درگیری‌های جناحی به بحران دریاچه ارومیه دامن زده است

در گزارشی که روز گذشته خبرگزاری مهر منتشر کرده معاون مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آب و آبفای وزارت نیرو اعلام کرد:« برخلاف ادعای سازمان محیط‌زیست، حتی بیش از برنامه، آب سدها را برای نجات دریاچه ارومیه رهاسازی کرده و این اتهام که محیط‌زیست برای وزارت نیرو اولویت ندارد، درست نیست.»

هدایت فهمی با اشاره به اینکه ستاد احیای دریاچه ارومیه برنامه‌ای برای رهاسازی آب دارد که بخشی مربوط به کل سال و بخشی هم ماهانه است گفت: براساس برنامه‌ای که برای سال آبی ۹7،۹6 دیده شده ما باید ۲۸۹ میلیون مترمکعب آب رهاسازی می‌کردیم درحالی‌که براساس جداول تفکیکی تا این لحظه حدود ۴۸۶میلیون مترمکعب رهاسازی کرده‌ایم؛ یعنی بالای ۶۷ درصد اضافه‌تر از برنامه‌ای که برنامه رهاسازی بوده است از سدهایمان آب رها کرده‌ایم. ضمن آنکه براساس برنامه در ماه‌های گذشته هم بیش از برنامه ستاد رهاسازی آب داشته‌ایم.

• شیوه نادرست مصرف آب

حسین آخانی، استاد دانشگاه تهران درباره رهاسازی آب سدها برای نجات دریاچه ارومیه به همشهری گفت: بنا به اطلاعات مستندی که در اختیار دارم 330میلیون مترمکعب آب بیش از میزان نیاز آب شرب، کشاورزی و صنعت در سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه وجود دارد و برخی سدها حتی سرریز هم کرده‌اند؛ با وجود این، وزارت نیرو از رها‌سازی‌ آب به سمت دریاچه دریغ می‌کند.

آخانی که در آغاز شکل‌گیری ستاد احیای دریاچه ارومیه، با تشکیل کارگروه احیای اکولوژیک دریاچه ارومیه با این ستاد همکاری می‌کرد، گفت: مهم‌ترین مشکلی که باعث بحران دریاچه ارومیه شده، شیوه نادرست مصرف و به‌عبارتی بد مصرف کردن آب است که متأسفانه همچنان ادامه دارد؛ ازجمله اینکه با وجود شکل‌گیری ستاد احیای دریاچه و فعالیت این ستاد، همچنان شاهد انتقال آب به تبریز و توسعه بی‌رویه کشاورزی در ارومیه هستیم؛ درحالی‌که باید براساس طرح احیای اکولوژیک دریاچه ارومیه، 40درصد مصرف آب در بخش کشاورزی در حوضه دریاچه ارومیه کاهش پیدا می‌کرد.

این استاد دانشگاه تأکید کرد: ستاد احیای دریاچه از اقتدار لازم برای مجاب کردن مسئولان وزارت نیرو و جهادکشاورزی برای اعمال مصوبات این ستاد برخوردار نیست و نتوانسته دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط با احیای دریاچه ارومیه را به اجرای راهکارهای مصوب، ملزم کند.

آخانی در توضیح این مطلب افزود: ضعف ستاد احیا ریشه کاملا سیاسی دارد. وقتی نمایندگان مردم منطقه ارومیه در مجلس مرتب فشار می‌آورند تا آبی از بخش کشاورزی گرفته نشود ستاد احیا نمی‌تواند دراین زمینه اقدام کند. دولت هم متأسفانه به‌دلیل آنکه به رأی مردم نیاز دارد با اقتدار عمل نمی‌کند. در واقع دریاچه ارومیه قربانی درگیری‌های سیاسی و جناحی شده و مصالح این دریاچه در این میان نادیده گرفته می‌شود.

به گفته او، در چنین وضعیتی، ستاد احیا ناگزیر به اجرای برخی روش‌های مهندسی و سازه‌های سخت‌افزاری نظیر انتقال آب زاب به دریاچه روی آورده که اجرای آنها علاوه برآنکه زمان بر است و باعث تخریب اکوسیستم منطقه می‌شود هزینه‌های سنگینی را به بیت‌المال تحمیل می‌کند؛ در پیش گرفتن این راهکارها و ضعف اقتدار برای اجرای راهکارهای اکولوژیک سبب شده دریاچه ارومیه به یک وضعیت نامشخص برسد.

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با تأکید براینکه اجرای راهکارهای اکولوژیک می‌تواند دریاچه ارومیه را از وضع کنونی نجات دهد، گفت: با توجه به اینکه دریاچه ارومیه، یک پارک ملی است احیای آن باید مبتنی بر روش‌های اکولوژیک و به‌طور مشخص استفاده از قابلیت‌های درونی حوضه باشد؛ ضمن آنکه براساس این روش‌ها، هرگونه تخریب فیزیکی (مثل انتقال آب) در حوضه ممنوع است و طی آن باید میزان مصرف آب متناسب با توانمندی‌های اکولوژیکی حوضه تنظیم ‌شود.

