تهران چه مولفه‌هايي دارند كه در برابر زلزله تاب نخواهند آورد؟

• تراكم جمعيتي بالا

تراكم بالاي جمعيت از يكسو باعث افزايش ميزان تلفات و آسيب هنگام رخداد حوادث مي‌شود و از سويي امدادرساني را بسيار سخت مي‌كند. طبق آخرين سرشماري انجام شده ناحيه 2منطقه 10با 434نفر در هر هكتار بالاترين مقدار تراكم را در شهر تهران دارد. ناحيه 5 از منطقه 15نيز با رقم 402نفر در هكتار در رتبه بعدي قرار مي‌گيرد. گفتني است كه مناطق 4و 15به‌ترتيب با 861 هزار و 280 نفر و 638هزار و 740 نفر بيشترين جمعيت را در خود جاي داده‌اند. اين درصورتي است كه منطقه 4پايتخت 139كيلومترمربع وسعت دارد و منطقه 15پايتخت فقط 19كيلومترمربع. يعني متراكم‌ترين بخش شهر را مي‌توان منطقه 15دانست. از سوي ديگر نبايد فراموش كرد كه دست‌كم 10درصد از بافت مسكوني منطقه 15، فرسوده و بسيار ناپايدار به‌حساب مي‌آيد.

• بافت فرسوده زياد

در تهران بيش از 200هزار پارسل (قطعه) بافت فرسوده وجود دارد. درحالي‌كه ناپايداري و فرسودگي در كلانشهر تهران بيشتر در محدوده مركزي شهر و در مناطق 12، 11و 10و همچنين مناطق حاشيه‌اي محدوده مركزي مانند مناطق 15، 14، 7و 17متمركز شده است. اين مناطق 2350هكتار از محدوده بافت فرسوده معادل 72درصد كل آن را شامل مي‌شوند. بيشترين درصد فرسودگي در بين مناطق در منطقه 10با 52.3درصد است.

• پراكند‌گي سوله‌هاي بحران

تهران 120پايگاه مديريت بحران دارد كه پراكندگي آنها در مناطق مختلف شهر و همچنين تغيير كاربري آنها اما و اگرهاي فراواني را به‌وجود آورده است. اگرچه هريك از مناطق 22گانه پايتخت يك‌پايگاه ويژه مديريت بحران دارند اما نكته اينجاست كه برخي از پايگاه‌هاي معمولي (به‌طور موقت) در مناطق تغيير كاربري داده‌ و تبديل به فضاهاي ورزشي شده‌اند يا در اختيار صدا و سيما قرار گرفته‌اند. اين در حالي است كه به‌دليل مسائلي همچون گراني زمين و عدم‌تأمين اعتبار هنوز احداث 30پايگاه مديريت بحران ديگر محقق نشده است چراكه طبق برنامه پنج ساله دوم شهر تهران، پايتخت بايد 150پايگاه داشته باشد.

• مناطق تجاري، كارگاهي و صنعتي

از جمله دلايل خطرناك‌ بودن مناطق مركزي و حاشيه‌اي، مي‌توان به تجاري، كارگاهي و صنعتي بودن آنها اشاره كرد. به‌عبارت ديگر زمان رخداد زلزله، در اماكني كه داراي كاربري‌هاي مذكور هستند، احتمال رخداد حوادث ديگر به‌ويژه آتش‌سوزي و انفجار، بسيار بالاتر از ساير اماكن است و اين مسئله قدرت تخريب را در اطراف آنها افزايش مي‌دهد.

طبق گفته‌هاي سعيد شريف‌زاده، مديرعامل سازمان آتش‌نشاني يكسري از مناطق همچون مناطق 11و 12كه تجاري هستند يا مناطقي مانند مناطق 4و 17كه صنعتي هستند بيشترين سهم را در پرخطر بودن مناطق پايتخت دارند. گفتني است كه در تهران 4900ساختمان پرخطر با اولويت درجه يك وجود دارد كه اغلب در مناطق 11و 12واقع شده‌اند. جالب اينكه حدود 230ساختمان از اين تعداد، بالاي 12طبقه دارند و بلندمرتبه محسوب مي‌شوند. ناگفته نماند كه طبق اعلام وزارت كشور بيش از 40درصد بناهاي تجاري خيابان جمهوري ناايمن هستند.

• مدارس فرسوده

طبق آمار 700مدرسه در بافت فرسوده شهر تهران قرار دارند و با كمترين لرزشي امكان فرو‌ريختن آنها وجود دارد. نكته اينجاست كه عمده اين مدارس در مناطق 9، 10، 11، 12، 15، 16و 17واقع شده‌اند. اين درصورتي است كه هزار مدرسه نيز ناپايدار بوده و به مقاوم‌سازي نياز دارند. از سوي ديگر آمار نشان مي‌دهد ۶۰درصد مدارس مناطق مذكور فرسوده هستند.

• بيمارستان‌هايي كه در زلزله فرو مي‌ريزند

يكي از جدي‌ترين پيام‌هاي هشدارآميز براي تهران اين است كه حدود 70درصد بيمارستان‌هاي پايتخت ايمني و استحكام لازم را ندارند. اگرچه هنوز آمار دقيقي از بيمارستان‌هاي پرخطر وجود ندارد ولي تخمين‌ها نشان مي‌دهد كه اصول ايمني در بيمارستان‌هاي بالاي 35سال رعايت نمي‌شود. در اين بين يكي از دلايل نبود آمار از تعداد بيمارستان‌هاي ناايمن به نقص در پرونده شهرسازي آنها برمي‌گردد چراكه براي اخذ پروانه يا صدور پايان كار به شهرداري تهران مراجعه نمي‌كنند.

حال قابل توجه است كه منطقه 15آخرين رتبه توسعه‌يافتگي و بهره‌مندي از مراكز درماني را در بين مناطق تهران دارد. پس از اين منطقه نيز مناطق 17، 19، 18، 9، 20، 14، 22، 12، 16و 10قرار گرفته‌اند. يعني به‌عبارتي در بين 10رتبه پايين توسعه‌يافتگي و برخورداري از خدمات درماني و امكانات رفاهي، 7منطقه‌اي قرار گرفته‌اند كه ديروز رئيس شوراي شهر تهران آنها را خطرساز اعلام كرد.

• فرونشست‌هاي مناطق مركزي و جنوبي

يكي از تهديدهايي كه اخيرا به فهرست بحران‌هاي احتمالي تهران افزوده شده، فرونشست زمين است. تأثيرات اين مسئله در مناطق مركزي و جنوب شهر (از جمله مناطق 7گانه پرخطر) بيشتر حس مي‌شود. در اين بين اينطور كه آمار سازمان مديريت بحران شهر و دستگاه‌هاي ثبت نشست نشان مي‌دهد دشت تهران به‌طور ميانگين روزانه يك‌ميلي‌متر نشست مي‌كند.

آسيب‌رساني به شريان‌هاي حياتي، فرسودگي شبكه آبرساني و در نتيجه آن هدر‌رفت آب، برداشت‌هاي بي‌اندازه از سفره‌هاي زيرزميني آب، ساختمان‌هاي مسكوني، اداري و تجاري ازجمله علل نشست‌هاي پي در پي زمين در تهران است. خروجي‌هاي راه‌آهن تهران-جنوب و تهران- تبريز، شاخه‌هاي جنوبي مترو به سمت اسلامشهر و حرم مطهر امام(ره) و همچنين بخش‌هايي از خطوط مترو در مركز و نيز بخشي از فرودگاه مهرآباد، در اين محدوده مخاطره‌آميز قرار مي‌گيرند.

• زيرساخت‌هايي كه داريم

با وجود تمام نگراني‌هايي كه براي زمان بحران پايتخت وجود دارد اما تهران هم‌اكنون امكانات شاخصي دارد كه مي‌توانند در موقع بحران به ياري شهر بيايند. سامانه هشدار سريع زلزله، تهيه سند ميزان خطر‌پذيري محله‌ها، سند مخاطرات مدارس، نرم‌افزار مديريت بحران ساختمان‌ها، سامانه پايش تاب‌آوري شهر، وجود نقشه شبكه راه‌هاي اضطراري و خودروهاي مخصوص فرماندهي بحران ازجمله اين امكانات است. ازسوي ديگر هم‌اكنون 30هزار قلم كالاي ايمني، كمك‌درماني و امدادرساني در پايگاه‌ها وجود دارد. استقرار 165كانكس امدادرساني در محله‌ها، 10مراكز اسكان اضطراري در 10بوستان جنگلي اطراف شهر، 350خانه دوام و ايمني براي آموزش مديريت بحران نيز مي‌توانند در موقع حوادث بزرگ مثل زلزله به ياري شهروندان بيايند.