در هفت سالگی همراه با خانواده از دوان به آبادان مهاجرت کرد. تحصیلات ابتدایی را در آنجا گذراند و سپس به آموزشگاه فنی شرکت نفت وارد شد.
در سن 14 سالگی بر اثر شور و شوقی که به تحصیلات حوزوی داشت، به نجف اشرف رفت و به‌مدت پنج سال و نیم از محضر استادان و فضلای آنجا تلمذ کرد. در 1327 شمسی به کشور بازگشت و در همان سال با خاندان آیتالله آقا احمد آل‌آقا نهاوندی (از نوادگان وحیدی بهبهانی) وصلت نمود و در قم سکونت گزید.
علامه دوانی از اوایل دهه30 به نگارش مقالاتی علمی ـ دینی در نشریات مذهبی قم پرداخت و در 1331 شمسی نخستین کتابش را به نام شرح زندگی جلال‌الدین دوانی تألیف کرد و سه سال بعد آن را به چاپ رسانید. سه سال بعد کتاب شرح زندگانی استاد کل آقامحمدباقر بهبهانی، معروف به وحید بهبهانی را منتشر ساخت که مورد تشویق بی‌سابقه آیتالله بروجردی قرار گرفت و به خواهش آن مرجع بزرگ، جلد سیزدهم بحارالانوار علامة مجلسی را با مقدمه و پانویس‌های جامع و مبسوط، با نام مهدی موعود در سال 1339 انتشار داد که تاکنون بیش از 30 بار به‌چاپ رسیده است.
رشتة اصلی فعالیت علمی علامة محقق، شرح حال نگاری علما و دانشمندان شیعه بود که آن را علاوه بر کتب یاد شده، به صورت سلسله مقالاتی تحت عنوان «مفاخر اسلام» در مجلة دینی و علمی مکتب اسلام ـ که نخستین مجله علمی حوزه علمیه قم به‌شمار می‌رفت ـ درج می‌کرد و سپس آنها را با شرح و بسط و اضافاتی به صورت دوره مجلدات مفاخر اسلام منتشر نمود که تاکنون ده جلد آن چاپ و منتشر شده است. ساختار و سبک نگارش مفاخر اسلام، متمایز با آثار مشابه قدما بود.
به تعبیر مقام معظم رهبری (دام ظله) «علامه دوانی علم رجال را از دانشی تخصصی و ویژه اهل فن، به دانشی عمومی تبدیل کرد و در دسترس همگان قرار داد». وی در معارف اسلامی به‌ویژه رجال و تراجم، تاریخ اسلام، سیره معصومین (ع) و نیز موضوعات مهدویت و نهضت‌های اسلامی در ایران، صاحبنظری کم‌نظیر بود و اطلاعات وسیع و تتبعات فراوانی داشت.
وی صدها مقاله، مصاحبه و سخنرانی در نشریات گوناگون و رسانه از خود به یادگار گذارد. آن فقید سعید پس از انقلاب اسلامی به صورت استاد میهمان در چند دانشگاه، از جمله دانشگاه تهران، دانشگاه امام صادق (ع) و دانشگاه امام حسین (ع) به تدریس تراجم رجال، تاریخ اسلام، سیره معصومین (ع)، و جنگ‌های صدر اسلام پرداخت و در 35 کنگره بین‌المللی داخل و خارج کشور سخنرانی کرد و به مناسب اعیاد و وفیات مذهبی و یا مناسبت‌های تاریخی در گفت‌و‌گوها و میزدگردهای صدا و سیما شرکت نمود.
علاوه بر این گفتارها، علامه دوانی در کنار تحصیل و پژوهش در تمام سال‌های عرم خویش، در شهرهای مختلف داخل و خارج از کشور، به ویژه چندین سال در کویت و دو سال در آلمان (برلین) و یک بار در اتریش (وین) در ایام مذهبی به منبر رفت. منابر ایشان محققانه، آموزنده و به دور از تکلف و فضل‌فروشی بود و مشتاقان فراوانی داشت. از آغاز سال 1358 شمسی به دلیل عارضة کسالت، منبر را به مدت ده سال ترک کرد و سپس به دعوت مراکز متعلق به بسیج، سپاه، ارتش، شهدا و جانبازان، گهگاه منبر را می‌پذیرفت.
