انتشار فهرست‌های مختلف، یکی از سنت‌های اصلی پایان (یا آغاز) سال میلادی در جهان است. یکی از این فهرست‌ها که البته سابقه چندانی هم ندارد، فهرست رتبه‌بندی دانشگاههای جهان و امتیازدهی به آنهاست. این فهرست امسال هم منتشر شد و جز در کشور‌هایی مثل ما که نماینده‌ای در این فهرست 500تایی ندارند، اسباب بحث و گفت‌وگوی جوان‌های دنیا را فراهم کرد.
هاروارد، آکسفورد، کمبریج، ییل و کالج سلطنتی لندن؛ اینها 5 دانشگاه برتر دنیا هستند. این را فهرست 2007 برترین دانشگاههای دنیا می‌گوید که امسال برای چهارمین بار توسط روزنامه تایمز لندن و مؤسسه بین‌المللی کواکرلی سایموندز منتشر شد. این فهرست معتبرترین فهرست رده‌بندی دانشگاههای دنیاست .
اول شدیم که شدیم!
این چهارمین سالی است که هارواردی‌ها رتبه یک فهرست را دارند و شاید به همین دلیل بود که واکنش اهالی آن به این فهرست بسیار سرد بود؛ مثلا مایک- دانشجوی کالج طراحی هاروارد- در وبلاگش نوشته: «خیلی بدیهی بود که ما مثل هر سال اول باشیم. این دیگر رتبه‌بندی و بررسی نمی‌خواست.
ما بهترین هستیم و هر کس که فقط یک بار پایش را در هاروارد گذاشته باشد و مخش هم سالم باشد، این را می‌فهمد». پروفسور گیلپین فاوست- رئیس دانشگاه هاروارد- از این هم شکم‌سیرانه‌تر با قضیه برخورد کرده. او در مصاحبه‌ای با یکی از بولتن‌های داخلی دانشگاه گفته: «من فکر می‌کنم اینکه ما همیشه اول باشیم و رقیبی نداشته باشیم، چندان چیز هیجان‌انگیزی نباشد؛ به‌علاوه که این‌طوری روحیه رقابت نزد دانشجو‌ها هم از بین می‌رود».
آکسبریج در کمین هاروارد
اما هر چقدر هارواردی‌ها قضیه را به‌سادگی برگزارکردند، انگلیسی‌ها که در 5 دانشگاه اول، 3 اسم آشنا می‌بینند، از این رتبه‌بندی به هیجان آمدند. آنها از رتبه2 و 3 آکسفورد و کمبریج چنان خوشحال شده‌اند که بی‌خیال رقابت همیشگی این دو دانشگاه، از موفقیت آکسبریج (Oxbridge) می‌گویند و اینکه سال دیگر هاروارد را هم پشت سر خواهند گذاشت.
این، هم تیتر گاردین است و هم متن دیوار نوشته‌هایی که در تابلو‌های دانشجویی کالج‌های فنی آکسفورد دیده‌می‌شود. دکتر لان لسلی- قائممقام معاون پژوهشی کمبریج- می‌گوید: « ما اگر خودمان هم در رتبه 2 نبودیم و آکسفورد را در این رتبه می‌دیدیم، باز هم به همین اندازه خوشحال بودیم». پرفسور جان هود- قائممقام رئیس آکسفورد- هم اظهار داشته: «قطعا جای ما خیلی بهتر از این است».
البته همه اهالی آکسفورد و کمبریج به یک اندازه خوشحال نیستند؛ آتنا- دختر مکزیکی‌ای که در آکسفورد ژنتیک می‌خواند- در وبلاگش نوشته: «خوشحالی من از این است که پدر و مادرم خیالشان راحت می‌شود که من جای خوبی هستم. آنها خیلی از رتبه‌بندی و رنکینگ سر درنمی‌آورند اما حتما خوشحال می‌شوند».
