داستان پل‌های تهران

 اما با گذشت بیش از نیم‌قرن از ساخت این پل‌ها و سازه‌های موقت، آنها همچنان پابرجا هستند و هر چند سال یک‌بار بازسازی و مقاوم‌سازی‌ شده‌اند.

اولین پل که به‌عنوان سازه موقت احداث شد پل ستارخان بود؛ پلی که در زمان ساخت بزرگراه شیخ فضل‌الله(ایوبی) در غرب تهران ساخته شد. داستان به سال1349 برمی‌گردد؛ هنگامی که گروه مهندسین مشاور سوفرتو بعد از تصویب طرح جامع تهران تصمیم گرفت طرح بزرگراهی تهران را به اجرا درآورد.

در آن سال، ساخت 3بزرگراه در 3 نقطه شهر به شکل همزمان شروع شد؛ بزرگراه ایوبی (شیخ‌فضل‌الله)، بزرگراه شاهنشاهی (مدرس) و بزرگراه پارک‌وی(چمران). این 3بزرگراه نخستین بزرگراه‌های تهران بودند. هنگام ساخت بزرگراه شیخ‌فضل‌الله(ایوبی)، عبور از خیابان ستارخان یکی از مشکلات ساخت این بزرگراه عنوان شد؛ از این‌رو نخستین طرح ساخت پل بزرگراهی بر فراز یک خیابان در تهران شکل گرفت.

پل ستارخان به‌عنوان یک سازه موقت، بخشی از بزرگراه ایوبی لقب گرفت که نخستین پل سواره‌رو تهران نیز به شمار می‌آمد. بعد از آن پل‌های کریمخان و کالج و حافظ یک و 2 نیز با همان تکنولوژی و همان الگو ساخته شدند. در واقع نخستین بارقه ساخت پل‌ بر فراز خیابان‌های تهران هنگام ساخت بزرگراه ایوبی شکل گرفت و بعد از آن به کالج و حافظ و کریمخان ادامه یافت.

اما آن روزها این سازه‌ها، ساز‌ه‌های موقت قلمداد می‌شدند و ‌کسی گمان نمی‌کرد که این سازه‌ها تا امروز همچنان پابرجا بمانند و هرچند سال، نو به نو شوند. اما داستان پل‌های پایتخت در طول نیم‌قرن گذشته که با توسعه شهری همراه بود ادامه یافت و عدد پل‌های تهران تا سال1385 به 157پل رسید؛ پل‌هایی که با نام تقاطع غیرهمسطح معرفی شدند.

از آن سال تا یک دهه بعد، تلاش برای ساخت پل‌های بیشتر در تهران آغاز شد. در طول یک‌دهه، 193 پل دیگر در تهران ساخته شد و حالا تعداد آنها به 350 پل رسیده‌ است. رشد پل‌های تهران طی یک دهه گذشته حدود 123درصد بوده است. هم‌اکنون 25پل دیگر در تهران در دست ساخت است. از سوی دیگر طرح مطالعاتی ساخت 64 پل دیگر هم ارائه شده است. به‌نظر می‌رسد تهران با داشتن 440پل سواره‌رو بتواند پرونده پل‌هایش را ببندد. البته اگر بزرگراهی تازه ساخته نشود و شهر هم توسعه نیابد.

• بزرگ‌ترین مجموعه پل‌های پایتخت

ساخت بزرگ‌ترین تقاطع غیرهمسطح پایتخت 4سال طول کشید؛ مجموعه پل‌هایی که کمتر از یک کیلومتر طول داشتند. در سال67 بزرگراه همت به بزرگراه مدرس رسید؛ در واقع ساخت بزرگراه همت که با نام بزرگراه شهستان پهلوی مشهور بود بیش از 4دهه طول کشید. کار ساخت این بزرگراه که از سال1352 آغاز شده‌بود تا یک دهه پیش ادامه داشت.

مجموعه پل‌های فجر در بزرگراه همت به‌عنوان بزرگ‌ترین مجموعه پل‌های پایتخت در سال 67 وارد فرایند اجرایی شد. قرار بود بزرگراه همت به سمت شرق ادامه یابد و به خیابان شریعتی و سه‌راه ضرابخانه برسد و پس از آن نیز به بزرگراه شمالی- جنوبی صیاد شیرازی (نیاوران) و بزرگراه شمالی- جنوبی امام‌علی(شرق) متصل شود اما یک مانع جدی بر سر راه بزرگراه همت وجود داشت؛ عبور از بزرگراه شمالی- جنوبی مدرس. طرح اولیه این بود که بزرگ‌ترین تقاطع غیرهمسطح پایتخت در این قسمت از شهر احداث شود.