آن مرحوم در عین احترام کامل و پایبندی به اصول، ارزش‌ها و آداب اصیل روحانیت شیعه، اندیشه‌ای نوگرایانه داشت و برای اصلاح حوزه، تلاش فراوانی نمود. به‌همین منظور در سال 1337 شمسی به همراه جمعی از فضلای حوزه، مجله مکتب اسلام را تأسیس کرد و در 1343 شمسی در تأسیس «دار التبلیغ اسلامی» مشارکت فعال نمود. هدف ایشان آن بود تا نسل جدیدی از طلاب آشنا با دانش‌های حوزوی و دانشگاهی پرورش یابند که نه فقط با جریان‌های فکری و فلسفی معارض، که محیط فرهنگی جامعه، به‌ویژه طیف‌های دانشجویی را به شدت تهدید می‌کرد مقابله نمایند، بلکه پاسخگوی نیازهای امروز در پنج قاره جهان باشند.
علامه دوانی سرانجام پس از یک عمر فعالیت و مجاهدت بی‌وقفه، در شامگاه عید سعید غدیر 1347 قمری، برابر با 18 دی 1385 در سن 77 سالگی به لقاء‌الله پیوست [درگذشت شیخ علی دوانی؛ مورخ صاحب نام] و پس از تشییع با شکوه در صحن عتیق حضرت معصومه (س) در شهر مقدس قم که آرزوی دیرینش بود به خاک سپرده شد.
فهرست آثار:
1ـ نهضت روحانیون ایران (11 جلد)، تهران: بنیاد فرهنگی امام رضا (ع)، چاپ اول، 1360 ـ 1357، چاپ دوم (10 جلد در 5 جلد)، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1377.
2ـ مفاخر اسلام (10 جلد)، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم، 1377 ـ 1379.
3ـ مهدی موعود؛ ترجمه جلد سیزدهم بحارالانوار، نوشته علامه مجلسی، ترجمه علی دوانی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ سی ام، 1384.
4ـ فروغ هدایت: در شایستگی حضرت امیرالمؤمنین و ائمه معصومین برای زمامداری مسلمانان، نوشته آیت الله سید علی بهبهانی، ترجمه علی دوانی، تهران: رهنمون، چاپ دوم 1382.
5ـ اجتهاد در مقابل نص، نوشته سید عبدالحسین شرف‌الدین عاملی، ترجمه علی دوانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول 1351، چاپ هشتم 1357.
6ـ تاریخ و سفرنامه حزین، نوشته شیخ محمد علی حزین لاهیجی، تحقیق و تصحیح علی دوانی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1357.
7ـ مرآت الاحوال جهان نما (جلد 1 و 2) نوشته آقای احمد کرمانشاهی (بهبهانی)، مقدمه و تصحیح علی دوانی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم 1357.
8ـ خاطرات و مبارزات حجت الاسلام فلسفی، تدوین علی دوانی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول 1376، چاپ چهارم 1383.
9ـ تاریخ فتوحات اسلامی در اروپا، نوشته شکیب ارسلان، ترجمه علی دوانی، قم: چاپخانه علمیه، 1348، چاپ چهارم 1383.
10ـ موعودی که جهان در انتظار اوست، قم: دارالعلم، چاپ دوم 1349.
11ـ خاندان آیتالله بروجردی، نوشته آیتالله العظمی بروجردی، ترجمة علی دوانی، قم: انصاریان، چاپ اول 1371: نشر مطهر 1372.
12ـ علما و شعرا و مردان نامی بوسنی و هرزگوین، نوشته محمد خانجی بوسنوی، ترجه علی دوانی، تهران: مرکز فرهنگی نشر قبله، چاپ اول 1373، چاپ دوم 1374.
13ـ علی (علیه السلام) چهره درخشان اسلام، نوشته ابن ابی الحدید معتزلی، ترجمه علی دوانی، تهران: دفتر نشر اسلامی، 1379.
