زمين‌لرزه‌هاي متعدد روزهاي اخير باعث ترس و وحشت همه مردم شده است و همين مسئله دليلي شده تا بازار پيش‌بيني و شايعات درباره زلزله در كشور داغ شود، اما قرار گرفتن كشورمان روي كمربند زلزله علت وقوع زمين‌لرزه‌هاي متعدد است و بيشتر شهرهاي كشور در مناطقي قرار دارند كه خطر وقوع زلزله با قدرت بالا در آنها زياد است اما در پهنه جغرافيايي كشورمان مناطقي هم هستند كه كم‌خطرتر از ديگر نقاط زلزله‌خيز محسوب مي‌شوند و مي‌توان از آنها به‌عنوان «مناطق سفيد» زلزله نام برد؛ مناطقي كه احتمال وقوع زلزله‌هايي با قدرت بالاي 6ريشتر در آنها در بازه زماني حتي هر 3هزار سال يك‌بار است و از اين مناطق مي‌توان به‌عنوان مناطقي براي سرمايه‌گذاري‌هاي صنعتي و يا انتقال پايتخت و مراكز حساس كشور به آنها نام برد.
مهدي زارع، استاد پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله با اشاره به اينكه مناطق كم‌خطر از نظر زلزله در كشورمان عمدتا مناطقي هستند كه كسي در آنها زندگي نمي‌كند، گفت: منطقه كوير لوت يا كوير مركزي ايران جزو مناطقي هستند كه لرزه خيزي كمي دارند و كسي هم در آنجا زندگي نمي‌كند. اما نوار سنندج - سيرجان ناحيه‌اي است كه شامل استان اصفهان، سنندج، اراك و همدان مي‌شود كه از لرزه‌خيزي پاييني برخوردار است، همچنين ناحيه جنوب اهواز به سمت آبادان و خرمشهر نيز همين وضعيت را دارد اما بقيه مناطق ايران جزو مناطق پرلرزه هستند.
اما چرا به اين مناطق، مناطق سفيد از نظر زلزله گفته مي‌شود؟ به گفته زارع اين مناطق، مناطق كم‌لرزه هستند چرا كه مثلا در اصفهان هر 2 تا 3هزار سال يك زلزله 6.5تا 7ريشتر و هر 8هزار سال يك زلزله بالاي 7ريشتر اتفاق مي‌افتد اما در منطقه‌اي مثل جنوب البرز كه تهران هم در آن جاي گرفته هر 200سال انتظار زلزله‌اي با قدرت 6.5تا 7ريشتر و هر 3هزار سال انتظار وقوع زمين لرزه با قدرت 7.5ريشتر را داريم. به همين دليل به منطقه البرز منطقه خطرناك از نظر زلزله گفته مي‌شود و منطقه اصفهان منطقه كم‌خطر و سفيد است. زارع ادامه داد: به همين دليل است كه گفته مي‌شود حوالي شهر گلپايگان و نوار سنندج - سيرجان كه پيش از اين از شهرهاي آن نام بردم، منطقه خوبي براي سرمايه‌گذاري درازمدت و توسعه كشور محسوب مي‌شوند چرا كه از لرزه خيزي كمتري برخوردارند.
به گفته زارع، در نقشه كشورمان، 78درصد شهرها را شهرهاي «لرزان» با خطر نسبي بالا تشكيل مي‌دهند كه در مناطق با ريسك خطر زياد هستند. با وجود اين خطر زلزله در اين شهرها هم متفاوت است؛ مثلا ممكن است در يك منطقه، زلزله 6ريشتري تعداد كشته و خرابي بالايي داشته باشد اما در منطقه ديگري زلزله 7ريشتري تعداد كشته و خرابي كمتري به بار بياورد.