4سال طول کشید تا بزرگ‌ترین تقاطع غیرهمسطح پایتخت ساخته و راه‌اندازی شود. در طول این مدت بخش‌های مختلف این تقاطع ساخته شد و به‌تدریج به بهره‌برداری رسید.

6 دسترسی عمده در این تقاطع تعریف شده بود تا تمامی مسیرهای بزرگراهی به هم متصل شود. از این‌رو در دی‌ماه سال68 ساخت بزرگ‌‌ترین تقاطع غیرهمسطح بزرگراهی تهران آغاز شد. بعد از گذشت 4سال کار ساخت این تقاطع در اسفندماه سال 72 به پایان رسید.

در تهران آن‌روز روزانه بیش از 7میلیون جابه‌جایی شهری صورت می‌گرفت و با احتسابتنها نیم‌ساعت زمان هدررفته در ترافیک، روزانه نزدیک به 5/3میلیون ساعت وقت مردم تهران در جابه‌جایی ترافیک از بین می‌رفت. اساسی‌ترین محور شرقی- غربی تهران، بزرگراه 76متری(همت) بود که در طرح اعلام‌شده از جاده دماوند در شرق شروع می‌شد 40کیلومتر به سمت غرب امتداد می‌یافت و در وردآورد به پایان می‌رسید.

برای احداث کامل این بزرگراه، فعالیت‌‌های اجرایی در چند قطعه به‌طور همزمان آغاز شد. گره مدرس در مهم‌ترین قطعه این بزرگراه قرار گرفته است. در این نقطه 6 پل و رمپ‌های آن در محوطه‌ای نسبتا کوچک به ابعاد 600× 300متر احداث و این مجموعه با دقت عملیاتی بسیار بالایی به اجرا درآمد.

مجموعه پل‌های فجر دستاوردی تکنولوژیکی بود و احداث آن به کمک کارشناسان ایرانی نقطه‌عطفی در زمینه ساخت ابنیه فنی شهری قلمداد شد. این پروژه به ارزش مالی بیست‌و هشت میلیارد و صد و چهل و دو میلیون و پانصد و شصت و هشت هزار و دویست و هجده ریال ریال اجرا شد. اجرای پروژه در دی‌ماه 68 شروع شد و در اسفند 72 به پایان رسید.

حجم عملیات خاکبرداری در این پروژه 23هزار و 200مترمکعب اعلام شد. همچنین حجم عملیات بتن‌ریزی 33هزار و 200متر مکعب بود و میزان فولاد مصرفی در این پروژه عظیم 3میلیون و 978هزار کیلوگرم بود.

• کوتاه‌ترین زمان برای ساخت

مسئولان شهری شهرداری تهران در سال72 تصمیم به ساخت پلی بر فراز بزرگراه مدرس گرفتند؛ پلی که راهگشای ساخت پل‌های بزرگ دیگری در شهر تهران شد و دانش فنی جدیدی را به جامعه مهندسی کشور افزود. حرکت روان خودروها در مسیر شمال- جنوب بزرگراه مدرس و بلوار آفریقا، به‌دلیل طراحی غلط پل قبلی که در محور شمال به جنوب نصب شده بود ناممکن بود؛ بنابراین با اصلاح جهت پل امکان دسترسی سریع شمالی- جنوبی و بالعکس فراهم شد.

پل بزرگراه مدرس در تقاطع میرداماد در طول 21سالی که از برپایی آن می‌گذشت نه‌تنها کمکی به کاهش ترافیک فشرده این تقاطع نمی‌کرد بلکه مسبب اصلی کندی حرکت در این محور بود، زیرا با وجود امکان عبور 5 خودرو در هر یک از مسیرهای آن، به‌دلیل کم‌عرض بودن پل تنها 2 وسیله نقلیه می‌توانستند همزمان از آن گذر کنند،

بنابراین تراکم خودروهایی که از سایر خطوط قصد ورود به این دو خط عبور را داشتند بر شدت تراکم وسایل نقلیه در ورودی پل در هر دو مسیر شمال و جنوبی می‌افزود. طی بررسی‌های گسترده، ساخت پلی مهندسی و چندکاربردی در خیابان میرداماد مد نظر قرار گرفت که علاوه بر عبور از بزرگراه مدرس، از خیابان آفریقا نیز عبور کرده و مجموعه‌ای از دوربرگردان‌ها و رمپ‌ها را نیز برای اتصال به این دو شریان شامل شود؛

بنابراین طراحی پل میرداماد به طول 701 متر صورت گرفت که علاوه بر عرشه اصلی، راستگرد و دوربرگردان‌هایی دارد که دسترسی به خیابان‌های شمالی و جنوبی را نیز ممکن می‌کند.

