به قول ستاره‌شناسان آلودگی نوری کم‌تر است، یعنی نور شهرها ضعیف و از مسیر بسیار دوری به چشم می‌رسد و اجازه می‌دهد یک دل سیر، آسمان شب را شفاف‌تر تماشا کنیم. اين‌جا انگار رنگ آسمان با همه‌جا فرق دارد، همان‌طور که شفیعی‌کدکنی می‌گوید:
آسمان بسیار است
آسمان‌هاست به رنگ شنگرف
آسمان‌هاست به رنگ زیتون
آسمان‌هاست ز فیروزه‌ی نیشابوری
که مرا در آن سیر و سفری‌ست.
بسیاری از اين ستاره‌ها را در شب‌های تهران نمی‌بينيم. ساعت دوازده شب، چراغ‌های کاروان‌سرا خاموش می‌شوند. جز ما که گروهی از دانشگاه برای رصد آمده‌ایم، مسافران دیگري هم هستند که قصد اقامت در کاروان‌سرای تازه بازسازی‌شده‌ی قصر بهرام را دارند. در روزگار ما، این کاروان‌سراهای چندصدساله کاربرد تازه‌اي پيدا كرده‌اند.
کارشناس اردو، صور فلکی را با لیزر روی آسمان نشان می‌دهد. با به هم وصل‌کردن ستاره‌ها، صورت‌هاي فلکی برخی از ماه‌های شمسی را بالای سرمان می بینیم، مانند اسد (نماد ماه مرداد) که به شكل شیري باابهت به نظر مي‌رسد يا میزان (نماد ماه مهر) که ترازويي سنتي است.
کارشناس اردو می‌گوید هرفرهنگ و تمدنی، صور‌فلکی مخصوص خودش را دارد، مثلاً صور‌فلکی کره‌ای‌ها مانند سریال جومونگ پر از شمشیر و نمادهای پادشاهی است. وقتی یاد می‌گیرم چه‌طوری با ستاره‌ی قطبی و دب اکبر، شمال و جنوب را پیدا کنم، یاد این بیتِ حافظ می‌افتم:
در این شب سیاهم، گم گشت راه مقصود
از گوشه‌ای برون آی، ای کوکب هدایت
گاهی آسمان را ابری می‌پوشاند و تماشای ستاره‌ها، سیاره‌ها، سحابی‌ها و خوشه‌ها سخت می‌شود. وقتی هم دنباله‌ی شهابی را می‌بینیم همه از خوشحالی جیغ می‌زنیم. به قول شهریار:
کمان چرخ‌فلک شهریار در کف كیست؟
که روزگار چو تیر شهاب می‌گذرد
به نوبت می‌توانیم مشتری، زحل و ماه را با تلسکوپ نگاه کنیم. حفره‌های نقره‌ای‌رنگِ ماه در تلسکوپ پیداست. سهراب سپهری تعبیر قشنگی درباره‌ي ماه دارد:
زندگی دیدن یک باغچه از شیشه‌ي مسدود هواپیماست
خبر رفتن موشک به فضا
لمس تنهایی ماه
فکر بوییدن گل در کره‌ای دیگر
تا ساعت سه‌ونیم بعد از نيمه‌شب به آسمان نگاه می‌کنم، توضیح‌ها کمی تخصصی‌تر می‌شود و بعد هم، احساس خواب‌آلودگی اجازه نمی‌دهد بیش‌تر روی بام کاروان‌سرا بمانم. می‌روم كه در حجره‌ی گروهی‌مان بخوابم. فضای حجره سیاهِ سیاه است و چشم، چشم را نمی‌بیند. دمای هوای حجره‌ها بدون هيچ وسیله‌ای گرمایشی، به‌طور محسوسي از بیرون گرم‌تر است و این به تفکر خلاقانه‌ی معماران گذشته برمی‌گردد.
شب رسیده بودیم، صبح که می‌شود حسابی می‌توانم بافت سنگی و کرم‌رنگ کاروان‌سرای شاه‌عباسی معروف به کاروان‌سرای قصر بهرام را تماشا کنم.
تاریخچه‌ی این مکان برایم جالب است. باستان‌شناسان ساخت کاروان‌سراها را به روزگار هخامنشیان نسبت می‌دهند. البته در همه‌ي دوره‌های تاریخی بعدی هم به ساخت این کاروان‌سراها اهميت داده مي‌شد. اين كاروان‌سراها در شاه‌راه‌ها و مسیرهای ارتباطی بنا می‌شدند و در دوره‌هاي گوناگون سفرهاي امن را امكان‌پذير مي‌كردند.
در دوره‌ی صفویان کاروان‌سراهای درون شهری گسترش پیدا کردند؛ كاروان‌سراهايي که محل داد و ستد کالاهای ویژه‌ای بودند. در همین دوره، شاه‌‌عباس صفوی این کاروان‌سرای بازمانده از روزگار ساسانیان را بازسازی کرد. نقل است كه اين كاروان‌سرا به دستور بهرام گور ساخته شده است.
منطقه‌ی سمنان به‌عنوان حلقه‌ي واسط شهر ری، خراسان و ولایات شمالی ایران در گذشته از گذرگاه‌های مهم ایران بوده و ساخت کاروان‌سرا در نقاط گوناگون آن رواج داشته است. در سال 1355 بخش طبیعی این استان، به پارک ملی کویر تبدیل شد.
با نوشتن از کویر این بخش از شعر احمد شاملو به ذهنم مي‌آيد:
از کویر آمده‌ام
چشمم از خاطره‌ی ریگ پر است
پارک ملی کویر، در 50 کیلومتری جنوب‌شرقی تهران، غرب کویر مرکزی ایران و شرق دریای نمک قرار دارد. اقلیم آن خشک و بیابانی است و از اوایل خرداد تا پایان مهر، گرمای شدیدی منطقه را فرامی‌گیرد.
هرچند منطقه كويري است، اما در گذشته‌هاي دور، آب‌راهی به طول هشت‌کیلومتر از چشمه‌ی شاهین در دامنه‌ی سیاه‌کوه کشیده بودند. اين آب‌راه به کمک سنگ‌هایی به‌طول یک متر، آب را به کاروان‌سرا می‌رساندند. هنوز سنگ‌هاي اين آب‌راه در بیرون کاروان‌سرا حکایت کننده‌ی تلاش ديرين آدمي براي آب‌رسانی هستند.
برای رسیدن به این بنا، از تهران بايد به سمت ورامین و سپس شیوا و روستای قلعه‌بلند حرکت کرد و پس از سه ساعت به باشگاه مبارکیه، دروازه‌ی ورود به پارک ملی کویر، رسید. در اين سفر مي‌توان عبور از مسیر سنگ‌فرشِ دوره‌ی صفوی را نیز تجربه کرد. البته برای دیدن این بنا و یا اقامت در آن، باید از قبل، از سازمان حفاظت محیط‌زیست مجوز لازم را گرفت.
برای برگشت مسیر حدوداً شش ساعته‌اي را طی می‌کنیم. حیرت از تماشای آسمان پرستاره‌ی شب در یک بنای قدیمی و ارزشمند تاریخی و نفس کشیدن در هوایي پاك، از ويژگي‌های این سفر است.
زین کاروان‌سرای بسی کاروان گذشت
ناچار کاروان شما نیز بگذرد
ای مفتخر به طالع مسعود خویشتن
تأثیر اختران شما نیز بگذرد
سیف فرغانی
عکس‌ها: راحیل مولایی
نظر شما