زارع در پاسخ به اين سؤال كه چه تعداد گسل فعال در ايران وجود دارد؟ گفت: 120گسل خطرناك در كل ايران وجود دارند. همچنين چند سامانه گسلي در كشور داريم كه يك سامانه گسلي از مرز ايران و عراق در مريوان آغاز مي‌شود و تا شمال بندرعباس ادامه پيدا مي‌كند كه طولاني‌ترين سامانه گسلي كشورمان است. گسل بعدي گسل مكران است كه در ساحل درياي عمان و در جنوب شرقي كشورمان واقع شده و زلزله‌هاي 8ريشتري در آن اتفاق مي‌افتد (7آذر 1324وقوع زلزله 8.2ريشتري)كه احتمال وقوع زلزله‌اي با شدت 9ريشتر هم در آن وجود دارد. گسل بعدي گسل قطر - كازرون است كه داراي چند قطعه ازجمله گسل‌هاي برازجان، كنارتخته، كازرون و دناست كه اين گسل تغييراتي را در كف خليج‌فارس ايجاد كرده است.
زارع درخصوص تاب آوري شهرها در زمان وقوع زلزله نيز گفت: تاب‌آوري شهرها در زمان وقوع زمين‌لرزه‌ها مشخص نيست و فقط مي‌دانيم كه مثلا شهرهاي تهران، تبريز و مشهد در زمان وقوع زلزله ريسك و خطرپذيري بالاتري نسبت به ديگر شهرها دارند چرا كه هم جمعيت بيشتر و هم لرزه‌خيزي بالاتري دارند. در عين حال اصفهان لرزه‌خيزي كمتري نسبت به اين شهر دارد اما اگر مثلا در 50كيلومتري اصفهان زمين لرزه بزرگي اتفاق بيفتد نمي‌دانيم چه اتفاقي در اين شهر مي‌افتد. سلسله جبال البرز هم با توجه به سابقه لرزه‌هاي قبلي ازجمله زلزله منجيل و زلزله سال 1830شميرانات و زلزله سال 1865البرز، محل فوق‌العاده خطرناك و لرزه‌خيزي است.
- امضاي تفاهمنامه با ايتاليايي‌ها درخصوص راه‌اندازي سيستم هشدار سريع زلزله
معاون پژوهش و تحصيلات تكميلي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله از امضاي تفاهمنامه با كشور ايتاليا درخصوص نصب و راه‌اندازي سيستم‌هاي هشدار سريع زلزله به همشهري خبر داد و گفت: اين سيستم‌ها توانايي اين را دارند كه بسته به فاصله موقعيت مكاني زمين لرزه، از چند ثانيه قبل از وقوع زمين لرزه، با تعيين موقعيت و بزرگي، هشدار لازم را ارسال كنند. اين هشدار براي قطع بعضي از شريان‌هاي حياتي چون سيستم گاز شهري، آب و برق بسيار مؤثر و كارآمد هستند و نقش بسيار زيادي در كاهش خسارات و تلفات جاني ناشي از وقوع زمين لرزه‌هاي بزرگ دارند.
دكتر محمد تاتار به همشهري گفت: درصورت فاصله زياد چشمه زمين لرزه از شهرها و مناطق مسكوني، زمين‌لرزه‌هايي كه در مناطق اقيانوسي و مناطق زلزله خيز روي مي‌دهند، امكان اطلاع‌رساني به مردم از طريق به صدا درآوردن آژير و يا ارسال پيام هشدار روي تلفن‌هاي همراه نيز ميسر است. در زمين‌لرزه اخير مكزيكوسيتي كه 18مهرماه سال‌جاري با بزرگي 7.1ريشتر اتفاق افتاد، عملكرد خوب سيستم هشدار سريع زلزله ديده شد كه نزديك به 20ثانيه قبل از رسيد امواج مخرب زمين لرزه به شهر، موجب به صدا درآمدن آژير‌ها شده بود و اين موضوع در كنار ساخت‌وساز ايمن، از مهم‌ترين عوامل كاهش تلفات اين زمين‌لرزه مهيب و مخرب به‌حساب مي‌آمد.
تاتار با اشاره به اجراي اين طرح در كشور گفت: اين سيستم ابتدا در شهر تهران و به‌صورت پايلوت راه‌اندازي مي‌شود و سپس به ساير نقاط لرزه‌خيز، تأسيسات حساس و يا شهرهاي پر خطر كشور تعميم داده مي‌شود. البته اين سيستم به تنهايي نمي‌تواند از ميزان تلفات كم كند؛ آموزش مردم و ميزان آشنايي و آمادگي آنها براي عملكرد صحيح قبل، هنگام و پس از وقوع زمين‌لرزه، نقش حائز اهميتي در كاهش تلفات و صدمات ناشي از وقوع زلزله‌هاي بزرگ دارد.
