بیاموزد؛ مسیری که البته هنوز مبهم است و مسئولان آموزش و پرورش چشم‌انداز روشنی برای آن تعریف نکرده‌اند.
- حذف همه عوامل اضطراب دانش‌آموز
داستان از سخنرانی‌های پیاپی وزیر آموزش و پرورش قبل از سال تحصیلی شروع شد. سیدمحمد بطحایی معتقد است باید تحول در مدارس با حذف آزمون و امتحان، مشق شب و هر چیزی که دانش‌آموزان را مکلف به یادگیری پیاپی کند، شروع شود. او در این‌باره گفته است:
«ما به‌ویژه در دوره آموزش ابتدایی باید محیط‌های مدرسه را سرزنده‌تر و شاداب‌تر بسازیم و بچه‌ها در مدرسه بازی کردن را یاد بگیرند و حین آن، یادگیری هم داشته باشند.» او تأکید کرد: «مدرسه خانه دوم دانش‌آموزان و محلی برای تمرین زندگی است که شرط اول برای ایجاد چنین جایگاهی این است که دانش‌آموزان با شور و اشتیاق به مدرسه بیایند و از بودن در آنجا احساس نشاط داشته باشند؛ از این‌رو باید موانع دستیابی به چنین جایگاهی شناسایی و حذف شود.»
- فعالیت مکمل مهارتی به جای تکلیف شب
اما منظور بطحایی کدام بخش از برنامه‌های درسی است که باید به‌تدریج حذف شود و جای خود را به مهارت بدهد؟ رضوان حکیم‌زاده، معاون ابتدایی وزارت آموزش و پرورش در این‌باره گفته است: «پژوهش‌ها نشان می‌دهد رونویسی و مشق شب تأثیر زیادی بر یادگیری ندارد و برعکس به یک برنامه تنش‌زا بین بچه‌ها و والدین تبدیل شده است؛ زیرا این برنامه مبتنی بر رویکردهای جدید تعلیم و تربیت در دوره ابتدایی است؛ به این نحو که بچه‌ها فعالیت‌های یاددهی و یادگیری را تا جایی که مربوط به کلاس‌های درس می‌شود در مدرسه انجام داده و بیرون از مدرسه فعالیت‌های مکمل و مبتنی بر مهارت داشته باشند.»
حکیم‌زاده گفته است: «در این برنامه ها به‌عنوان مثال دانش‌آموز می‌تواند همراه خانواده خود یک روز خرید روزانه منزل را انجام داده و حساب‌ها و پرداخت‌ها را اداره کند تا هم مفاهیم ریاضی را تمرین کند و هم با مفاهیم مدیریت مالی آشنا شود. همچنین در زمینه حفظ محیط‌زیست، برای دانش‌آموز می‌توان در مسیر مدرسه تا خانه مشاهدات، یادداشت‌ها و بازگو کردن مواردی که می‌تواند محیط‌زیست را تهدید کند درنظر گرفت و در رابطه با بحث انضباط و مسئولیت‌پذیری تکلیف یک دانش‌آموز می‌تواند این باشد که کتاب‌ها و وسایل اتاق خود را منظم کند.»
وزیر آموزش و پرورش خیلی سریع این ایده‌ها را تبدیل به یک بخشنامه عملیاتی کرد و بدون هیچ پس و پیشی آن را به مدارس ابلاغ کرده است؛ بخشنامه‌ای که قرار است فعلا در کلاس‌های درس با 16دانش‌آموز اجرا شود. همچنین در دوره متوسطه این بخشنامه شکل دیگری دارد و قرار است با حذف برخی دروس، یک مهارت جایگزین شود. اما آیا والدین از این برنامه رضایت دارند و اصلا به اندازه کافی درباره آن توجیه شده‌اند؟ آیا مدیران و معلمان مدارس در این مورد همراه وزیر آموزش و پرورش خواهند شد یا راه قدیمی خود را در آموزش دنبال می‌کنند؟
- بچه‌های بی‌مسئولیت و بی‌مهارت
والدین اغلب نگرانند، آنها می‌گویند که اصلا نمی‌دانند طرح جدید چیست و قرار است فرزندانشان چطور و چگونه این مهارت‌ها را به‌دست آورند؟ هدی نظری که فرزندش پایه دوم ابتدایی است، درباره طرح جدید می‌گوید: «از ما والدین هیچ‌گونه نظرخواهی نشده؛ حتی برای ما توضیح ندادند که چه اتفاقی قرار است بیفتد و به جای تکلیف‌شب چه مهارت‌هایی جایگزین می‌شود.