14ـ سید رضی مولف نهج البلاغه، تهران: دفتر نشر اسلامی، 1364.
15ـ راز نماز در نهج البلاغه، تهران: نشر مطهر، 1373.
16ـ فرقه وهابی و پاسخ به شبهات آنها، نوشته سید محمد حسن قزوینی، ترجمه علی دوانی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1366؛ نشر رهنمون، 1382.
17ـ مباحثی در معارف اسلامی، نوشتة آیتالله سیدعلی بهبهانی، ترجمه علی دوانی، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1364: نشر رهنمون، 1382.
18ـ در پیرامون نهج‌البلاغه، نوشته سید هبه‌الدین شهرستانی، مقدمه و تصحیح و تحشیه، علی دوانی، تهران: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول 1364، چاپ دوم 1378.
19ـ علما و مردان نامی بوسنی و هرزگوین، قم: انتشارات انصاریان، چاپ اول، 1372.
20ـ دانشمندان عامه و مهدی موعود، تهران: دارالکتب اسلامیه 1353.
21ـ شرح زندگانی جلال‌الدین دوانی (فیلسوف شهیر سده نهم هجری)، قم، چاپخانه حکمت، چاپ اول 1334.
22ـ تاریخ اسلام، از آغاز تا هجرت، تهران: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دهم، 1370.
23ـ پیامبر اسلام از نظر دانشمندان شرق و غرب، قم: انتشارات پیام اسلام، چاپ اول: 1354.
24ـ شاهراه هدایت، در اثبات امامت شاه ولایت، نوشته آیت الله سید علی بهبهانی، مقدمه و تصحیح علی دوانی، قم: چاپخانه حکمت، 1335.
25ـ وحید بهبهانی، سرآمد محققین و دانشمندان شیعه در سده دوازدهم هجری، قم: دارالعلم، چاپ اول: 1337؛ چاپ سوم: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1378.
26ـ زندگانی زعیم بزرگ عالم تشیع آیت الله بروجردی، قم چاپخانه حکمت، 1340؛ چاپ چهارم با تجدیدنظر و انضافات، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1379.
27ـ علامه مجلسی، بزرگمرد علم و دین، تهران، امیرکبیر، 1370.
28ـ شوق مهدی، نوشته ملا محسن فیض کاشانی، مقدمه و تصحیح علی دوانی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1354، چاپ ششم، قم: انصاریان، 1379.
29ـ غدیر خم (حدیث ولایت)، تهران: نشر مطهر 1381.
30ـ جهانگردی و جهانگردان نامی، تهران: نشر میزان، چاپ دوم
31ـ شعاع وحی بر فراز کوه حرا، چاپ چهارم، تهران: انتشارات حقایق، 1361.
32ـ سیمای جوانان در قرآن و تاریخ اسلام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی چاپ نهم، 1379.
33ـ آیه الله حاج شیخ هادی نجم‌آبادی و دانشمندان خاندان وی، تهران: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1376.
34ـ نهضت دو ماهه روحانیون ایران، قم: چاپ حکمت، 1341.
35ـ تاریخ قم، نوشته محمد حسین ناصر الشریعه، مقدمه و تعلیقات و اضافات: علی دوانی، قم: دارالفکر 1350؛ تهران: رهنمون، 1383.
36ـ صحنه‌های تکان‌دهنده در تاریخ اسلام، نوشته محمد عبدالله عنان، ترجمه علی دوانی، چاپ اول 1348؛ چاپ دهم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1375.
37ـ شرح حال، افکار و آثار آیت الله بهبهانی، تهران: نشر قبله، چاپ دوم، 1378.
38ـ داستانهای اسلامی (دو جلد)، تهران: کانون انتشارات محمدی، چاپ دوم 1362.
39ـ داستانهای ما (سه جلد)، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1366.
40ـ نظری اجمالی به جنگ‌های صدر اسلام (آماده چاپ)
41ـ اصول اعتقادی و فروع عملی اسلام، تهران: انتشارات حقایق، 1361، چاپ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1368.
