اگرچه آمارها نشان می‌دهد 35 درصد از مرگ و میر ناشی از گازگرفتگی به دلیل استفاده از وسایل گازسوز غیراستاندارد است اما 65 درصد از این آمارها گویای آن است که بی‌توجهی ما به استفاده درست از وسایل گازسوز، مرگ ما و خانواده‌مان را رقم می‌زند. شنیدن این اخبار تکان‌دهنده، بهانه‌ای شد تا نگاهی به این مرگ خاموش و راهکارهای جلوگیری از بروز این حوادث تلخ داشته باشیم.
گاز منوکسیدکربن (co)، گازی بی‌رنگ، بی‌بو و بی‌مزه است اما همین گاز به ظاهر بی‌خاصیت، یکی از کشنده‌ترین گازهاست که آمار قربانیان آن در فصل سرما بیش از هر زمان دیگری است. علت اصلی مرگ با منوکسیدکربن، افزایش میزان آن در خون یا جایگزین شدن آن به جای اکسیژن خون است. آمار مرگ ناشی از خفگی با این گاز تنها در کشور ما بالا نیست و هر ساله عده زیادی در اثر بی‌توجهی به استفاده از نکات هشداردهنده هنگام استفاده از وسایل گرمایشی، جانشان را از دست می‌دهند. گاز منوکسیدکربن در اثر سوختن ناقص گاز، انواع مشتقات نفتی، چوب و دیگر سوخت‌ها ایجاد می‌شود. تجمع این گاز در محل کار یا منزل باعث گازگرفتگی و مرگ ناشی از استنشاق این گاز کشنده می‌شود.
خطر، بیخ گوش شماست
سردرد همراه با احساس سنگینی، اولین و مهم‌ترین علامت گازگرفتگی یا مسمومیت با گاز منوکسیدکربن است. اگر به سرعت اکسیژن مورد نیاز در اختیار فرد گاز گرفته قرار نگیرد، علائم دیگری به این شرح بروز می‌کند:
حالت گیجی، تهوع و استفراغ و سوزش شدید در ناحیه چشم و گلو، احساس گرفتگی و درد شدید در قفسه سینه، تشنج و احساس آشفتگی، تحریک‌پذیری و کلافگی، ناتوانی در تشخیص موقعیت و شرایط، کاهش هوشیاری، اغما و مرگ.
اگر قبل از بیهوشی کامل و فرو رفتن در حالت اغما کمک‌های اولیه به فرد گاز گرفته برسد، احتمال زنده ماندن او بیشتر خواهد بود اما با ورود فرد به مرحله اغما، احتمال مرگ او چند برابر خواهد شد؛ بنابراین باید به محض بروز حالت‌های ذکر شده، کمک‌های اولیه به بیمار برسد.
چرا گاز می‌گیردمان؟
همان‌طور که اشاره شد، با بالا رفتن میزان گاز منوکسیدکربن در محیط اطراف (محل کار یا منزل) به‌تدریج میزان منوکسیدکربن خون بالا رفته و جایگزین اکسیژن موجود در هموگلوبین گلبول‌های قرمز خون می‌شود.
هرچند دلایل مختلفی برای ایجاد و تجمع منوکسیدکربن وجود دارد اما از شاخص‌ترین دلایل ایجاد و تجمع این گاز می‌توان به این موارد اشاره کرد: سوختن ناقص نفت بخاری، بد کار کردن شومینه گازی یا سوختن ناقص شومینه‌هایی که سوخت آنها چوب است، سوختن ناقص زغال (در منقل‌هایی که برای کرسی استفاده می‌شود)، بد کار کردن اجاق خوراک‌پزی، سوختن ناقص یا نامناسب آبگرمکن یا کار کردن آن با درجه حرارت بالا که باعث مصرف بیش از حد اکسیژن محیط می‌شود، ژنراتورهای خانگی، در جا کار کردن خودرو در پارکینگ دربسته، مکش نامناسب یا عدم مکش لوله‌های بخاری گازی یا نفتی.
آمارها نشان می‌دهد بالاترین آمار مرگ و میر ناشی از گازگرفتگی، خفگی در اثر بازماندن شیر گاز، سوختن ناقص وسایل نفتی یا گازسوز و وجود مشکل در سیستم مکش وسایل گرمایشی است.
کمکم کن
اولین و مهم‌ترین اقدام برای نجات فردی که دچار مسمومیت با مونوکسید کربن و سایر انواع گازگرفتگی شده، رساندن اکسیژن (هوای تازه) به او است؛ به همین دلیل به محض مشاهده فردی که دچار گازگرفتگی شده، بایدپنجره‌ها را باز کنیم تا هوای تازه سریعا وارد اتاق شود و در صورت امکان، فرد گازگرفته را به پنجره نزدیک کنیم. بعد این اقدام‌ها را انجام دهیم: بلافاصله دستمال مرطوبی جلوی دهان و بینی‌مان بگیریم تا ما نیز دچار گازگرفتگی نشویم، منبع نشت گاز را شناسایی و قطع کنیم، اگر کپسول اکسیژن در منزل داریم، ماسک آن را روی بینی و دهان بیمار بگیریم و شیر آن را به آرامی بازکنیم تا اکسیژن مورد نیاز به بیمار برسد.
با اورژانس تماس بگیریم، دستمال مرطوبی را به آرامی در اتاق بچرخانیم تا گاز با سرعت بیشتری از اتاق خارج شود، تا رسیدن اورژانس هیچ خوراکی یا نوشیدنی‌ای به فرد گاز گرفته ندهیم؛ چون به دلیل حالت تهوع احتمال خفگی بیشتر می‌شود، به زنان باردار، کودکان و سالمندان زودتر از بقیه آسیب‌دیده‌ها کمک کنیم، اگر تنها هستیم و علائم گازگرفتگی را احساس کرده‌ایم، به سرعت پنجره‌ها را باز کنیم، با گرفتن دستمال مرطوبی جلوی بینی و دهان، منبع نشت گاز را قطع کنیم و از منزل خارج شویم و سپس از اولین شخصی که می‌توانیم، کمک بخواهیم. در این موارد به هیچ وجه کلید برق را روشن نکنیم؛ چون یک جرقه کافی است تا آنچه نباید، اتفاق بیفتد.
پیشگیری بهتر از درمان
یادمان نرود: از خوب کارکردن آبگرمکن، بخاری‌های نفتی و گازی مطمئن شویم. برای این کار کافی است یک‌بار پیش از شروع فصل سرما و یک بار در اواسط فصل با کمک گرفتن از سرویس‌کار وسایل گرمایشی، از این مسئله مطمئن شویم. به هیچ‌وجه برای کرسی از منقل استفاده نکنیم. قبل از گرم کردن خودرو، در پارکینگ را باز کنیم و به هیچ وجه شیشه‌ها را پایین نکشیم.
از مکش کامل و مناسب لوله‌های بخاری‌های نفتی و گازی مطمئن شویم. از وسایل گرمایشی استاندارد استفاده کنیم، حتما هر 3 ساعت یک بار در مکان‌‌هایی که یکی از سیستم‌های گرمایشی آنها شومینه و آبگرمکن است، باید یکی از پنجره‌های منزل یا محل کار را به مدت 5 دقیقه بازکنیم تا هوای تازه وارد اتاق شود. دلیل این امر نیز مصرف بالای اکسیژن توسط این دو وسیله گرمایشی است؛ به همین دلیل توصیه می‌شود درز در و پنجره‌ها در منازلی که شومینه یا بخاری دارند بسته نشود.
