او ضمن اشاره به تاثیر فرامنطقه‌ای فعالیت‌های فرهنگی کتابفروشی زمینه، انتشار فهرست تازه‌های کتاب این کتابفروشی را در دهه شصت تنها محمل اطلاع‌یابی اهل قلم دانست.
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) آیین تجلیل از «گلی امامی؛ مترجم، فعال فرهنگی و مدیر کتابفروشی زمینه» با حضور سیدفرید قاسمی، نویسنده، کتاب‌شناس و پژوهشگر تاریخ کتاب و مطبوعات، فرخ امیر‌فریار؛ سردبیر مجله جهان کتاب و بابک احمدی؛ نویسنده، مترجم، منتقد هنری و پژوهشگر، عصر دیروز (یکشنبه ششم آبان) در خانه فرهنگ کارفه برگزار شد.
قاسمی با اشاره کوتاه به سابقه کتابفروشیها در ایران گفت: 81 سال پیش، بیشتر کتابفروشیها تابلوی کتابخانه داشتند چراکه از 120سال پیش ادیب، شاعر، مولف، مترجم و پژوهشگر، کتابفروشی تاسیس کرده بودند. کتابخانه‌ها تا این تاریخ، محل فروش کتاب و قرائتخانه و همچنین محل تبادل اندیشه و تجمع کتاب‌ورز‌های ایرانی بود. سال 1316 فرهنگستان از وزارت معارف که در آن روز‌ها در حال تغییر نام به وزارت فرهنگ بود، خواست که با صدور بخشنامه نصب تابلوی کتابخانه برای کتابفروشیها را منع کند. بعد از تغییر نام وزارت معارف به فرهنگ برای برخی واژه‌های حوزه کتاب از‌جمله کتابفروشیها هم برابرنهاده گذاشتند.
- مشابه زمینه در تاریخ کتابفروشیها نداریم
وی با بیان اینکه یکی از اهدافش از مرور تاریخ کتابفروشیها، شناسایی کتابفروشیهای مشابه زمینه بوده است، ادامه داد: از زمان تاسیس نخستین کتابفروشی به دست اهل قلم ایرانی تا زمان تاسیس «زمینه» تقریبا 85 سال فاصله است. بررسی موسسان این کتابفروشیها نشان می‌دهد که با ویژگی‌های این کتابفروشی در تاریخ نداریم.
این پژوهشگر تاریخ مطبوعات در بیان دلایل یگانگی کتابفروشی زمینه، به جریان تاسیس این کتابفروشی به دست زنده‌یاد کریم امامی اشاره و بیان کرد: زنده‌یاد امامی، از کیهان اینترنشنال تا «کتاب امروز»، از هنر‌کده هنر‌های تزئینی تا انتشارات فرانکلین و در انتشارات سروش فعالیت‌های درخشانی در زمینه تالیف، ترجمه و ویرایش و همچنین در حوزه ویرایش به ثبت رسانده است.
قاسمی با استفاده از تعبیر زوج کتابنده برای کریم و گلی امامی افزود: کارنامه فردی و مشترک این زوج بزرگوار، این بانو و آقای کتابنده را باید از یکدیگر تفکیک کنیم. خانم امامی یا دقیق‌تر، خانم گلرخ ادیب‌محمدی، پدرپیشه است. زنده‌یاد علی‌اصغر ادیب محمدی از سکان‌داران بسیاری از شهر‌های این کشور بود. انجمن قلم لرستان دهه 1340 به دست پدر بزرگوار گلی خانم، که فرماندار کل لرستان بود، تاسیس شد.
نویسنده کتاب «تاریخ مطبوعات ایران» با تاکید بر تاثیر‌پذیری گلی امامی از پدرش ادامه داد: در‌حالی‌که گلی امامی در کنار همسرش فعالیت‌های مشترکی انجام داد، نباید فعالیت‌های فردی او را فراموش کنیم. خانم امامی در مجله «کتاب امروز» دستیار بود و هشت شماره خبرنامه انتشارات فرانکلین را منتشر کرد.