یک ماه حقوق برای 242
ذوق و شوق دانشجو‌ها، البته منحصر به دانشگاههای بالای فهرست نیست؛ مثلا اهالی دانشگاه ماسی نیوزلند که رتبه 242 را آورده‌اند، چنان از این رتبه خوشحال شده‌اند که در دانشگاه‌شان جشن به راه انداخته‌اند و رئیس دانشگاه هم به کلیه اساتید و کارکنان یک ماه حقوق اضافه وعده داده است. جودیت کینار- یکی از استاد‌های این دانشگاه- در وبلاگش این طوری به گردوشکنی پرداخته: «این رتبه‌بندی، بهترین و عملی‌ترین رتبه‌بندی دانشگاهی است.
خیلی خوشحالم که ما هم توانسته‌ایم با یک روش علمی ارزیابی شویم». دانشگاه ملی سنگاپور هم که توان سته در این رده‌بندی، رتبه خوبی بیاورد، آن‌قدر از این ماجرا کیفور بود که در اعلام اولیه خبر در سایت خود، رتبه دانشگاه را از 33 به رتبه‌ای اشتباهی (18) تغییر داد و تازه بعد از اعتراض دانشجویان، با یک عذرخواهی، رتبه واقعی را اعلام کرد و نوشت: «به هر حال ما یکی از 3 دانشگاه برتر آسیا (در واقع سومین آنها) هستیم».
دانشگاه بین‌المللی نمی‌خواهیم
اما این رتبه‌بندی همه را خوشحال نکرد؛ یکــی‌اش چینای - دانشجـــــوی مهـندسی همیـن دانشگــاه ملی سنگاپـور- که در وبلاگش نوشته: «اصلا از این خبر خوشحال نشدم. می‌خواهند امتحان‌ها را مدام سخت‌تر بکنند چون که حالا ما دیگر یک دانشگاه بین‌المللی هستیم. از فردا همه‌اش همین را به ما خواهند گفت».
به جز چینای، کسانی هم بودند که اعتراض‌هایی از نوع دیگر داشتند؛ مثلا چینی‌ها که بهترین رتبه‌شان، رتبه 36 برای دانشگاه پکن بود، کل ماجرا را زیر سؤال می‌برند و از اینکه دانشگاههای اروپایی هم در این فهرست هستند، شکایت دارند. رئیس همین دانشگاه پکن، رتبه واقعی دانشگاه‌اش را یکی از 10دانشگاه برتر دنیا می‌داند. و هونای- یکی از دانشجویان چینی که وبلاگ انگلیسی دارد- از این هم جلوتر رفته و کل قضیه را یک توطئه اروپایی- آمریکایی می‌خواند؛ «آنها می‌خواهند با این کارشان استعداد‌های کشورهای دیگر را جذب دانشگاههای خودشان بکنند».
وقتی برای ما نمی‌جوشد
به‌جز این انتقاد تند و تیز، بسیاری از دانشگاه‌هایی که رتبه‌های خوبی در این فهرست ندارند، انتقاد‌های علمی‌ای به روش امتیازدهی این رده‌بندی وارد کرده‌اند. یونانی‌ها که در 400 دانشگاه اول دنیا هیچ جایی ندارند، در بولتن داخلی دانشگاه ملی آتن آورده‌اند: «در این امتیازدهی، 40 درصد امتیازات، مربوط به مقالات برتر هر رشته است.
برای این کار از متخصصان مختلف خواسته شده مقالات برتر را معرفی کنند تا به دانشگاهی که نویسندگان مقاله در آن شاغل هستند، امتیاز داده بشود اما این روش درست نیست چون احتمالا هر متخصصی تعدادی مقاله را دیده و همه مقالات منتشره در آن زمینه را مسلما هیچ‌کدام از متخصصان ندیده‌‌اند». اهالی MIT هم که از رتبه 4 سال گذشته، به دهمین دانشگاه دنیا تنزل درجه پیدا کرده‌اند، از این رده‌بندی شاکی هستند.
معاون پژوهشی این دانشگاه هم گفته که «ما نیاز به معیارهای جدید برای سنجش دانشگاههای جهان داریم. کدام یک از دانشگاههای دیگر دنیا به‌جز ما این وجهه را دارند که محل سخنرانی شخصیت‌های سیاسی دنیا باشند؟». اشاره او احتمالا به ســخنرانی رئیس‌جمهـور احمــدی‌نژاد در دانشـگاه کلمبیاست. رتبه دانشگاه کلمبیا هم در این رده‌بندی 11 ا ست.
