نگاهی به کنسرت شهرام ناظری

در این نوشته نگاهی داریم به این کنسرت و البته سخنی درباره برخی حواشی آن .

شهرام ناظری در موسیقی آوازی ایران جایگاه یگانه ای دارد و آن هم باز می‌گردد به جنس صدای وی که در کمتر خواننده ای می توان نمونه ای نظیر آن به دست آورد. اگر چه در یکی، دو سال اخیر صدای یکی از خوانندگان شبیه ناظری هم در گوشه و کنار به گوش می رسد. یادم نمی رود که در گفت و گویی با ناظری خود وی نقلی را از استاد داریوش صفوت آورد که درباره صدایش گفته بود (در سالهای آغازین کار ناظری) : درصدای تو چیزی است که آدمی رابه یاد گذشته های دور و اساطیری می اندازد و سعی کن که این جوهره وجودی را حفظ و حراست کنی.

اکنون که بیش از سه دهه از آن سخنان گذشته است ، می توان به درستی سخن و نگاه استاد صفوت پی برد . ناظری صدایش از جنسی دیگر است و همین صدای انحصاری است که به وی این جسارت را بخشیده که برخی قواعد سنتی آواز خوانی را بشکند. به گمان من ناظری اگر چه خواننده ای آشنا با ردیف است و از رموز و قواعد این کار آگاهی کاملی دارد و در نزد برخی از شاخص ترین ردیف دانان موسیقی آوازی و سازی ظرایف و دقایق کار را فرا گرفته است، اما در آوازخوانی سعی کرده که تا حدودی پا از دایره این قواعد فراتر بگذارد و نوعی اشراق و شهود را در خواندن به کار گیرد.

شاید نزدیکی وی به اشعار مولانا و همذات پنداری اش با شعرهای شاعر شوریده بلخ دلیلی جز این نداشته باشد که مولوی نیز درشعر گفتن خود را رها می ساخت و چندان پای بند ردیف و قافیه نبود و عاشق وش بارانی از کلمات را درکنار هم می نشاند. قطعاتی که وی به عنوان اشعار آوازی کنسرت اخیرش انتخاب کرد باز هم از همان قاعده اشعار کنسرت‌ها  و آلبوم‌های ناظری پیروی کرده و می‌کند. اشعاری که شوریدگی شاعر را نشان می‌دهد و خوشبختانه در تصانیفی هم که خوانده شد، این اشعار حضور و بروزی جدی وموثر داشته و دارند.

گروهی جوان

به جز کنسرتی که ناظری  سال‌ها قبل با گروهی به آهنگسازی فرزندش، حافظ ناظری برگزار کرد، عمده کنسرت‌های سال‌های اخیر ناظری با گروه‌ها و افراد شناسنامه دار بوده است. اکنون اما گروه کابوکی، از افرادی نه چندان معروف اما جویای نام شکل گرفته است. افرادی که تکنیک نوازندگی را به خوبی می‌دانند، با ردیف‌های موسیقی سازی و آوازی آشنایند و از همه مهمتر پشتکار و تلاشی حیرت انگیز دارند و توانسته اند از اجرای صحنه ای برخی از پیچیده ترین قطعات بر‌آیند.

آنهایی که بخش اول اجرای این گروه را در نغمه دشتی دیده اند، ‌می‌دانندکه این قطعات از جمله تکنیکی ترین قطعات در گروه نوازی است که توسط یکی از گروه‌های نامی موسیقی ایرانی (گروه دستان) اجرا شده است.

گروهی که اعضای آن ضمن سابقه ای درخشان در موسیقی ایرانی سالهاست که با یکدیگر کار کرده‌اند.

ویژگی آثار گروه دستان استفاده از سرعت بالا، جملات موسیقایی با ریتم‌های لنگ و نیز درهم تنیدگی جملات موسیقایی است. ضربی( برداشت آزاد از یک نغمه محلی)  اجرا شده توسط این گروه در آلبوم لولیان که از سوی گروه کابوکی نیز بازنوازی شد، از جمله این قطعات است که با مهارت و سرعت مورد نظر اهنگساز اجرا شد.

 ویژگی دیگر گروه کابوکی استفاده از سازهای منطقه کردستان درقطعات ارکستری است.  دو ساز دیوان و بالابان که سونوریته قابل اعتنایی دارند و می‌توانند در ساختار موسیقی گروه نوازی نیز بسیار به کار آیند، دراین اجرا به کار گرفته شدند.

آقای ناظری پیش از اجرای قطعات کردی از این دو ساز نام بردند و گفتند که ساز دیوان را می خواهند معرفی کنند. اما اگر چه جناب ناظری در استفاده از سازهایی چون تنبور سنت شکن بوده اند و این ساز را به مردم هنردوست معرفی کردند،‌ ولی ساز دیوان را سال‌ها قبل برخی دیگر از اهل موسیقی در ساختار ارکستری و سازبندی‌های موسیقی گروهی به کار بردند که نمونه آن ( اگر اشتباه نکنم ) استفاده گروه ارغنون با آواز حسام الدین سراج در کنسرت هایی بود که تحت عنوان موسیقی ملل ارائه می شد و اتفاقا نوازنده دیوان هم شهریار فریوسفی بود.

موسیقی کردی مجزا

در کنسرت‌های گذشته ناظری موسیقی کردی به شکلی مجزا حضور و بروز نداشت( به جز کنسرت وی با گروه کامکارها) بلکه برخی از قطعات کردی در انتهای برنامه و به تقاضای علاقه مندان اجرا می‌شد. اما در کنسرت اخیر ناظری  بخشی مجزا به موسیقی کردی اختصاص داده شد و برخی از قطعات معروف موسیقی کردی با تنظیمی متفاوت تر از تنظیم گروه کامکارها به اجرا در آمد.

