به گزارش ایسنا، چهره‌های بنامی مانند حمید مصدق، احمد شاملو و حمید عاملی قبل از انقلاب در «راه شب» گویندگی کرده‌اند و منوچهر نوذری، محمد صالح‌علاء و غلامعلی امیرنوری بعد از انقلاب پشت میکروفون این برنامه نشسته و با مردم سخن گفته‌اند.
«راه شب» برنامه‌ای ترکیبی است که هر شب به یک موضوع اختصاص دارد و از ساعت ۳۰ بامداد تا ۲:۲۵ به مدت ۱۱۵ دقیقه در رادیو ایران پخش می‌شود و گویندگان و تهیه‌کنندگان متفاوتی اجرا و تولید آن را بر عهده دارند.
پیشینه این برنامه به چه زمانی برمی‌گردد؟
علیرضا جاویدنیا که از سال ۷۰ برنامه «راه شب» را اجرا می‌کند، می‌گوید: ما در این برنامه گوینده جدید نداریم و همه باتجربه هستند اما جوانانی که می‌خواهند به این حرفه وارد شوند طبیعتا باید پروسه ساختار سازمان، بخصوص رادیو را پشت سر بگذارند تا برای ورود اجازه پیدا کنند. بسیاری از جوانان که وارد این عرصه شده‌اند، قابلیت‌های خوبی دارند اما باید کار کنند تا بتوانند استانداردهای لازم را به دست آورند. هر کدام از گویندگان برای کار خود، روشی دارند؛ بنابراین سبک کار من با گویندگان دیگر متفاوت است.
او ادامه می‌دهد: من از سال ۱۳۷۰ گوینده «راه شب» هستم که آن زمان به تهیه‌کنندگی سعید توکل و احمد شیشه‌گران شکل گرفته بود. من هشت سال با منوچهر نوذری همکاری کردم و بعد هم افتخار همراهی با خانم شمسی فضل‌اللهی را داشتم و سپس با ژاله صادقیان و فاطمه نیرومند همکاری کردم؛ البته پیشینه این برنامه به قبل از انقلاب برمی‌گردد که زنده‌یاد حمید عاملی که از گویندگان شاخص سازمان بودند گویندگی برنامه را برعهده داشتند.
مخاطب دوست دارد صدای آشنا را از «راه شب» بشنود
میثم نیکنام که از سال ۶۸ وارد رادیو شده و از سال ۸۲ اجرای برنامه «راه شب» را بر عهده دارد، اظهار می‌کند: «راه شب» یکی از برنامه‌های قدیمی رادیو ایران است که گویندگان قدیمی و سرشناسی در آن گویندگی کرده‌اند. «راه شب» یک برنامه خودمانی و شب‌نشینی است که مخاطبان خود را جذب کرده است و از تمامی اقشار شنونده آن هستند و با این برنامه احساس همدلی و همراهی دارند.
او درباره گویندگان جدیدی که برنامه‌های قدیمی را اجرا می‌کنند، می‌گوید: در جلسه‌ای که با مدیر محترم رادیو ایران داشتم، گفتم راه شب برنامه‌ای است که مردم توقع دارند یک گوینده برجسته آن را اجرا کند. این برنامه به شکلی نیست که گوینده‌ای که تازه آمده است، آن را اجرا کند چون مخاطبان دوست دارند، صداهای آشنا را بشنوند و کسانی که به آنها آرامش می‌دهند و فن بیان مخصوص شب دارند.
این گوینده با بیان اینکه نوع اجرای برنامه صبحگاهی و شبانگاهی، متفاوت است، خاطرنشان می‌کند: فردی که برنامه صبح را اجرا می‌کند باید با نشاط و پرهیجان باشد، اما شب فرصت خوبی برای خلوت کردن است و فردی که در «راه شب» گویندگی می‌کند باید تبحر داشته باشد تا مخاطب از او مطلبی یاد بگیرد و آرامش کسب کند؛ البته در قسمت‌های قبلی «راه شب» دیدم که گویندگان جوانی برای اجرا آمده بودند، اما با تدابیر مدیریت شبکه، جلوی این مساله گرفته شد و در حال حاضر گویندگان قدیمی یا افرادی که کمی سابقه دارند، برنامه را اجرا می‌کنند. حتی در جلسات بازبینی برنامه می‌گفتند که صدای من برای اجرای شب، قوی است به همین دلیل سعی می‌کنم با صدای آرام‌تر برنامه را اجرا کنم تا مناسب ژانر شب باشد.