42ـ امام زمان در گفتار دیگران، تهران: ندای ایمان، 1358.
43ـ پیشوایان بزرگ ما (سلسله مقالات مجله مکتب اسلام، آماده چاپ)
44ـ بحثی پیرامون همسران پیامبر (ص) (سلسله مقالات مجله مکتب اسلام، آماده چاپ)
45ـ زن در قرآن، تهران، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دهم، 1373.
46ـ سیر اجتهاد در اسلام (یادنامه اولین کنگره نهج‌البلاغه، تهران)
47ـ سیره ائمه طاهرین (ع)(آماده چاپ)
48ـ شیعه در اندونزی (سلسله مقالات مجله مکتب اسلام، آماده چاپ)
49ـ مجموعة مقالات (در روزنامه‌ها و نشریات دینی، آماده چاپ)
50ـ محدث نامی حاج شیخ عباس قمی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول، 1355.
51ـ نگاهی کوتاه به زندگانی پر افتخار سید رضی مؤلف نهج البلاغه (یادنامه کنگره هزاره نهج‌البلاغه، تهران).
52ـ فیلسوف نامی صدر المتألهین شیرازی (آماده چاپ)
53ـ دو مکتب فلسفی شرق و غرب: قرطبه و اصفهان (آماده چاپ).
54ـ سفرنامة اروپا (آماده چاپ)
55ـ معاصران (آماده چاپ)
56ـ سیر و سیاحت در اسلام (آماده چاپ)
57ـ مشاهیر فقها و مراجع تقلید شیعه (آماده چاپ)
58ـ هنر نویسندگی، تهران: نشر مطهر، چاپ چهارم، 1377.
59ـ خاطرات من از استاد شهید مطهری، تهران: انتشارات صدرا، چاپ چهارم 1375.
60ـ امام خمینی در آئینه خاطره‌ها، تهران: نشر مطهر، چاپ دوم 1381.
61ـ یادواره شهید عبدالمجید محمد باقری، تهران: نشر قبله، 1374.
62ـ چهل حدیث از حضرت امیرالمؤمنین (ع) درباره علم و علما، تهران: نشر رهنمون، 1384.
63ـ نقد عمر (دو جلد)، تهران: نشر رهنمون، 1384.
64ـ آغاز وحی و بعثت پیامبر در تاریخ و تفسیر طبری (آماده چاپ)
65ـ فرقه ضاله و سرقت آیات و احادیث (آماده چاپ)
66ـ محمدبن جریر طبری (آماده چاپ)
67ـ دو بانوی نمونه از خاندانی بزرگ، تهران: [بی‌نا]، 1381.
68ـ هزاره شیخ طوسی (دو جلد)، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم 1362.
69ـ امیرالمؤمنین، خلیفه‌الله، صدیق اکبر و فاروق اعظم، تهران: نشر مطهر، 1382.
70ـ امیرالمؤمنین در شعر فقها، حکما و عرفای نامی از فردوسی تا امام خمینی، تهران: نشر رهنمون، 1382.
71ـ بانوی بانوان جهان، تهران: نشر رهنمون، 1385.
72ـ آثار تمدن اسلامی در اسپانیا و پرتغال (سلسله مقالات مجله مکتب اسلام، آماده چاپ)
73ـ جامع المسائل، قم، دارالعلم، چاپ اول
74ـ سیر حدیث در اسلام، تهران: انتشارات گنجینه، 1354
75ـ فروغ ایمان، تهران: انتشارات کتابخانه صدر، چاپ اول، 1396 ق.
76ـ نگاهی به آثار فقهی شیخ طوسی، قم، دارالفکر، چاپ اول
77ـ خاندان علامه مجلسی.
78ـ تنبیه الغافلین، در رد صوفیه، تهران: نشر رهنمون، 1385.
79ـ قیام ابر مردان سیستان برای خونخواهی امام حسین، زابل: نشر دانشگاه، 1384.
80ـ افتخارات مردان مرد سیستان در دفاع از امیرالمؤمنین و اعتراض به فاجعه عاشورا، تهران: نشر رهنمون، 1384.
منبع مورد استفاده
