چگونه اعتیاد مغز را به تسخیر در می‌آورد

شبکه پاداش تنها شبکه عصبی مغز نیست که تحت تاثیر مصرف مواد روان‌گردان قرار می‌گیرد. بررسی‌ها نشان می‌دهند که اعتیاد به مواد روان‌گردان بر شش شبکه اصلی مغزی شامل شبکه‌های پاداش، عادت، توجه (salience)، اجرایی و حافظه و خود-هدایتی تاثیر می‌گذارد.

 شبکه حافظه به انسان‌ها امکان می‌دهد چیزها را بر اساسی به غیر از عادت بیاموزند مثلاً یاد گرفتن مفهومی جدید در فیزیک یا یک درس تاریخ. در افراد معتاد به مواد روان‌گردان، مواجهه با استرس باعث جابجایی یادگیری و حافظه فرد از شبکه حافظه به شبکه عادت می‌شود که برانگیزاننده رفتارهای خودکار مانند جستجو و مصرف مواد روان‌گردان است.

 شبکه خود هدایتی در ایجاد خود- آگاهی و خود- بازتابی ما دخیل است. در افراد دارای اعتیاد، فعالیت این شبکه با افزایش میل به ماده روان‌گردان همراه است.

 شبکه اجرایی که به‌طورمعمول مسئول ادامه فعالیت برای رسیدن به هدف و کارهای اجرایی است، اما ماده روان‌گردان می‌توان این شبکه را هم تغییر دهد و باعث کاهش توانایی فرد برای مهار اعمالش شود.

شبکه توجه شواهد مهم را از محیط فرد برمی‌گزیند و آن‌ها در کانون تمرکز او قرار می‌دهد. در افراد معتاد توجه به مواد روان‌گردان معطوف می‌شود و میل به دارو و جستجو برای آن افزایش می‌یابد.

بررسی‌‌ها با ام‌آر‌آی کارکردی نشان می‌دهند اعتیاد به مواد روان‌گردان بدون توجه به نوع ماده مورداستفاده به‌طور شگفت‌آوری اثرات مشابهی بر مغز دچار اعتیاد می‌گذارد.

این بررسی‌ها همچنین نشان می‌دهند که بدون توجه به مصرف ماده روان‌گردان خاص زمینه‌های مشترکی در مغز افراد دارای اعتیاد وجود دارند که مربوط به پیش از مصرف‌ این مواد هستند و پیامد مصرف آنها نیستند.

اگر واقعاً  عوامل زمینه‌ساز مشترکی  پیش از شروع مصرف ماده روان‌گردان در مغز وجود داشته باشند، آنگاه ممکن است بتوان افرادی را که حساسیت بیشتری به معتاد شدن دارند، پیش از شروع اعتیاد شناسایی کرد.

برخی بررسی‌ها نشان داده‌اند که برخی از افراد پیش از اینکه به مواد روان‌گردان معتاد شوند، در کنترل میل آنی یا تکانه خود دچار مشکل هستند. چنین نقایصی در مغز که پیش از شروع مصرف مواد روان‌گردان وجود دارند، ممکن است با مصرف این مواد بدتر شوند، اما نکته مهم این است که پیش از این بدتر شدن از قبل وجود داشته‌اند.

خبر خوب این است که فعالیت در چهار  شبکه از این شش شبکه مغزی - شبکه‌های اجرایی، پاداش، حافظه و توجه- هنگامی که فرد  ماده روان‌گردان را ترک می‌کند، تا حدی یا به‌طور کامل به حالت طبیعی بازمی‌گردد، اما این امر درباره دو شبکه دیگر (شبکه خود- هدایتی و شبکه عادت) رخ نمی‌دهد.

الیته دانشمندان می‌گویند  برخی از مناطق مغز بسیار کوچک هستند- برای مثال بادامک یا آمیگدال مغز که در مرکز آن قرار دارد- و اسکن‌های مغزی نمی‌توانند به‌خوبی آن‌ها را آشکار کنند. بنابراین ممکن است مواد روان‌گردان بر شبکه‌های دیگری در مغز هم اثر بگذارند که به علت محدودیت‌های تکنولوژی‌های فعلی ناشناخته باقی ماده باشند.