- جهان زبان فارسی زمینه را می‌شناخت
قاسمی با بیان این مطلب که خانم و آقای امامی با فعالیت‌های مشترک به «زمینه» رسیدند، گفت: اول مرداد سال 1362 که کتابفروشی زمینه تاسیس شد به ظاهر یک کتابفروشی محلی بود اما به مرور این کتابفروشی آوازه شهری و کشوری پیدا کرد و حتی، جهان زبان فارسی این کتابفروشی را شناخت. یکی از دلایل این موفقیت، حضور گلی و کریم امامی بود که در حوزه نشر، صاحب کارنامه بودند و بسیاری از افرادی که از کوچه و خیابان کتاب گذشته بودند این دو بزرگوار را می‌شناختند.
- فهرست تازه‌های زمینه حتی خارج از ایران تکثیر می‌شد
وی در توضیح دیگر دلایل موفقیت و شهرت کتابفروشی زمینه بیان کرد: انتشار فهرست «زمینه»، یکی دیگر از دلایل موفقیت این کتابفروشی بود که از ابتدای شهریور سال 1362 به مدت 17 سال و هفت ماه منتشر شد. طی 10 سال اول، این فهرست به همت آقای امامی و از سال 11 تا 15 به دست خانم امامی و دو سال و هفت ماه پایانی هر دو مشترک این فهرست‌نویسی را انجام می‌دادند. هیچ‌گاه شمارگان این فهرست مشخص نشد. گاهی تا 300 نسخه منتشر می‌شد، اما برخی افراد شخصا این فهرست را حتی در خارج از کشور تکثیر می‌کردند.
این پژوهشگر گفت: شاید امروز که رسانه‌های شارژی سلطه پیدا کردند و از اخبار انتشار کتاب به وسیله پایگاه‌های خبر‌رسانی، خبربرداری و خبرربایی مطلع می‌شویم، صحبت کردن از فهرست کتابفروشی «زمینه» برای بسیاری که آن ظرف زمانی را درک نکردند، چندان سازگاری نداشته باشد اما افرادی که در دهه 60 و 70 و البته به‌ویژه دهه 60، رویداد‌هایی را درک کردند، با قدر و قیمت این فهرست آشنا هستند.
قاسمی با تاکید بر اهمیت فهرست‌نویسی کتابفروشی زمینه افزود: دهه 60 کتاب‌شناسی ملی ایران با تاخیر چند ساله منتشر می‌شد. اهل قلم علاوه بر کتابفروشیها، محمل‌های اطلاع‌یابی دیگری هم داشتند: کتاب‌های تازه مجله «نشر دانش» که استاد فرخ امیر‌فریار تدوینگر آن بود، مجله «آینده» به مدیریت مرحوم استاد ایرج افشار. این دو مجله نیز گاهی با تاخیر منتشر می‌شدند، بنابراین تنها محمل کتاب‌‌یابی منظم اهل قلم، فهرست زمینه بود.
- کریم امامی شریف و روشنفکر بود
پیش از سخنرانی سیدفرید قاسمی، بابک احمدی درباره حس و حال حضور در کتابفروشی زمینه، گفت: ساعات خوشی را در تلخ‌ترین دوران معاصر ایران می‌گذراندیم. «زمینه» متاثر از تحولات اجتماعی اوایل دهه 60 شکل گرفت که دهه سانسور شدید و شاید سخت‌ترین دوران تاریخ معاصر ایران بود. شاید «مجله فیلم» تا حدودی از سوی بخش خصوصی اداره می‌شد و کتابفروشیها هم اندک بود شاید در منطقه تجریش دو یا سه کتابفروشی وجود داشت.
این نویسنده وضعیت قالب اوایل دهه 60 را فقر ناشی از جنگ توصیف کرد که همه مردم در شرایط یکسانی زندگی می‌کردند و ادامه داد که سال 62 در منطقه شمال تهران با کتابفروشی زمینه و گلی امامی آشنا و دوست شده که مقدمه دوستی عمیق با کریم امامی بود. وی کریم امامی را یکی از چند روشنفکر صاحب اخلاق، شرافت انسانی تواضع و علاقه به فرهنگ و آموزش و دانش معرفی کرد که دوستی‌اش به نویسندگی به احمدی کمک کرد.
احمدی، در ادامه از آشنایی با عزت‌الله فولادوند، امیر‌حسین جهان‌بیگو، بیژن جلالی، عباس کیارستمی و بابک صفا در کتابفروشی زمینه سخن گفت.