بر همین اساس، کارگروه احیای اکولوژیک، راهکارهای احیای دریاچه را براساس اصول انجمن بین‌المللی احیای اکولوژیکی و اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (‌ای یو سی ان) تدوین کرد و در اختیار ستاد احیا قرار داد اما این راهکارها مسکوت ماند.

• آب سدها سرریز شده اما از دریاچه دریغ می‌شود

درحالی معاون وزیر نیرو از رهاسازی بیش از میزان تعیین شده برای نجات دریاچه ارومیه خبر می‌دهد که مسعود تجریشی، مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه، ضمن انتقاد از وزارت نیرو به‌دلیل خودداری این وزارتخانه از رهاسازی آب سدها برای نجات دریاچه ارومیه گفته بود: جدول وضعیت سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه نشان می‌دهد آب سدها سرریز شده، با وجود این وزارت نیرو از رهاسازی آب به دریاچه ارومیه خودداری کرده است.

عیسی کلانتری، دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست هم در پانزدهمین جلسه کمیته راهبردی ستاد احیای دریاچه ارومیه گفته بود: موضوع «رهاسازی مازاد آب سدها» در دولت یازدهم تصویب و قرار شد اگر آب سدها در حوضه آبریز از یک میزان بیشتر شد در اختیار دریاچه ارومیه قرار گیرد و همه آن، سهم دریاچه باشد. برای همین هم از ابتدای سال تاکنون 3بار با وزیر نیرو مکاتبه کرده‌ام، به‌رغم اینکه هر‌ماه هم جلسه داریم اما زیرمجموعه وزیر نیرو به ما جواب نمی‌دهد.

رئیس دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی روز گذشته اعلام کرد: دریاچه ارومیه درحال حاضر 2میلیارد و 23 میلیون متر مکعب‌ آب دارد و وضعیت آن امید بخش است. این درحالی است که معاون امور تالاب های سازمان حفاظت محیط زیست پیش ازاین به همشهری گفته بود: دریاچه ارومیه برای رسیدن به شرایط نرمال باید 14 میلیارد متر مکعب آب داشته باشد.براین اساس، دریاچه ارومیه 12 میلیارد متر مکعب کسری آب دارد.

• ضرورت شفاف‌سازی‌ فعالیت‌های دستگاه‌های مرتبط با احیای دریاچه

کارگروه نجات دریاچه ارومیه در اولین جلسه هیأت دولت یازدهم در تاریخ 27مرداد 92تشکیل شد و در پی آن، 19طرح اولویت‌دار برای نجات دریاچه ارومیه در تاریخ 17مهرماه 92به تصویب هیأت دولت رسید. با استقرار دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه در دانشگاه صنعتی شریف با همکاری دانشگاه‌های تبریز و ارومیه و متخصصان دانشگاه‌ها، سازمان‌ها، نهادهای تخصصی ملی و محلی و بین‌المللی، راهکارهای 19گانه مصوب بررسی و نقشه راه و برنامه عملیاتی احیای دریاچه ارومیه تدوین شد. این نقشه، 8تیرماه93ذیل 6بند، تصویب و با دستور رئیس‌جمهور لازم الاجرا شد. اما با گذشت 4سال از تصویب این راهکارها، هنوز در این زمینه اقدام کارسازی صورت نگرفته و مهم‌تر از آن هنوز دستگاه‌های ذیربط گزارش شفافی از اجرای این تعهدات ارائه نکرده‌اند.برخی راهکارهای مصوب نقشه راه عبارتند از:

بند 1.«کنترل وکاهش مصرف آب در بخش کشاورزی»، براساس این راهکار وزارت نیرو متعهد شده است طی 2سال از زمان ابلاغ این مصوبه، 40درصد از حقابه آب‌های سطحی و زیرزمینی را از کشاورزان خریداری کند. همزمان وزارت جهادکشاورزی هم ملزم به تهیه و اجرای برنامه‌های افزایش بهره‌وری از 60درصد آب باقیمانده در بخش کشاورزی شده است. تأمین سرمایه و تکنولوژی‌های مورد نیاز افزایش بهره‌وری آب باقیمانده توسط دولت ذیل همین بند از راهکارهای نقشه راه آمده است.

بند2. «کنترل و کاهش برداشت از منابع آب سطحی و زیرزمینی حوضه »، ذیل این بند آمده است: ممنوعیت هرگونه افزایش برداشت از منابع آب حوضه وجلوگیری ازتوسعه جدید به‌ویژه در بخش کشاورزی،جلوگیری از برداشت غیرمجاز از آب‌های سطحی،

توقف کلیه طرح‌های سدسازی در دست مطالعه واجرایی و طرح‌های شبکه‌های آبیاری و آبرسانی پایین‌دست در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، ذخیره و رهاسازی آب در سد شهید مدنی منحصرا برای دریاچه ارومیه، ساماندهی چاه‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه و نصب کنتورهای هوشمند وحجمی جهت کنترل برداشت برای افزایش میزان جریان ورودی از رودخانه‌ها به دریاچه، انجام هماهنگی لازم با قوه قضاییه برای تسهیل و تسریع در اجرای قانون تعیین تکلیف چاه‌های فاقد پروانه به‌ویژه چاه‌های اثر‌گذار بر آب‌های سطحی.