نیکنام درباره تماس تلفنی برخی از مخاطبان با برنامه «راه شب» اظهار می‌کند: برنامه به دلیل این که قدیمی است باید محتوامحور باشد و برخی مسائل روز در آن بیان شود. مردم در تمامی سنین درباره مشکلات خود می‌گویند و ما تا جایی که از خطوط قرمز عبور نکنیم مطالب را پخش می‌کنیم، اما جایی که خط قرمز باشد نمی‌توانیم. همین قدر که مخاطب خود را به برنامه نزدیک می‌بیند، نشان می‌دهد که برنامه مخاطب خود را جذب کرده است. تماس‌های تلفنی ما زیاد است به دلیل اینکه رادیو یک رسانه قدیمی است که توانسته همراهان خود را جذب کند. در ساعاتی که برنامه «راه شب» پخش می‌شود، مردم اگر بیدار هم باشند به دلیل صدا و نور، تلویزیون را روشن نمی‌کنند و می‌توانند با هدفون برنامه «راه شب» را گوش دهند. ما در هر هفته ۱۰ یا ۱۵ پیامک با این محتوا داریم که «برای اولین بار است که برنامه را گوش می‌دهیم و چقدر به ما حس خوبی می‌دهد» و حتی برنامه را به دیگران هم معرفی می‌کنند.
گویندگان انگار در مریخ زندگی می‌کنند که دردهای مردم را نمی‌دانند
حسن همایی، یکی از گویندگان «راه شب» می‌گوید: افرادی که برنامه «راه شب» را گوش می‌دهند، می‌خواهند آرامش بگیرند؛ بنابراین بهتر است که گوینده صدای آرامی داشته باشد و هم بی‌هیاهو اجرا کند. برنامه «راه شب» آیتم‌های مختلفی مانند موسیقی و شعرخوانی دارد، بنابراین بهتر است که گوینده به اشعار مسلط باشد و با مقداری تجربه برنامه را اجرا کند.
او با بیان اینکه تهیه‌کننده در شکل‌گیری فضای برنامه بسیار اهمیت دارد، ادامه می‌دهد: باید ببینیم که تهیه‌کننده چه طرز فکری دارد و با چه فضایی می‌خواهد برنامه را اجرا کند. ما در خدمت او هستیم و برای مثال تهیه‌کننده‌ای که می‌خواهد مصاحبه و گزارش در برنامه داشته باشد بنابراین گوینده نیز باید با آمادگی و تجربه در این زمینه برنامه را اجرا کند.
این گوینده با تاکید بر اینکه در رادیو باید به موازات فضای مجازی به‌روز باشیم، اضافه می‌کند: ما باید به عنوان یک رسانه، شنونده را بشنویم و اگر می‌خواهیم شنونده را حفظ کنیم باید به موازات فضای مجازی به‌روز باشیم. مردم در زندگی روزانه خود درد، رنج و بدبختی دارند و زمانی که گوینده «راه شب» درباره آرامش و گل و بلبل صحبت می‌کند، مخاطب می‌گوید: «نفسش از جای گرم بلند می‌شود و انگار در مریخ زندگی می‌کند که دردهای مردم را نمی‌داند».
همایی با بیان اینکه ما در «راه شب» از تمامی اقشار مخاطب داریم، می‌گوید: ما در برنامه باید خوراک لازم را به تمامی افراد با هر سنی که برنامه را می‌بینند، بدهیم. نویسندگانی که در این برنامه می‌نویسند اهمیت دارند و باید سعی کنیم که از نویسندگان معاصر و خوب بهره ببریم. باید ببینیم که چه کسانی در گذشته پشت میکروفن «راه شب» بودند. حمید مصدق، احمد شاملو، مسعود بهنود قبل از انقلاب و محمد صالح علا و غلامعلی امیر نوری، سرور پاکنشان، مرتضی حافظی بعد از انقلاب این برنامه را اجرا کردند و حتی نویسندگی برنامه نیز با برخی از این افراد بوده است. همه گویندگان شب صدای فاخری داشتند و آن‌هایی که ویژگی صدا را نداشتند، دانش بسیاری در اجرا داشتند.