- زمینه از اولین کتاب‌فروشی‌هایی بود که تقسیم‌بندی موضوعی داشت
در ادامه این برنامه فرخ امیر‌فریار با تاکید بر وجه پاتوق بودن کتابفروشی «زمینه» و اهمیت توجه به شخصیت کریم و گلی امامی گفت: فعالیت کتابفروشی در ایران، سابقه 100 ساله دارد و هنوز در برخی از مناطق تهران که پیش از این راسته بودند -مانند خیابان‌های جمهوری و انقلاب و بعدتر کریمخان- کتاب‌‌فروشان فعالیت می‌کنند.
این نویسنده معتقد است: برخی از کتابفروشیهای خیابان جمهوری و انقلاب، مانند موسسه امیر‌کبیر، کمتر از ویژگی پاتوق بودن، برخوردار بوده‌اند و می‌‌توان تا حدودی فضای سرد فروشگاه‌های بزرگ امروزی را به آن‌ها نسبت داد.
امیر‌فریار با اشاره به آمار چاپ کتاب در دو دهه 20 و 30 بیان کرد: در این دو دهه سالانه 500 تا 600 عنوان کتاب منتشر می‌شد و این آمار در سال‌های دهه 40، به هزار و 500 عنوان می‌رسد. در حال حاضر نیز سالانه 70 هزار عنوان کتاب در کشور منتشر می‌شود که نشان از 20 برابر شدن آمار سالانه نشر کتاب دارد.
- زمینه و فرصت دیدن چهره‌های فرهنگی
وی به تاسیس کتابفروشی «دهکده» در فرمانیه، کتابفروشی «آزاد» در خیابان وصال از سوی شیرین اتحادیه و همچنین کتابفروشی «ایران» در منطقه دروس به همت لیلی گلستان و کتابفروشی «پاپیروس» در خیابان سنایی اشاره کرد و بر نقش پر‌رنگ خانم‌ها در جریان تاسیس این کتابفروشیها تاکید کرد.
فریار در بیان ویژگی‌های «زمینه» به سادگی این کتابفروشی اشاره کرد که معماری آن برعهده تورج حمیدیان بود.
وی همچنین با اشاره به چیدمان باز قفسه‌های کتابفروشی زمینه گفت: «زمینه» از نخستین کتاب‌فروش‌هایی بود که طبقه‌بندی موضوعی داشت. هرچند که بزرگ نبود اما مشتری به راحتی در آن جست‌و‌جو می‌‌کرد. حتی برای طراحی در کتابفروشی نیز فکر شده بود تا بستن آن برای گلی امامی دشوار نباشد.
این نویسنده ادامه داد: محیط و فضا موجب شد تا «زمینه» پاتوق شود و جوانان فرصت داشتند، بسیاری از چهره‌های فرهنگی، تاریخی و هنری را از نزدیک ببینند و با آن‌ها گفت‌و‌گو کنند.
- کریم امامی مجموعه‌ساز بود
فریار همچنین به یادداشت‌‌های کریم امامی در «نشر دانش» و «کلک» اشاره کرد که به اعتقاد او از نظر تاریخی قابل اهمیت است. وی کریم امامی را مجموعه‌سازی (شبیه یک کتابدار) توصیف و همچنین کتاب‌‌فروشان همکار در «زمینه» را صاحب استاندارد بالا معرفی کرد که حتی علاقه‌مندان به کتاب را درباره شروع تالیف و ترجمه راهنمایی می‌کردند.
- می‌خواستند ما را منصرف کنند اما...
گلی امامی در پایان این نشست درباره قبل از تاسیس کتابفروشی زمینه گفت: همه تلاش داشتند تا ما را از تاسیس کتابفروشی در منطقه مسکونی منصرف کنند اما ما کار دیگری بلد نبودیم.
بخشی از این مراسم به اکران فیلم مستند تاسیس و فعالیت کتابفروشی «زمینه» اختصاص یافت و امامی درباره آن اظهار کرد: این فیلم با هدف آشنایی نسل حاضر با اتفاقات دوران تاریخی فعالیت این کتابفروشی ساخته شده است و درواقع تلاشی برای حفظ رشته فرهنگی است.
امامی در توضیح وجه تسمیه «زمینه» توضیح داد: این نام با توافق بین اعضا موسس انتشارات زمینه برای انتخاب اسم کتابفروشی اشاره کرد.
وی همچنین گفت: لوگو «زمینه» هم مانند دیگر فعالیت‌های انتشارات، براساس دوستی انجام شد و مرحوم پیتر سلیمانی‌‌پور، طراحی لوگو زمینه را انجام داد.
نظر شما