مطالعات طرح احداث پل میرداماد در نیمه دوم سال72 انجام و در فروردین‌ماه سال73 عملیات ساخت پل فعلی آغاز شد. اجرای این پروژه به‌مدت 11‌ماه ادامه یافت و در بهمن‌ماه همان سال نیز به بهره‌برداری رسید. هزینه صرف‌شده برای احداث این پل 6میلیارد و 100میلیون ریال اعلام شد. برای ساخت این پل 26هزار و 300مترمکعب عملیات خاکبرداری صورت گرفت، بیش از 22هزار و 700کیلوگرم بتن برای ساخت آن به‌کار رفت و میزان فولاد مصرفی 5میلیون و 280هزار کیلوگرم بود.

• طولانی‌ترین پل‌تهران بزرگراه طبقاتی صدر

بزرگراه طبقاتی صدر با طول تقریبی 10کیلومتر به همراه رمپ و لوپ‌ها، طولانی‌ترین پل سواره تهران لقب گرفته ‌است. این پل از تقاطع بزرگراه مدرس در شمال تهران آغاز و تا بزرگراه امام علی(ع) در شمال‌شرقی‌ترین نقطه تهران ادامه دارد. این پروژه مهندسی، یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای مهندسی کشور است.

بزرگراه طبقاتی صدر نخستین بزرگراه طبقاتی ایران است که عملیات ساخت آن در سال 1389آغاز و در آذر‌ماه سال 1392به بهره‌برداری رسید. این بزرگراه با استفاده از سازه‌های پیش‌ساخته به نام «سگمنت» ساخته‌شده و از 4جرثقیل بزرگ به نام گنتری کرین برای ساخت آن استفاده شده ‌است.

یکی از عوامل مهم در انتخاب سیستم سازه پل طبقاتی صدر، باز نگه‌داشتن بزرگراه صدر برای عبور ترافیک معمول حین ساخت پل بوده است. بر این اساس سیستم زیرسازه این پل به‌صورت تک‌‌پایه بتنی انتخاب شد تا با جانمایی پایه‌‌ها در رفیوژ میانی بزرگراه صدر، از سطح سرویس‌‌دهی آن کاسته نشود.

پل طبقاتی صدر دارای 234 پایه است که استفاده از تک‌‌پایه در تمامی طول پل ممکن نبوده و بعضی از آنها به‌صورت پایه تیر دروازه‌ای طراحی و اجرا شده‌اند. پایه‌های تیر دروازه‌ای با انتقال مقادیر بار سرستون به 2 پایه کناری خود به لحاظ جانمایی محل پایه، امکان بیشتری را در اختیار طراح هندسی قرار می‌‌دهد. این امکان به‌خصوص در محل رمپ‌های اتصالی پل با تونل‌ها اهمیت بیشتری دارد. پیش از آن تنها پل سیدخندان تک‌پایه بود.

تولید قطعات بتنی پیش‌‌ساخته در پروژه بزرگراه طبقاتی صدر از ابتدای آذرماه سال1391 آغاز شد. کل قطعات مورد نیاز برای احداث پل اصلی، عرشه پل‌های رمپی و سرستون‌های این پروژه شامل 5770 قطعه بتنی است که با فعالیت شبانه‌روزی 1300نفر در 2 شیفت کاری، در کمتر از 7‌ماه تولید شد تا عملیات نصب قطعات بدون هیچ معطلی پیش برود.

حجم میلگردهایی که در بزرگراه طبقاتی صدر استفاده شده است رقمی معادل 60هزار تن؛ یعنی تقریبا یک‌سوم وزن برج میلاد است. برای ساخت بزرگراه طبقاتی صدر از 3‌هزار و 400سگمنت (قطعه پیش‌ساخته) 3‌متری در پل اصلی و برای رمپ‌ها و لوپ‌ها نیز از 3‌هزار و 300سگمنت 2متری استفاده شده‌ است. عرض سگمنت‌ها نیز 22متر و 70سانت است و دارای 2 باند در هر بخش و یک باند عبور اضطراری است.