حجیم بودن، لغات و مفاهیم سخت و... باعث می‌شود حتی اگر دوست داشته باشیم شاهنامه بخوانیم، نتوانیم یا این کار را به تعویق بیندازیم. اینجا می‌خواهیم مختصری از روش‌های تشویق‌کننده برای شاهنامه‌خوانی بگوییم و البته شیوه‌هایی برای خواندن این اثر گران‌سنگ؛ به بهانه شب یلدایی که یکی از رسوم آن خواندن شاهنامه توسط بزرگ‌ترها برای کوچک‌ترهاست.
- چرا بخوانیم؟
شاهنامه، قصه‌ای اساطیری و مملو از مفاهیم آغشته به نبرد خیر و شر است؛ مفاهیمی انسانی، فرازمانی و فرامکانی. همچنین پر از آداب و رسوم و فرهنگ‌هایی که پشتوانه هویت ماست و برای همین اثری ملی - میهنی محسوب می‌شود. ما باید این هویت را حفظ کنیم و از داستان‌های آن درس بگیریم تا بارها و بارها راه رفته را دوباره به اشتباه نرویم؛ چراکه ملتی که حافظه تارخی ندارد، همیشه محکوم به انجام مکرر تجربه‌های اشتباه قبلی است. جز اینها شاهنامه‌خوانی کاری زیبا و سرگرم‌کننده است چون تخیلی قوی در این متن نهفته است و ما را بین اسطوره‌هایی می‌برد که در ناخودآگاه جمعی بشر جا خوش کرده‌اند.
- چطور بخوانیم؟
اما بعد از چرایی لزوم خواندن شاهنامه باید به چگونگی آن هم برسیم. باید هرکدام از ما راهی برای شناور شدن در این اثر غنی پیدا کنیم تا روح و روانمان که اسیر زندگی ماشینی شده است، بتواند کمی جلا پیدا کند. البته افرادی که دانش ادبی ندارند در ابتدای راه با شاهنامه‌خوانی دچار مشکل می‌شوند اما اگر این کار را ادامه دهند، مشکل‌ها کم‌کم برطرف می‌شود. به مرور با کلمات سخت آشنا می‌شوند و ابیات فردوسی، خواننده را خواهند پذیرفت. فقط یک اصل وجود دارد؛ حجم شاهنامه نباید باعث وحشت خواننده شود. برای جلوگیری از این حس هم یک راه این است که به جای خواندن از ابتدا تا انتهای این اثر هربار سراغ یکی از داستان‌های آن برویم؛ مانند رستم و سهراب، رستم و اسفندیار، زال و رودابه، سیاوش و ... این نکته را هم درنظر داشته باشیم که وجود کلمات نامأنوس به‌دلیل تغییر زبان در ادوار گذشته است. این نکته را هم به مرور خواننده طی خواندن شاهنامه متوجه می‌شود؛ مانند تفاوت اعراب و استفاده از هجای کشیده. برای اینکه کمی کار راحت شود بهتر است شاهنامه از روی نسخه‌هایی خوانده شود که در آنها برخی کلمات سخت اعراب‌گذاری شده‌اند؛ مانند نسخه به تصحیح جلال خالقی مطلق. خالقی در یکی از نسخه‌های خود معنی برخی ابیات را در پانوشت هر صفحه آورده است.
- با تحقیق و ممارست بخوانیم
می‌توانیم قبل از خواندن شاهنامه کمی درباره شخصیت‌های شاهنامه و سرنوشت آنها بخوانیم تا فهم ابیات راحت‌تر شود. مقالات زیادی درباره این شخصیت‌ها، داستان‌ها و سرنوشت‌های افراد شاهنامه وجود دارد. دکتر کزازی در نامه باستان توضیحاتی از این دست دارد یا درآمدی بر هنر و اندیشه فردوسی دکتر سعید حمیدیان توضیحاتی درباره درونمایه و شخصیت‌های شاهنامه داده است. با همه این احوال تمرین و ممارست تنها راه خواندن شاهنامه است؛ یک تمرین سخت و جالب؛ چراکه ممکن است برخی هیچ پشتوانه ادبی‌ای برای راحت کردن خوانش این اثر نداشته باشند اما این دلیلی برای غیرممکن شدن خواندنش نیست. همراه با این تمرین دانش ادبی خواننده هم تا حد زیادی بالا می‌رود. البته قرار هم نیست یک شبه خوانده شود؛ کاری طولانی برای اوقات فراغت است.
- با بچه‌ها بخوانیم
حالا که خودمان برای خواندن شاهنامه با مشکل مواجه شده‌ایم بهتر است زودتر فکری برای بچه‌هایمان بکنیم؛ چون شاهنامه را باید از کودکی خواند. خوشبختانه حالا منابع خوبی از شاهنامه برای کودکان وجود دارد؛ مانند داستان‌های رستم پهلوان که مجموعه‌ای ۱۱جلدی از فریدون جنیدی است. محمدرضا یوسفی هم مجموعه‌ای ۵۰جلدی از رمان‌های شاهنامه دارد.
- به نثر بخوانیم
از راهنما که بگذریم ما کلی کتاب خوب درباره و با موضوع شاهنامه داریم که می‌تواند به ما در فهم این اثر کمک کند. «برگردان روایت‌گونه شاهنامه فردوسی» اثر دکتر دبیرسیاقی، «درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی» نوشته دکتر حمیدیان «شاهنامه فردوسی به نثر» اثر سیدعلی شاهری، «نامه نامور گزیده شاهنامه و زندگی و مرگِ پهلوانان در شاهنامه» اثر دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن، کتاب «مازهای راز؛ جستارهایی در شاهنامه» به قلم میرجلال‌الدین کزازی و... ازجمله این کتاب‌ها هستند. دکتر کزازی در کتاب مازهای راز می‌نویسد: «زبان فردوسی در شاهنامه زبانی است آنچنان روان و به دور از پیچیدگی و پوشیدگی که به زبان مردمی می‌ماند، به زبانی که در گفت‌وگوهایمان به‌کار می‌گیریم. از این روی، با آنکه هزار سالی از زمان سروده شدن شاهنامه می‌گذرد، زبان شاهنامه را می‌توان زبان روزگار ما شمرد.»
نظر شما