شاید هم برای تهیه آن، تا حدی دچار دردسر هم شده باشید. علت این سخت به دست آمدن هم این است که IVIG یک داروی مشتق از پلاسمای خون انسان و جزء داروهای یارانه‌ای است که به صورت محدود در کشور برای بیمارانی که دچار نقص ایمنی بدن هستند توزیع می‌شود.
این دارو که گرم به گرم آن برای نجات جان انسان از طلا هم قیمتی‌تر است، تنها از خون انسان‌ها تهیه می‌شود. درضمن تکنولوژی تهیه آن بسیار پیشرفته است و در اختیار کشورهای محدودی قرار دارد.
دکتر حسن ابوالقاسمی - مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران- چندی پیش این مژده را داده که به شرط تأمین اعتبارات، سازمان انتقال خون ایران با گرفتن دانش فنی و انتقال تکنولوژی، در آینده‌ای نه چندان دور خواهد توانست مقدار مورد نیاز این دارو را درداخل کشور تهیه کند. بد نیست بدانید در حال حاضر100 هزار لیتر پلاسما به خارج از کشور فرستاده شده که 420 کیلوگرم از IVIG مورد نیاز کشور را تأمین می‌کند، اما نیاز کشور بیش از700 کیلوگرم است. به این بهانه بد نیست بیشتر درباره IVIG بدانیم.
اولین بار ایمونوگلبولین‌های گرفته شده ازپلاسمای انسان در سال 1952 برای بیماری نقص ایمنی به‌کار رفت، البته به صورت تزریق در عضله. ولی ایمونوگلبولین وریدی یا IVIG، برای اولین بار در سال 1981 در درمان ITP(مخفف پورپورای ترومبوسیتوپنیک ایدیوپاتیک) مؤثر شناخته شد. این بیماری نوعی اختلال با علت ناشناخته در فاکتورهای خونی است که به شکل نقاط خونریزی دهنده بر سطح پوست مثلا ساق پا بروز می‌کند.
IVIG در واقع همان آنتی بادی‌های خالص (IgG) جمع آوری شده از پلاسمای خون هزاران اهداکننده خون است. این داروبه‌روش تزریق در سیاهرگ؛ به‌طور عمده برای درمان بیماریهایی به‌کار می‌رود که در آنها افراد به دلایلی دچار کاهش یا نقص در توانایی تولید آنتی بادی هستند.
این دارو - که حاوی بیش از 95 درصد IgG خالص است- با نگهداشتن سطح کافی آنتی بادی در بدن، به پیشگیری از عفونتها کمک کرده و درواقع نوعی ایمنی غیرفعال ( پاسیو) ایجاد می‌کند.
دارویی بر گرفته از طبیعت
IVIG با مکانیسم‌های مختلفی بر سامانه ایمنی بدن تأثیر می‌گذارد مثلا با تعدیل فعالیت کمپلمانها، مهار کردن آنتی بادی‌های ناشناخته، اشباع کردن و بستن گیرنده‌های ماکروفاژها، ومهار واسطه‌های التهابی مختلف مانند سایتو کینها.
اما لازم است بدانید حتی در عفونتهای حادی مانند ایدز اطفال و کاوازاکی هم مؤثر است. از آنجا که اثر این دارو تقریبا 2 هفته تا 3 ماه طول می‌کشد، لازم است تقریبا هر ماه یکبار تزریق دارو انجام شود.
بد نیست بدانید سرم خون انسان به‌طور طبیعی دارای آنتی بادی‌های IgG ,IgM و IgA بوده و این آنتی بادی‌ها از این نظر که با ایمنی‌سازی عمدی ایجاد نشده و مستقل از قرار گرفتن در معرض آنتی ژن‌ها هستند، به آنتی‌بادی‌های طبیعی بدن معروفند.
این مواد در واقع کلید تنظیم اثر ایمونوگلبولین‌ها در اختلالات سامانه ایمنی هستند. این اتوآنتی‌بادی‌ها می‌توانند به چند آنتی ژن مختلف متصل شده و به‌اصطلاح چند کاره باشند. همینها هستند که به مواد بیماری‌زا متصل می‌شوند، به بیرون کردن و از بین بردن مولکولهای تغییر یافته و سلولهای سرطانی کمک می‌کنند و حتی در تحریک بازسازی میلین اعصاب نقش دارند.