حاشیه‌ای بر کنسرت

ورزشگاه انقلاب پس از چند سال میزبان یک گروه موسیقی شده است. سال گذشته در این ورزشگاه گروه موسیقی آریان به اجرای برنامه پرداخت که به دلیل تگرگی که در میانه های برنامه بارید، دستگاه صوتی و نوری این گروه آسیب جدی دید و متاسفانه تلاش گروه برای اجرای دوباره  در این ورزشگاه به جایی نینجامید.

همه ما می‌دانیم که موسیقی به لحاظ مکان اجرا دچار مضیقه است. تنها سالن استاندارد موسیقی تالار وحدت است که پاسخ اجراهایی در این سطح را نمی دهد، چرا که این سالن تنها گنجایش 700  نفر تماشاگر را دارد  و هزینه  اجاره آن هم بسیار بالاست  و از سوی دیگر  کنسرت‌های این چنینی به دلیل استفبال فراوان؛ عملا پاسخ مشتاقان را در چنین سالن‌هایی نمی‌تواند بدهد و بسیاری از مردم از دیدن این برنامه ها محروم می‌مانند و از سوی دیگر چرخ اقتصادی موسیقی نیز به آسانی نمی‌گردد. در چنین وضعیتی است که راه اندازی کنسرت در ورزشگاهها را باید به فال نیک گرفت.

 یادم نمی رود که چند سال قبل که آقای مهاجرانی به مخالفت با اجرای کنسرت در ورزشگاهها پرداخت، استاد محمد رضا شجریان در گفت وگویی که با یکی از رسانه ها انجام داده بود، گفت که وقتی مکانی مناسب برای کنسرت دادن نداریم و تازه هم تماشاگر و هم من موزیسین راضی هستیم که در ورزشگاه‌ها کنسرت دهیم چرا باید با این گونه کنسرت‌ها مخالفت شود.
به نظر می رسد اگر سنت استفاده از ورزشگاهها برای اجرای کنسرت‌ها رونق دوباره ای بیابد، بتوان امید وار بود که در برخی از شهرستان‌های دور افتاده هم اجراهای موسیقی دانان نامی را شاهد باشیم.

حواشی کنسرت

- مطابق معمول کنسرت با یک ساعت تاخیر آغازشد. شهرام ناظری ساعت9 روی سن آمد و گفت که از این بابت پوزش می‌خواهد و وعده داد که به جهت صرفه جویی در وقت برنامه کل اجرا را بدون انتراکت خواهند نواخت و خواند.
- ناظری همچنین از وجود برخی مشکلات بر سر راه مجوز کنسرت موسیقی خبر داد و گفت که دوبار کنسرت تامرحله تعطیلی پیش رفت اما به دلیل کمک‌های مدیر ورزشگاه و نیز دیگر دست اندرکاران،‌از جمله دفتر امور موسیقی، کار به خوبی پیش رفت.
- ناظری همچنین گفت که بارها عهد کرد ه است که پشت دستش را داغ کند که دیگر در ایران کنسرتی دهد. از قرار وی گله مند بود که برخلاف دیگر کشورها کنسرت دادن در ایران حواشی و دوندگی های فراوانی دارد که فرد اهل موسیقی را از آن پشیمان می سازد، اما در میانه گفته هایش گفت که ما هم ایرانی هستیم و یاد گرفته ایم که چگونه جنگ و جدل کنیم و کنسرت برگزار کنیم . وی همچنین یک دلیل دیگر تحمل این همه رنج و تلاش برای برگزاری کنسرت را هم نفس شدن با تماشا گران نام نهاد و گفت که وقتی صدا و حضور شماها را در کنسرت حس می‌کنیم، ‌بسیاری از این دردسرها از یادمان می‌رود.
- اجرای قطعه زمستان با شعر زنده یاد مهدی اخوان ثالث با سازهای سنتی از نکات جالب توجه این برنامه بود. این قطعه دو دهه قیل با آهنگسازی و تنظیم محمد رضا درویشی با ارکستر بزرگی از سازهای موسیقی کلاسیک و چند ساز سنتی اجرا و در آلبومی به نام زمسنان انتشار عمومی یافت.
- استقبال از کنسرت به حدی بود که تهیه کننده و مدیر اجرایی این برنامه در گفت وگویی با همشهری آنلاین اشاره کرد که اگر مجوزها به سرعت صادر شود، اواخر هفته هم این کنسرت برای دو روز تمدید خواهد شد .
- از جمله ابتکارات مدیریت این برنامه این بود که برای تمامی تماشاگرانی که از درب‌جنوبی وارد می‌شدند ، مینی بوس‌هایی را درنظر گرفته بود که آن‌ها را تا محل کنسرت هدایت می‌کرد.
در  گروه موسیقی همراه ناظری که به گروه کاپوکی معروف است،  نوازندگانی چون صابر نظرگاهی(تار و دیوان) شهرام محمدی(تار و دهل) راشد باباشهابی(کمانچه) فردین کریم خاوری(سه تار) آرمان سیگارچی(عود) فردین لاهور پور(نی، بالابان و دیوان) پژهام اخواص(تنبک و پنداریک) سیاوش ناظری(دف)  می نواختند.
پیش از این گفته می‌شد که قرار است مسعود شعاری هم در این اجرا حضور داشته باشد که مشخص شد وی گروه را همراهی نمی‌‌کند.