او ادامه می‌دهد: حدود هشت سال است که خانم‌ها نمی‌توانند تا دو بامداد در رادیو بمانند؛ بنابراین در برنامه «راه شب»، خانم‌ها دیگر نمی‌توانند اجرا کنند؛ این در حالی است که مخاطب به صدای زن و لطافت او نیز نیاز دارد.
همایی با بیان اینکه در برنامه تماس‌های تلفنی زیادی داریم، اظهار می‌کند: اساس ما در این برنامه پیامک نیست به دلیل اینکه مخاطب از کجا می‌فهمد فردی که پیام داده، وجود خارجی دارد؟ ممکن است گوینده حرف خود را با نام فرد دیگری بگوید. پس تماس تلفنی اهمیت زیادی دارد که صدای مخاطب را بشنویم؛ البته تماس‌ها را نیز به طور موضوعی انتخاب می‌کنند و گاهی به دلیل این که در یک رسانه وزین کار می‌کنیم و نمی‌توان هر چیزی را پخش کرد بنابراین سانسور اتفاق می‌افتد، اما سانسورهای زیاد و پخش نکردن صدای افرادی که تازه مخاطب برنامه شده‌اند، باعث می‌شود که فقط همان افراد قبلی تماس بگیرند. گاهی هم به قدری خط شلوغ است که آدم‌های معمولی نمی‌توانند تماس بگیرند و صدایشان پخش نمی‌شود بنابراین از شبکه دور شده و می‌گویند که رادیو مخاطب دم‌دستی می‌خواهد.
حل مشکل خانوادگی و اعتیاد شنونده‌ها با «راه شب»
داوود حیدری که یکی از گویندگان قدیمی «راه شب» است، با بیان اینکه از سال ۶۷ با این برنامه همکاری دارد، تصریح می‌کند: من با عبدالحسین اسکندری راه شب دوشنبه شب‌ها را آغاز کردم. این برنامه ترکیبی است و همه شاخصه‌های یک برنامه را در درون خود دارد. راه شب به دلیل اینکه برنامه شبانگاهی است باید فاکتورهایی مانند آرامش بخشی شنونده را در خود داشته باشد. شنونده‌های ما افراد مختلفی هستند که با «راه شب» زندگی می‌کنند. «راه شب» یک برنامه آرامش‌بخش است و مطالبی که در آن بیان می‌شود باید برای مردم مفید باشد. گویندگانی که تازه به این برنامه وارد شده‌اند و با فاکتورهای این برنامه آشنا نیستند، گاهی این برنامه را درست اجرا نمی‌کنند؛ البته تقصیر آنها هم نیست؛ برای مثال به جای این که صدای آرامی داشته باشند، شاد و هیجان‌انگیز صحبت می‌کنند.
او درباره تاثیر گسترش تکنولوژی در برنامه «راه شب» می‌گوید: این برنامه از تاثیر تکنولوژی دور نبوده است و تکنولوژی باعث ریزش در مخاطبان این برنامه شده است؛ البته «راه شب» شنونده خود را دارد و همچنان از طریق پیامک و تلفن با ما در ارتباط هستند. در گذشته تمام شنونده‌ها زنده و مستقیم با گویندگان برنامه صحبت می‌کردند، اما در حال حاضر صدای آنها ضبط می‌شود و سپس در برنامه پخش خواهد شد. گاهی مخاطبان شماره خود را می‌دادند تا من با آنها تماس بگیرم و من این سعادت را داشتم که مشکل خانوادگی برخی از این افراد که در حال جدایی بودند را از طریق مشاور و یا حتی عکس‌العمل مستقیم خودم حل کنم. همچنین با برخی که بیماری اعتیاد داشتند، ارتباط برقرار کردم و سعی کردم که کاری کنم به زندگی باز گردند و خوشحال هستم در این سال‌ها از طریق «راه شب» این اقدامات را انجام دادم.
