تئوری اسلام دستیابی به همزیستی الفت‌آمیز است، نه فقط مسالمت‌آمیز

به گزارش همشهري آنلاين، دكتر محسن اسماعيلي در یکصد و ششمین جلسه شرح و تفسیر نهج‌البلاغه در محل مجموعه فرهنگي سرچشمه، افزود: نکته بسیار ظریف و لطیفی که از نهج‌البلاغه درمی‌یابیم آن است که برای رسیدن به حیات طیبه و تشکیل یک جامعه الهی، وحدت لازم است اما کافی نیست.

وي افزود: وقتی که ابوموسی اشعری نامه‌ای راجع به حکمیت به امام علي(ع) نوشت، حضرت در پاسخ تاکید کرد که به رغم همه جفاها باز هم «حریص‌ترین فرد» نسبت به حفظ یکپارچگی مردم است، اما نه فقط وحدت؛ بلکه وحدت و الفت «وَلَيْسَ رَجُلٌ ـ فَاعْلَمْ ـ أَحْرَصَ عَلَى جَمَاعَةِ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ ـ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِوَسَلَّمَ ـ وَأُلْفَتِهَا مِنِّي»؛ بدان كه هيچ كس نسبت‏به وحدت و الفت امت محمد صلى الله عليه و آله و سلم ‏از من حريصتر از من نیست.

• تفاوت اجتماع با الفت

عضو مجلس خبرگان رهبري با بيان اينكه اسلام، نه تنها به وحدت و جماعت، بلکه به «الفت» و «محبت» دعوت کرده و دستور داده است، خاطرنشان كرد: آرمان و آرزوی دنیای امروز، دستیابی به زندگی مسالمت‌آمیز است. در اسناد معتبر جهانی هم که مبنای روابط و حقوق بین‌الملل است، از «همزیستی مسالمت‌آمیز» به عنوان هدف اصلی نام برده شده است؛ در حالی که تئوری اسلام، دستیابی به «همزیستی الفت‌آمیز» است، و این دو بسیار متفاوت هستند.

دكتر اسماعيلي در تشريح تفاوت اجتماع با الفت، اظهار داشت: در اجتماع و جماعت به معنای در کنار هم بودن است؛ بدون آنکه پیوند و علاقه اجزاء با یکدیگر شرط باشد. اما الفت، جمع شدن از روی ميل و رغبت است. الفت جمع شدنى است كه ميان اجزاء آن قبول و ميل و الفت باشد. «اجتماع» مربوط به جسم‌ها و بر محور منفعت و مصلحت است. اما «ائتلاف» مربوط به دل‌ها و بر محور محبت و رحمت؛ و آنچه ماندنی است همین است. الفت مانند ملاطی است که آجرهای کنار هم را به هم پیوند می‌دهد و استوار و مقاوم می‌کند. 

اين استاد دانشگاه تهران خاطرنشان كرد: نه تنها صلاح دین که صلاح دنیای ما نیز در اجتماع است و اجتماع منهای الفت، همه آثار و برکات خود را نخواهد داشت. ما انسان‌ها به تنهایی قادر به تامین همه نیازهای خود نیستیم؛ حتی نیازهای مادی. پس به ناچار باید با یکدیگر مجتمع شویم تا از راه تعاون و تعامل، هر یک مکمل تلاش دیگری باشیم. اما اگر همدل نباشیم و به یکدیگر محبت نورزیم، هر کس سعی می‌کند تا با پایمال کردن حقوق دیگران، بهره خویش را بیفزاید. اما در صورتي كه میان مردم، الفت حاکم شود، اصولاً بدی‌های یکدیگر را نمی‌بینند، و اگر هم ببینند، به سادگی از آن درمی‌گذرند و ایثار می‌کنند.