این انتقاد- از وبلاگ آندرو، دانشجوی مهندسی دانشگاه ورشو- هم جالب است؛ «معلوم نیست آکسفورد بر چه اساسی دوم شده است. آنها در 20 سال اخیر هیچ نوبلی نبرده‌اند». جالب اینجاست که از خود دانشگاه ورشو هم هیچ‌کس در این 20 سال نوبل نبرده. رتبه دانشگاه ورشو لهستان در فهرست، 345 است.
نقشه مهاجرت
با همه این حرف‌ها، این فهرست و جداولی که در ستون بعد می‌بینید، هنوز هم برای خیلی‌ها معتبر است. نکته ناراحت‌کننده و هشداردهنده ماجرای رتبه‌بندی دانشگاه‌ها هم از همین جا می‌آید. نکته‌ای که پدرام- یک دانشجوی ایرانی مشغول به تحصیل در آکسفورد- در وبلاگ‌اش به خوبی به آن اشاره کرده: «به این فهرست باید خوب نگاه کرد؛ مسیر عمده مهاجرت نخبگان در سال‌های بعد را مشخص می‌کند».
هاروارد؛ بهترین دانشگاه دنیا
حدودا 30 سال دیگر، دانشگاه هاروارد یا به قول خودشان «دانشگاه قرمز» 400 ساله می‌شود. این دانشگاه از 1636 شروع به کار کرده (اگر قدمت هاروارد کفتان را بریده، اصلا نگران نشوید؛ حداقل 74 دانشگاه دیگر هستند که از هاروارد قدیمی‌ترند).
هاروارد قدیمی‌ترین مؤسسه فرهنگی آمریکاست و تنها دانشگاهی در آمریکا به حساب می‌آید که از همان اول، سرخ‌پوست‌ها را هم می‌پذیرفت. مثل همه دانشگاههای دیگر اروپا و آمریکا، اول و ابتدا به تدریس الهیات و علوم دینی اختصاص داشته و حالا همه رشته‌ای را شامل می‌شود.
این دانشگاه تا به حال 6 رئیس‌جمهور آمریکا (شامل دوتا روزولت و کندی) بیرون داده و در حال حاضر 36 استاد نوبل برده دارد. کل پرسنل هاروارد 13هزار و 600 نفر است (در حالی که همین دانشگاه علوم پزشکی تهران خودمان 14هزار کارمند دارد) و بودجه‌اش هم سالانه 35میلیارد دلار است (بیشتر از کل بودجه سالانه کشورهای آفریقایی زیر صحرای بزرگ این قاره). رنگ اختصاصی دانشگاه «قرمز لاکی» است.
بنیانگذار دانشگاه، جان هاروارد انگلیسی (1607تا 1638) است که دوست ویلیام شکسپیر بود. خود جان هاروارد فقط 18ماه از عمرش را در آمریکا گذراند اما مجسمه‌اش حالا 370 سال است که در آمریکاست. اهالی هاروارد معتقدند که لمس پای چپ این مجسمه در اول صبح، خوش‌شانسی می‌آورد.