معاون پژوهش و تحصيلات تكميلي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي گفت: ايران پس از آمريكا، ژاپن، مكزيك، ايتاليا و تركيه وارد اين حوزه شده است. چنين سامانه‌هايي جهت توقف قطارهاي مترو، توقف سريع كاركرد شبكه‌هاي گاز، آب، و برق، همچنين متوقف كردن فعاليت نيروگاه‌ها، پالايشگاه‌ها و ساير تأسيسات حساس، كليدي و مهم چند ثانيه قبل از رسيد امواج مخرب زمين‌لرزه كارايي بسيار مؤثري دارند.
وي درخصوص نحوه اطلاع‌رساني در زمان زلزله گفت: اگر سامانه‌هاي هشدار روي گسل‌هاي اطراف تهران نصب و راه‌اندازي شود، پس از وقوع زلزله و پيش از رسيدن امواج برشي به شهر كه مخرب هستند، اطلاعات لازم به‌صورت راديويي به تهران ارسال خواهند شد كه مي‌توانند با اتصال به شبكه‌هاي شريان‌هاي حياتي منجر به توقف بلافاصله آنها و يا اطلاع‌رساني به مردم شود. البته با توجه به فاصله نه‌چندان زياد گسل‌هاي فعال در گستره تهران، اين هشدار حداكثر مي‌تواند 10تا 15ثانيه زودتر از رسيد امواج زلزله اعلام شود.
وي با اشاره به زلزله اخير سرپل‌ذهاب در استان كرمانشاه گفت: در زلزله اخير كه از لحاظ بزرگي در يكي، دو دهه اخير بي‌سابقه بوده است، به‌رغم وسعت خرابي خيلي زياد، خوشبختانه زمين‌لرزه با تلفات كمي همراه بوده است. مطابق بررسي‌هاي ميداني همكاران ما در پژوهشكده مديريت بحران اين پژوهشگاه، وقوع يك پيش لرزه قبل از زمين لرزه اصلي و آموزش‌هاي همگاني كه در زمينه زلزله و از طريق برگزاري مانور زلزله و يا در كتاب‌هاي درسي به دانش‌آموزان داده شده و از طريق آنها به خانواده‌ها منتقل شده است، نقش بسيار مؤثري در كاهش تلفات داشته است.
وي درخصوص اينكه مطالب منتشره در كانال‌هاي تلگرامي در مورد پيش‌بيني زلزله چقدر واقعيت دارند، گفت: مطالب مندرج در كانال تلگرامي مربوط به پيش‌بيني زلزله اصلاً مبناي علمي نداشته و به هيچ عنوان صحت ندارد. گردانندگان اين كانال‌ها داراي هيچ‌گونه تحصيلات دانشگاهي و يا سابقه فعاليت در اين زمينه‌ها نيستند. از برخي از ايشان بارها جهت حضور در پژوهشگاه و بحث راجع به ادعاهاي ايشان دعوت به‌عمل آمده است، ولي هيچ‌گاه دعوت پژوهشگاه را لبيك نگفته‌اند كه دليل آن مشخص است. زلزله پديده‌اي طبيعي اما بسيار پيچيده است و ده‌ها سال تحقيقات انجام گرفته در معتبرترين دانشگاه‌هاي دنيا نيز هنوز به پيش‌بيني موفقيت‌آميز زمين لرزه منجر نشده است. انجام كارهاي آماري روي كاتالوگ‌هاي موجود يا ادعاي الهام از نيروهاي ماوراي طبيعي، اجرام آسماني و امثالهم هيچ‌كدام پيش‌بيني زمان وقوع زمين لرزه را ميسر نمي‌سازد. مردم هم بايد اطلاعات مربوط به زلزله را فقط از طريق مجاري قانوني و علمي، چون سايت پژوهشگاه و يا وبگاه شبكه لرزه‌نگاري كشوري دنبال كنند.