معجزه‌ای برای یک بیمار
دومینیک اسپاتافورا معتقد است این دارو برای او چون معجزه بوده است. او درباره اثرات دارو می‌گوید:این دارو برایم معجزه بود. حتی بعد از اولین تزریق، توانستن از انگشتانم استفاده کنم. لرزش اندامهایم کاملا متوقف شده و علائم بیماری‌ام کم کم از بین رفت. این بیمار مبتلا به نوروپاتی حرکتی چند کانونی بوده - بیماری عصبی ناتوان کننده‌ای که می‌تواند به فلج و زمین‌گیر شدن منتهی شود- پزشک او دکتر جاناتان کاتز با وجود اینکه انجمن غذا و دارو هنوز IVIG را برای این بیماری مجاز ندانسته، از این دارو استفاده کرده و توانسته اثر خوبی مشاهده کند. البته همه بیماران او هم واکنش یکسانی به دارو نداشته‌اند.
اما از آنجا که این بیماری، نادر است و افراد زیادی به آن مبتلا نیستند، او خود را مجاز دانسته که پس از امتحان کردن دارو و مشاهده اثر آن، درباره تجویز کردن یا نکردن آن برای بیمار تصمیم بگیرد.
داروی حیاتبخش اما گران
انجمن غذا و داروی آمریکا استفاده از این دارو را برای بیمارانی با شرایط زیر مجاز دانسته: بیماریهایی که فرد در آن دچار نقص اولیه و ثانویه سامانه ایمنی است، بیماریهای خود ایمنی و التهابی، کاوازاکی، لوسمی مزمن لنفوسیت (سلول B)، عفونت حاد، گیرنده‌های پیوند مغز استخوان که سن بالای 20 سال داشته باشند، پیشگیری از عفونت درگیرنده‌های پیوند و...
البته این موارد تنها موارد استفاده از این دارو نیست و مثلا در بعضی بیماریهای اعصاب مانند گیلن باره و ام-اس، میاستنی گراو و بیماریهای دیگری مانند بیماری چشمی درگریوز، میگزدم پره تیبیال، پمفیگوس، کم خونی آپلاستیک، آنمی همولیتیک، زردی همولیتیک نوزادان، واکنش به خون تزریق شده، درماتومیوزیت، لوپوس و خلاصه بیمارانی که به علت تروما، سوختگی و کاهش وزن تولد مستعد عفونت باشند؛ هم استفاده می‌شود.
IVIG به نامهای مختلفی توسط کارخانه‌های متفاوت تهیه می‌شود که ممکن است مقدار و ترکیب متفاوتی داشته باشند. مثلا «گاماگارد» در ویالهای 5 و 10 در صدی است که هر ویال دارای حجم مناسبی آب مقطر استریل است. ویال پس از حل شدن باید سریع تزریق شود و تزریق بیشتر از 2 ساعت طول نکشد. گاماگارد نباید در دمای بیشتر از 25 (درجه سانتی گراد) نگهداری شده و از انجماد آن نیز باید جلوگیری شود.
این هم بی‌خطر نیست
IVIG داروی نسبتا پرعارضه‌ای است، علاوه بر اینکه داروی گران قیمتی هم هست. عوارض در 15 درصد موارد دریافت‌کنندگان دارو گزارش شده که عبارتند از: تب، سردرد، درد عضلات و قفسه سینه، احساس گرگرفتگی، تنگی نفس. البته این عوارض ناشی از فعالیت طبیعی کمپلمانهاست و جای نگرانی ندارد. سردرد، تهوع و استفراغ و بعضی علائم دیگر معمولا با کاهش سرعت تزریق یا قطع آن، از بین می‌روند.
قرمزی، درد و ایجاد لخته خون و حساسیت هم ممکن است در محل تزریق دارو ایجاد شود. عوارض عصبی از جمله مننژیت آسپتیک هم در 24 درصد از کودکانی که IVIG مصرف می‌کنند، پیش می‌آید. متأسفانه بدترین عارضه‌ای که در اثر درمان با این دارو پیش می‌آید، ایجاد نارسایی کلیه و حتی مرگ در اثر غلظت بالای ساکروز در این داروست که عمدتا در افراد مسن و بیمارانی که عملکرد کلیه آنها نقص دارد، رخ می‌دهد.
با توجه به عوارض این دارو و سودمندی و حیاتبخش بودن آن در برخی بیماریها، لازم است مطالعات بالینی بیشتری انجام شود تا بتوان درباره استفاده از IVIG در بیماریها تصمیم درستی گرفت. شاید به همین علت است که انجمن غذا وداروی آمریکا هنوز استفاده از آن را به شکل محدود جایز دانسته است.
البته با توجه به مؤثر بودن این دارو در بسیاری از بیماریها- حتی بیماریهایی که هم اکنون از این دارو برای درمان استفاده نمی‌کنند- پیش‌بینی می‌شود که مصرف IVIG تا سال 2010 میلادی در جهان دو برابر شود؛ زیرا در گذشته تعداد بیماریهایی که نیاز به IVIG داشتند بسیار محدود بود اما امروزه این فرآورده خونی در بسیاری از بیماریها مؤثر است.