به فرض که طرح خوب و مناسب باشد، چرا به والدین اطلاع ندادند و نمی‌گویند که دقیقا قرار است چه اتفاقی بیفتد؟ از مدیر می‌پرسی نمی‌داند، از معلم می‌پرسی نمی‌داند، گفته‌اند به جای مشق شب به بچه‌هایتان درس مسئولیت‌پذیری بدهید، خوب با این روش‌ها که فقط یاد می‌گیرند چطور از زیر وظیفه درس خواندن شانه خالی کنند و ساعت اضافه را پای تبلت و تلویزیون بسوزانند.»
- ارزشیابی توصیفی و تعطیلی پنجشنبه‌ها کافی نبود؟
محبوبه طاهایی هم که فرزندش پایه ششم ابتدایی است و در یک مدرسه غیردولتی درس می‌خواند، نگرانی مشابهی دارد. او می‌گوید که حذف تکالیف مدرسه، بچه‌ها را راحت‌طلب و بی‌مسئولیت در قبال مدرسه بار می‌آورد؛ «شما در هر سن که باشی و در هر زمینه‌ای که بخواهی چیزی را یاد بگیری، استاد و معلم به شما می‌گوید تمرین و ممارست داشته باش، چه موسیقیدان باشی، چه ورزشکار، چه هنرمند و چه پزشک باید با تمرین پیاپی بتوانی ذهنت را بسازی.
بعد این نکته مهم را می‌خواهند از آموزش مدارس به بهانه‌های فانتزی بردارند؛ آیا حذف نمره و اجرای طرح ارزشیابی توصیفی، تعطیلی پنجشنبه‌ها، حذف پیک نوروزی، تعطیلات پیاپی بر اثر آلودگی هوا، برف، تعطیلات رسمی، حذف آزمون‌ها برای کاهش استرس و اضطراب کافی نیست و نتوانسته استرس را در بین بچه‌ها کاهش بدهد که حالا دست گذاشته‌اند روی تمرین و تکلیف، الان املا و نوشتار بچه‌ها به‌شدت ضعیف است، از طرفی در یادگیری علوم ریاضی و تجربی خیلی ضعیف‌تر از قبل هستند؛ اصلا مهارت‌آموزی در زمینه محیط‌زیست، حقوق شهروندی و... چه منافاتی با یادگیری علوم پایه مثل ریاضی، علوم و ادبیات دارد؟ اینها مکمل هم هستند نه دشمن یکدیگر. این همه افراط و تفریط برای چیست؟»
- نه مدرسه آماده است و نه معلم آموزش دیده
حسین مولایی، پدر یکی از دانش‌آموزان که خود معلم تاریخ متوسطه است، نیز با اجرای طرح جدید مشکل دارد. او به همشهری می‌گوید: «باید مشخص شود که پشتوانه علمی این طرح‌ها کجاست و براساس کدام متد آموزشی موفق دنیا طراحی شده است؟ اگر مبنای ما نظام آموزشی فنلاند است باید بگویم که آنها سیستم درست و دقیقی برای آموزش مهارت‌ها به‌کار بسته‌اند و اصلا محیط مدرسه و مواد آموزشی براساس کسب مهارت‌های جدید و پرکاربرد طراحی شده است، ولی آیا مدارس و کتاب‌های درسی ما هم این ویژگی را دارند؟»
وی افزود: «باید زیرساخت‌های اجرای چنین طرح‌هایی ابتدا به‌درستی ایجاد شود و از همه مهم‌تر معلمان توانایی لازم را در این‌باره کسب کرده باشند؛ الان چقدر معلمان ما با این طرح آشنا هستند و در کلاس‌های ضمن خدمت توانایی کسب کرده‌اند؟»
- مهارت‌آموزی و تحرک معلمان
اما جواد نیرانی، کارشناس ارشد علوم تربیتی و مدیر یکی از مدارس ابتدایی در تهران معتقد است که ایده مهارت‌آموزی همچون ارزشیابی توصیفی خوب است و تصمیم وزیر آموزش و پرورش درست بوده؛ «به هر حال کار را باید از یک جا شروع کرد و نمی‌شود معطل آماده شدن زیرساخت‌ها مثل کلاس درس و فضای مدرسه ماند؛ چون عملا غیرممکن است و تجربه نشان داده به مرور زمان این سخت‌افزارها خودشان را تطبیق می‌دهند و شکل اصلی‌شان را پیدا می‌کنند.» او افزود: «باید این واقعیت را بپذیریم که جسم آموزش و پرورش بسیار سنگین شده و انگیزه‌ای برای تکان خوردن و تحرک ندارد اما این روش باعث می‌شود که معلمان ما کمی تحرک بیشتری از خودشان نشان دهند و روش‌های جدیدی را برای آموزش خلق کنند.»