- رفتار گسل هاي تهران چگونه خواهد بود؟
مهدي زارع، استاد پژوهشگاه بين المللي زلزله شناسي درخصوص مناطق پرخطر تهران در زمان وقوع زلزله گفت: بسته به اينكه كدام‌يك از گسل‌هاي تهران فعال شود ميزان خرابي در مناطق متفاوت است اما به‌دليل بافت سنتي و قديمي اين مناطق و سطح بالاي آب‌هاي زيرزميني، بافت فرسوده و تراكم جمعيت بيشتر كه در مناطق9 تا 20تهران شاهد هستيم اين مناطق جزو مناطقي هستند كه ريسك آسيب‌پذيري و خطرپذيري بيشتري در زمان وقوع زلزله دارند. اين استاد پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي گفت: گسل‌هاي تهران در پهنه شمالي و جنوبي تهران بيشتر واقع شده‌اند. گسل مشا در فاصله 35كيلومتري شمال تهران در روستاي كلان از توابع لواسان است كه با گسل شمال تهران تلاقي دارد و اين منطقه يك منطقه خطرناك براي زمان وقوع زلزله است.
در 10كيلومتري اين گسل شهر پرديس را داريم كه ساخت و سازهاي زيادي در آن انجام شده و جمعيت زيادي هم دارد كه در اين پهنه احتمال تكان‌هاي شديد و از هم گسيختگي سطح زمين بيشتر است. اما نكته‌اي كه نبايد به آن بي‌توجه بود اين است كه در تهران ساختمان‌ها و برج‌ها در روي گسل شمال تهران بنا شده‌اند و در زمان وقوع لرزش در اين گسل با خرابي‌هاي زياد مواجه خواهيم بود. گسل شمال به‌دليل برج‌سازي‌‌هاي فراواني كه در اين منطقه انجام شده و كوچه‌ها هم تنگ است احتمال اينكه ماشين‌هاي آتش‌نشاني و اضطراري نتوانند خودشان را وارد كوچه‌ها كنند، هست. با وجود اينكه تراكم در اين منطقه كم است ولي برج‌سازي زياد است. گسل جنوب هم به‌دليل بافت فرسوده آن مورد توجه است به‌خصوص در منطقه16 نازي‌آباد زيرا تقاطع گسل مشا و جنوب است. گسل مشا هم گسلي است كه از سمت شرق مي‌آيد و زلزله فيروزكوه متصل به اين گسل بود. زارع درخصوص ميزان تخريب هر يك از اين گسل‌ها نيز گفت: تخريب و آسيب‌هاي بعد از زلزله بستگي به‌شدت، محلي كه زلزله در آن واقع شده و همچنين ساعت وقوع زلزله دارد. پس امكان پيش‌بيني ميزان تخريب براي هر گسل به‌صورت مجزا وجود ندارد، اما مثلا مي‌توانيم بگوييم كه گسل شمال تهران با توجه به تراكم جمعيت و گسل جنوب تهران با توجه به بافت فرسوده و جمعيت بالا خطرناك‌ترين گسل در تهران هستند. با اين حال گسل‌هاي مشا، ايوانكي، پيشوا، كهريزك و رباط كريم و جنوب كرج و حتي گسل الموت و طالقان هر كدام مي‌توانند لرزه خيزي بالاي 6ريشتر داشته باشند كه به تهران آسيب جدي وارد كنند. همينطور گذر گسل پرديسان از بزرگراه همت كه ساخت و سازها و برج‌هاي زيادي ازجمله برج ميلاد در آن واقع شده درصورت فعال شدن مي‌تواند خرابي زيادي را به بار بياورد.
- خطرناك‌ترين گسل‌هاي ايران
1 البرز - مشا، ايوانكي، كهريزك، پيشوا، رباط كريم
2 تبريز - شمال تبريز
3 گسل كوه خضر - از ميان بخشي از شهر قم عبور مي‌كند
4 گسل اصلي جوان زاگرس - از كنار شهر مريوان عبور مي‌كند
5 گسل غربي فروافتادگي درياچه اروميه - از كنار شهر اروميه عبور مي‌كند
6 گسل بافران - از جنوب شهر نايين عبور مي‌كند
7 گسل هيرمند - از نزديكي شهر زاهدان عبور مي‌كند
8 گسل مكران - از نزديكي شهرهاي جاسك و چابهار عبور مي‌كند
9 گسل ساحلي بندرعباس - از شهر بندرعباس عبور مي‌كند
نظر شما