برنامه «راه شب»، اجرا است نه گویندگی
کیوان همتی که حدود ۱۰ سال است با «راه شب» همکاری دارد، با بیان تفاوت کار مجری و گوینده اظهار می‌کند: حدود دو سال است که فقط سه‌شنبه‌ها این برنامه را اجرا می‌کنم. به نظرم گوینده و مجری با هم فرق می‌کنند؛ هر مجری نمی‌تواند گوینده باشد اما یک گوینده می‌تواند مجری باشد. گوینده وابسته به متن است و برنامه «راه شب» نیز به اجرا نیاز دارد، نه گویندگی. پس نیاز داریم که هر کسی که در این جایگاه قرار می‌گیرد، مدتی تمرین کند تا کار اجرا را به درستی انجام دهد؛ یعنی نوشته‌ای را که می‌خواند، مال خود کند.
او ادامه می‌دهد: گویندگان یا باید استعداد خود را ثابت کنند و یا چندین سال کار کنند تا به تجربه‌ای برسند که بتوانند به خوبی اجرا کنند؛ البته بخشی از برنامه «راه شب» بر عهده گوینده و مجری است و بخش دیگر آن موسیقی و آیتم‌هایی است که باید کیفیت لازم را داشته باشند. در واقع همه مجموعه و عوامل باید خوب کار کنند. این برنامه در حال حاضر مخاطب خود را دارد و تفاوت رادیو با رسانه‌های دیگر این است که جنس گرمی دارد و مرغ خیال را به پرواز درمی‌آورد. شنونده از صدای گوینده برای خود تصویرسازی می‌کند و زبان مشترک میان آنها اهمیت زیادی دارد. زبان مشترکی میان مردم مرسوم شده که با چند سال قبل متفاوت است. رادیو اگر بخواهد در میان رسانه‌ها جایگاه خود را حفظ کند، باید ابزاری را برای سهولت کار داشته باشد.
این گوینده رادیو با اشاره به مخاطبان برنامه «راه شب» می‌گوید: مخاطبان همچنان با این برنامه تماس می‌گیرند، اما رویکرد رادیو با توجه به ظهور رسانه‌های اجتماعی تغییر کرده است. مخاطبان در گذشته از مشکلات خود می‌گفتند و برخی شنونده‌ها از طریق برنامه به آنها کمک می‌کردند، اما امروزه شکل آن تغییر کرده است و مخاطبان تماس می‌گیرند و فقط درباره یک موضوع با ما صحبت می‌کنند.
اگر تماس‌های تلفنی مخاطبان نبود، به «راه شب» نمی‌رفتم!
نوید نوروزی حدود چهار سال است که گویندگی برنامه «راه شب» را برعهده دارد، او با تاکید بر اینکه گویندگان سرشناس باید این برنامه را اجرا کنند، اظهار می‌کند: چهار سال است که با برنامه «راه شب» همکاری می‌کنم و معتقدم که باید گویندگان سرشناس این برنامه را اجرا کنند. ذات برنامه «راه شب»، آرامش، خواهشگری و گفت‌وگو است اما در برنامه‌های دیگر این گپ و گفت صورت نمی‌گیرد. به نظرم «راه شب» یک دورهمی شبانه است که در آن آرامش وجود دارد. «راه شب» برای من عشق و دل است و همه جانم را در راه شب می‌گذارم. عشق نهفته در هر کاری باید کسب شود، در غیر این صورت من هم مخاطب خود نخواهم بود.
او با تاکید بر اهمیت نقش تهیه‌کننده در برنامه رادیویی ادامه می‌دهد: سلیقه تهیه‌کننده بسیار اهیمت دارد که می‌خواهد فضای برنامه را چگونه تعریف کند. من اجرای دو برنامه «راه شب» و «سلام ایران» را در رادیو بر عهده دارم که نوع اجرای آنها به دلیل زمان متفاوت است. «سلام ایران» یک برنامه صبحگاهی است که باید هیجان داشته باشد، اما در «راه شب» آرامش نیاز است. در برنامه «راه شب» موضوعاتی که ارائه می‌شود یک بهانه است وگرنه محتوای آن یک گفت‌وگوی شبانه خواهد بود.
این گوینده اضافه می‌کند: اگر تماس‌های تلفنی مخاطبان نبود من به برنامه «راه شب» نمی‌رفتم. به نظرم پیامک و فضای مجازی هم در تناقض با رادیو است. به دلیل این که ذات رادیو صدا و تصور است. مردم در برنامه صبحگاهی مشکلات خود را بیشتر بیان می‌کنند، اما در برنامه شبانگاهی یک نوع درد دل و همنشینی است که شکوه و عصیان مردم کمتر است.
نظر شما