این مدیر مدرسه ادامه داد: «اما نقد جدی من بر سر تعجیل بیش از اندازه در اجرای چنین ایده‌هایی است. مسئولان آموزش و پرورش هدف‌گذاری دقیقی انجام نمی‌دهند و در نتیجه ایده‌ها درست پرورش پیدا نمی‌کند و در نطفه خفه می‌شود. به‌طور کلی یک ذوق‌زدگی و هیجان کاذب در اجرای ایده‌ها می‌بینم که بسیار بد است.»
نیرانی اضافه کرد: «همچنین آموزش و پرورش معلمان و مدیران مدارس را اصلا با خود همسو نمی‌سازد؛ تا زمانی که نگاه مدیران از بالا به پایین و در حد ارسال بخشنامه است و هیچ نظرخواهی و مشورتی با معلمان نمی‌شود نباید توقع همراهی کامل و صددرصدی داشته باشیم. الان خیلی از مدیران مدارس اعلام کرده‌اند که چون شناختی از روش جدید ندارند و بخشنامه مبهم و کلی است، روش آموزشی گذشته را پیاده می‌کنند و تکلیف شب و تمرین را ادامه می‌دهند. به‌نظرم بزرگ‌ترین مشکل طرح‌های این‌چنینی عدم‌همسو‌سازی صف با ستاد است.»
- رونویسی از مشق شب حذف نمی‌شود
انتقادها از برنامه مبهم مهارت‌آموزی به جای مشق شب باعث شد که مسئولان آموزش و پرورش کمتر از یک‌ماه از ابلاغ این بخشنامه، حرف خود را پس بگیرند و مشق را به سبد آموزشی برگردانند. اول معاون ابتدایی وزارت آموزش و پرورش گفت که طرح را فقط برای کلاس‌های 16نفره درنظر گرفته‌اند و بعد از آن هم مرتضی شکوهی، مدیرکل ابتدایی این وزارتخانه در این‌باره گفت: «خواندن و رونویسی را بنا به اقتضای پایه، حذف نمی‌کنیم اما رونویسی باید به‌گونه‌ای باشد که دانش‌آموز احساس تکرار و انجام کار بیهوده نداشته باشد و از انجام آن لذت ببرد.»
او این نقد را که طرح جدید مهارت‌آموزی پشتوانه کارشناسی قوی نداشت و خیلی مبهم و کلی بود، رد کرد و گفت: «اینطور نیست. نشست‌های کارشناسی برای این طرح تشکیل شد و دستورالعملی هم تهیه کردیم که از ابتدای سال تحصیلی ابلاغ شده است. مدارس طبق این چارچوب در پایه اول تا سوم به جای مشق شب که انگیزه‌ای برای انجام آن ندارند، تکالیفی با رویکرد مهارت محور در نظر می‌گیرند.»
شکوهی تأکید کرد: هدف نهایی این طرح این است که تکالیف بچه‌ها شامل فعالیت‌های حافظه‌محور نباشد و آنها با کارهای عملی در زمینه مهارت‌های اجتماعی بتوانند یافته‌های علمی خودشان را تعمیق بخشند.
مدیرکل دفتر آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش در پاسخ به این پرسش که بسیاری از کتاب‌های درسی حافظه‌محور است و براساس این طرح اصلاح نشده و معلم بین بخشنامه ارسالی و وظیفه‌ای که کتاب درسی بر او محول کرده، سرگردان است، توضیح داد:
خیر، فعالیت‌هایی که در کتب درسی پیش‌بینی شده اگر مهارت‌محور باشد ادامه می‌یابد و اگر از جنس مهارتی نباشد، معلم آنها را به تکالیف مهارت‌محور تبدیل می‌کند. وزیر آموزش و پرورش این روزها به‌شدت مصمم است تا هر طور شده بار تکالیف را از دوش دانش‌آموزان بردارد. حالا باید نشست و دید که خروجی این روش آموزشی جدید چه خواهد بود.
نظر شما