20 دانشگاه برتر دنیا
1 دانشگاه هاروارد آمریکا
2 دانشگاه آکسفورد بریتانیا
3 دانشگاه کمبریج بریتانیا
4 دانشگاه ییل آمریکا
5 کالج سلطنتی لندن بریتانیا
6 دانشگاه پرینستون آمریکا
7 کل‌تک (مؤسسه تکنولوژی کالیفرنیا) آمریکا
8 دانشگاه شیکاگو آمریکا
9 دانشگاه لندن بریتانیا
10 MIT (مؤسسه تکنولوژی ماساچوست) آمریکا
11 دانشگاه کلمبیا آمریکا
12 دانشگاه مک‌گیل کانادا
13 دانشگاه دوک آمریکا
14 دانشگاه پنسیلوانیا آمریکا
15 دانشگاه جان‌هاپکینز آمریکا
16 دانشگاه ملی استرالیا استرالیا
17 دانشگاه توکیو ژاپن
18 دانشگاه هنگ‌کنگ هنگ‌کنگ
19 دانشگاه استانفورد آمریکا
20 دانشگاه کرنل آمریکا
5 دانشگاه برتر دنیا در علوم انسانی و هنر
1 دانشگاه هاروارد آمریکا
2 دانشگاه برکلی آمریکا
3 دانشگاه آکسفورد بریتانیا
4 دانشگاه کمبریج بریتانیا
5 دانشگاه ییل آمریکا
5 دانشگاه برتر دنیا در علوم فنی
1 MIT آمریکا
2 دانشگاه برکلی آمریکا
3 دانشگاه استانفورد آمریکا
4 کل‌تک آمریکا
5 دانشگاه کمبریج بریتانیا
5 دانشگاه برتر دنیا در علوم زیستی و پزشکی
1 دانشگاه هاروارد آمریکا
2 دانشگاه کمبریج بریتانیا
3 دانشگاه آکسفورد بریتانیا
4 دانشگاه جان‌هاپکینز آمریکا
5 دانشگاه برکلی آمریکا
5 دانشگاه برتر دنیا در علوم تجربی
1 دانشگاه برکلی آمریکا
2 MIT آمریکا
3 دانشگاه کمبریج بریتانیا
4 دانشگاه هاروارد آمریکا
5 دانشگاه پرینستون آمریکا
5 دانشگاه برتر دنیا در علوم اجتماعی
1 دانشگاه هاروارد آمریکا
2 دانشگاه برکلی آمریکا
3 مدرسه علوم اقتصادی و سیاسی لندن بریتانیا
4 دانشگاه استانفورد آمریکا
5 دانشگاه ییل آمریکا
دانشگاههای دنیا بر چه اساسی رتبه‌بندی می‌شوند؟
رتبه‌بندی دانشگاه‌ها در مقیاس جهانی، عمر چندانی ندارد و سابقه رتبه‌بندی‌های منظم سالانه، از 6سال آن‌طرف‌تر نمی‌رود.
آن فهرست 6 ساله فهرستی است که دانشگاه ژیائو‌تانگ مستقر در شانگهای چین تهیه می‌کند که نتایجش هم در مجله «اکونومیست» منتشر می‌شود. این رتبه‌بندی تنها براساس تعداد مقالات علمی منتشرشده در 2 مجله «Nature» و«Science»، تعداد نوبل‌ها و جوایز علمی جهانی انجام می‌شود و به همین دلیل چندان جدی نیست.
رتبه‌بندی معتبر‌تر، توسط مؤسسه کواکرلی سایموندز (یک مؤسسه بین‌المللی فعال در زمینه آموزش) و مجله تحصیلات عالی تایمز (که ضمیمه تایمز لندن است) انجام می‌شود. این رتبه‌بندی، هم به خاطر پوشش خبری قوی توسط گروه مجلات تایمز (که از سیدنی تا کانادا گسترده است) و هم به خاطر علمی‌تر بودن ملاک‌هایش، توانسته در عرض 4 سال خودش را مطرح کند. این رتبه‌بندی، هر سال در قالب یک کتابچه راهنمای دانشگاههای جهان منتشر می‌شود.
ملاک‌های امتیازدهی این فهرست، شامل این موارد است؛ کیفیت پژوهشی که شامل انتشار مقالات علمی برتر در هر رشته به انتخاب کارشناسان آن رشته (40 درصد امتیاز کل) و میزان ارجاع به مقالات تولید شده در هر دانشگاه در نشریات علمی (10 درصد امتیازات) است، کیفیت آموزشی دانشگاه (20 درصد)، میزان استخدام فارغ‌التحصیلان آن دانشگاه (10 درصد) و چهره بین‌المللی دانشگاه یعنی داشتن اساتید و دانشجویان بین‌المللی (10 درصد).
برای رده‌بندی امسال، 3هزار و 100 دانشگاه و مؤسسه آموزش عالی از 88 کشور دنیا، امتیازدهی شدند که از ایران خودمان هم اسم 22 دانشگاه در فهرست بوده که البته هیچ‌کدام‌شان جزو 500 دانشگاه برتر دنیا شناخته نشدند. برای اینکه بفهمید وضع ما در دنیا چطوری است، وضعیت بعضی کشورهای دوست و همسایه را به صورت «بدون شرح» ملاحظه کنید:
