هرچند که این جدی گرفتن بیش از آنکه به آمادگی بیشتردر برابر این پدیده و کاهش ریسک خطر‌پذیری شهر منجر شود، ترس و هراس شهروندان را در پی داشته است.
بیان اینکه «از آخرین زلزله بزرگ تهران بیش از 170 سال گذشته است و با توجه به اینکه دوره بازگشت زلزله‌های تهران هر 150 سال است، وقوع زلزله‌ای با قدرت حدود 7 ریشتر در تهران قریب‌الوقوع است» از همان زمان بر سر زبان‌ها افتاد و با وقوع هر زلزله‌ای در شهر‌های اطراف تهران که لرزشش در پایتخت احساس شد، عده زیادی از پایتخت‌نشینان را به کوچه و خیابان کشاند.
سکوت لرزه‌ای تهران اصطلاح دیگری است که این روز‌ها زیاد به گوش می‌خورد: « در حال حاضر تهران در سکوت لرزه‌ای قرار گرفته است که این موضوع باید مورد توجه قرار گیرد.»
چندی پیش دکتر مازیار حسینی، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران با بیان این مطلب اظهار داشت: جمع آوری اطلاعات گسل‌های تهران تا شعاع 150 کیلومتری شهر و همچنین شناخت گسل‌های قرار گرفته در زیر آبرفت‌های دشت تهران که اطلاعاتی از آنها در دست نیست از اهمیت زیادی برخوردار است.
اما آرامش لرزه‌ای مفهومی است که کارشناسان بر سر استفاده آن در مورد تهران اتفاق نظر چندانی ندارند.
دکتر محمد‌رضا عباسی مشاور سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در این زمینه به همشهری می‌گوید: آرامش لرزه‌ای مفهومی است برای لرزه‌شناسان هنگامی که دستگاه‌های لرزه‌نگارشان علامتی را ثبت نمی‌کند از این اصطلاح استفاده می‌کنند، اما برای زمین‌شناسان این اصطلاح بی‌معنی است.
این زمین‌شناس در ادامه می‌افزاید: از نظر ما تا هنگامی که یک گسل فعال در منطقه‌ای وجود دارد، همواره احتمال خطر زمین‌لرزه هم وجود دارد. گسل فعال، گسلی است که از 10 هزار سال قبل تاکنون موجب زمین‌لرزه شده باشد.دکتر رضاپور رئیس مرکز لرزه‌نگاری کشور نیز از جمله افرادی است که به کار بردن این اصطلاح در مورد تهران را صحیح نمی‌داند: ما برای طرح این موضوع نیاز به‌دلیل و مدرک علمی داریم و بدون دلایل مستند نمی‌توانیم بگوییم که مدت‌هاست گسل‌های تهران هیچ فعالیتی نداشته‌اند و این شهر کاملا در حال سکون لرزه‌ای قرار دارد.
وی با بیان اینکه در سال‌های اخیر زمین‌لرزه‌هایی در شهر‌های نزدیک تهران همچون قم، سمنان و گرمسار رخ داده و این مسئله باعث شده تا برخی کارشناسان با توجه به صحبت‌هایی که در مورد دوره بازگشت زلزله‌های تهران می‌شود، شهر را در سکون لرزه‌ای فرض کنند.
وقتی ما از سکوت لرزه‌ای حرف می‌زنیم، راجع به کدام گسل صحبت می‌کنیم؟ این سؤالی است که دکتر زارع مطرح می‌کند.
معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی در گفت‌وگو با همشهری با بیان اینکه ما حتی نمی‌توانیم سکون لرزه‌ای یک گسل را به یک منطقه تعمیم دهیم، می‌گوید: در مورد یک گسل هم وقتی ما می‌توانیم از سکوت لرزه‌ای آن صحبت کنیم که مطمئن باشیم آن گسل فعال است و با استفاده از دستگاه‌های لرزه‌نگار در یک بازه زمانی هیچ لرزه‌ای از آن گسل مشاهده نکنیم.
دکتر عباسی ارزیابی فعالیت گسل‌ها را منوط به آن می‌داند که با ایجاد تراشه روی گسل و استفاده از روش‌هایی چون استفاده از رادیو ایزوتوپ‌های کربن، سن گسل و سنگ و رسوب‌های اطراف آن تعیین شود که البته با وجود ساخت‌و ساز‌های بسیار در محدوده تهران این فعالیت زمین‌شناسی مشکلات خاص خود را دارد.
از سوی دیگر با وجود آلودگی‌های صوتی و نویز‌های محیطی موجود در این شهر، استفاده از دستگاه‌های لرزه‌نگار برای ثبت فعالیت گسل‌های فعال امکانات خاصی را می‌طلبد که قرار دادن این دستگاه‌ها در تونل‌های زیر‌زمینی ایزوله از جمله این امکانات است.لزوم بررسی کامل گسل‌های تهران مطلبی است که در سخنان دکتر حسینی هم مورد اشاره قرار گرفته است: جمع آوری اطلاعات گسل‌های تهران تا شعاع 150 کیلومتری شهر از جمله گسل‌های مشاء، شمال تهران، ری، طالقان، ایوانکی و ایپک دارای اهمیت است.
تهران در انتظار زلزله 7 ریشتری است؟
سال 1830 میلادی شمال تهران زلزله‌ای بزرگ را پشت‌سر گذاشته که بسیاری از کارشناسان این زلزله را بزرگترین زلزله تهران در 200 سال گذشته می‌دانند و با استفاده از شواهد تاریخی و تعیین دوره بازگشتی معادل 150 تا 200 سال برای زمین‌لرزه در این شهر، پایتخت ایران را آبستن لرزشی عظیم به شمار می‌آورند.
اما آیا زمین‌لرزه 1830 بزرگترین زلزله تهران بوده است؟
دکتر زارع در پاسخ به این سؤال می‌گوید: نهایتا 100 سال است که ما در کشور از دستگاه‌های لرزه‌نگار بهره می‌بریم و شدت زمین‌لرزه مذکور تنها از روی شدت خرابی‌ها تخمین زده می‌شود.
وی در ادامه می‌افزاید: سال 1930 زمین‌لرزه دیگری در شمال تهران داشتیم که روستای آه ( اطراف رودهن) و روستای مبارک‌آباد (نزدیک آبعلی) در اثر آن به کلی ویران شده، بنابراین دلیلی ندارد که زلزله 1830 را بزرگترین زلزله شمال تهران به حساب بیاوریم.وی با بیان اینکه زلزله 1830 به احتمال زیاد مربوط به گسل مشاء بوده ادامه می‌دهد: کسانی که دوره بازگشت زلزله در تهران را محاسبه می‌کنند، این کار را بر اساس مستندات تاریخی در مورد کل منطقه انجام داده‌اند که به فرض صحیح بودن این مستندات، احتمال وقوع زمین‌لرزه در منطقه 50- 50 است، اما اگر ما منظورمان دوره بازگشت همان زلزله احتمالا 7 ریشتری باشد، اولا باید مطمئن باشیم که آن زمین‌لرزه مربوط به کدام گسل است و ثانیا با استفاده از روش‌های علمی دوره بازگشت لرزه‌خیزی آن گسل را محاسبه کنیم.
در همین زمینه دکتر فتاحی به همشهری می‌گوید: از نظر من این دوره بازگشت دقیق و علمی نیست.
مسئول بخش سن‌یابی مؤسسه ژئوفیزیک در تشریح این نظر اظهار می‌دارد: در بررسی علمی ما برای فعالیت یک گسل دوره بازگشت در نظر می‌گیریم و عنوان کردن دوره بازگشت زلزله برای شهری مانند تهران بی‌معنی است مگر اینکه ما تمام گسل‌های این شهر را شناسایی کنیم، دوره بازگشت فعالیتشان را به دست آوریم و با ارزیابی تأثیر فعالیت این گسل‌ها روی یکدیگر به چنین جمع‌بندی برسیم.
سکوت لرزه‌ای خوب یا بد؟
تمام گسل‌های تهران در حال سکون و آرامش باشند یا نه، در هر حال مدت زیادی است که این شهر زمین‌لرزه‌ای را به خود ندیده است و این مسئله 2 دیدگاه را در بین متخصصان به وجود آورده است؛ عده‌ای این مسئله را مثبت و گروهی منفی ارزیابی می‌کنند.
دکتر رضاپور با بیان اینکه وقوع زمین‌لرزه‌های کوچک در منطقه باعث تخلیه انرژی گسل می‌شود و از تخلیه ناگهانی انرژی و زمین‌لرزه مخرب جلوگیری می‌کند، به همشهری می‌گوید: حتی در بعضی کشور‌ها در کار‌های تحقیقاتی، روی این مسئله کار می‌کنند و با روش‌های خاصی سعی در تخلیه مداوم انرژی گسل دارند. در مقابل دکتر زارع این مسئله را مثبت ارزیابی نمی‌کند و معتقد است ممکن است تخلیه انرژی یک گسل و وقوع یک زمین‌لرزه کوچک موجب تحریک گسل‌های دیگر آن منطقه شود.
در این میان دکتر عباسی دیدگاه سومی را ارائه می‌کند: زمین‌لرزه یک پدیده پریشان است. گاهی بدون هیچ پیش‌لرزه‌ای ما شاهد وقوع یک زمین‌لرزه بسیار قوی هستیم، گاه با وقوع همان زمین‌لرزه‌های کوچک همه چیز تمام می‌شود.
به اعتقاد این کارشناس وقوع زمین‌لرزه‌های کوچک به هیچ عنوان موجب تخلیه انرژی گسل نمی‌شود: پیش‌لرزه علامتی است که باید آن را جدی گرفت، همان‌گونه که در زمین‌لرزه رودبار شاهد بودیم گسلی که بیش از هزار سال فعالیتی نداشت، 4 سال پیش از زلزله هولناک رودبار موجب زمین‌لرزه‌ای حدودا 4 ریشتری شد.
در هر حال تهران در سکون لرزه‌ای باشد یا نه، این سکون علامت خطر باشد یا نه، مسلم است که این شهر روی تعدادی زیاد گسل قرار گرفته و شواهد تاریخی حاکی از فعالیت این گسل‌ها در گذشته‌های نه چندان دور است. در چنین شرایطی کاهش خطر‌پذیری این شهر با اعمال برنامه‌های لازم بهترین راهکاری است که در پیش رو قرار دارد.