• دعوت و تشویق اسلام به الفت

دكتر اسماعيلي در ادامه درس شرح و تفسير نهج‌البلاغه، يادآور شد: خداوند به اجتماع قانع نیست و پس از نهی از تفرقه، یادآور نعمت الفت و اخوت می‌شود. ابتدا می‌فرماید:«وَاعتَصِموا بِحَبلِ اللَّهِ جَميعًا وَلا تَفَرَّقوا»، ولی بلافاصله می‌افزاید: «وَاذكُروا نِعمَتَ اللَّهِ عَلَيكُم إِذ كُنتُم أَعداءً فَأَلَّفَ بَينَ قُلوبِكُم»؛ همگی با هم به ریسمان خدا چنگ زنید، و پراکنده نشوید! و نعمت خدا را بر خود، به یاد آورید که چگونه دشمن یکدیگر بودید، و او میان دل‌های شما، الفت ایجاد کرد.

وي افزود: تاکید و تشویق بی‌اندازه روایات بر ارتباط محبت‌آمیز و برادرانه، و دیدار و دلسوزی ما برای یکدیگر نیز برای ایجاد همین الفت است. پيامبر(ص) فرمود «بهترين مؤمنان كسى است كه مؤمنان به او الفت مى‌گيرند، و در كسى كه با ديگران الفت نگيرد و ديگران نيز با او الفت نيابند، خيرى نيست». کسی که با دیگران نمی‌جوشد و از جوشش دل دیگران برای خود هم استقبال نمی‌کند، سودی برای دیگران ندارد و خیرش به کسی نمی‌رسد؛ هر چند مومن باشد!

عضو مجلس خبرگان رهبري با اشاره به روایت صحیحه‌ای که مرحوم کلینی نقل کرده است، گفت: امام صادق(ع) فرموده‌اند: «مسلمانان موظفند در راه پیوند با یکدیگر و کمک به نیازمندان کوشش کنند و نسبت به یکدیگر عطوف و مهربان باشند تا آن كه چنان باشید كه خداى عزّ و جلّ شما را امر فرموده است كه نسبت به یکدیگر مهربان و دلسوزند.» اصولاً اصطلاح زیبای ولایت که مبنای روابط مردم با یکدیگر و مردم با حاکمیت در بینش اسلامی است، دربردارنده همین مفهوم است. ولایت به معنای آن است که دو یا چند چیز چنان کنار یکدیگر قرار بگیرند که چیز دیگری میان آنها نباشد. این تعبیر برای نزدیکی از نظر مکان یا نسبت یا دین یا دوستی یا کمک و اعتقاد نیز بکار می‌رود.

به گفته وي، از نظر قرآن همه مسلمانان «اولیاء» یکدیگرند:«وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ». اما علاوه بر این، قرآن هنگامی که می‌خواهد حاکمان جامعه دینی را معرفی کند، چنین می‌فرماید: «إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّـهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا ...». نامگذاری نظام سیاسی در اسلام به «ولایت» حاوی این پیام زیبا است که میان مردم و حاکمان هیچ فاصله و واسطه‌ای نیست و نباید باشد. لطیف‌ترین بیان از این رابطه را می‌توان در عهد حضرت با مالک اشتر دید؛ آنجا که به وی نوشت: «أشعِرْ قَلبَكَ الرَّحمَةَ لِلرَّعِيَّةِ، و المَحَبَّة لَهُم، و اللُّطفَ بِهِم ... »؛ دل خود را آكنده از مهر و محبّت و لطف نسبت به مردم گردان.

• ایمان؛ محور الفت

دكتر اسماعيلي در پايان با بيان اينكه ایجاد الفت تنها بر محور تقوی و ایمان ممکن است، تصريح كرد: دل‌ها دست خداست، و بدون خواست او همدلی پدید نمی‌آید. هر کس که به دنبال دفن کینه‌ها و از بین بردن دشمنی‌ها در بین جامعه اسلامی باشد، پیرو پیامبر(ص) است و کاری پیامبرانه انجام می‌دهد؛ همانگونه که اگر کسی بخواهد دل‌های مردم را از هم دور کند و آتش تفرقه برافروزد بر علیه رسالت انبیاء قیام کرده است.

جلسات شرح و تفسیر نهج‌البلاغه روزهای چهارشنبه بعد از نماز مغرب و عشا در شهادتگاه شهید بهشتی (میدان بهارستان؛ چهارراه سرچشمه) برگزار می‌شود و شرکت در آن برای همه خواهران و برادران آزاد است.