در میان همه شهرهای خوزستان، نخلستان‌های شادگان همیشه سهم بیشتری در تولید خرما داشتند؛ شهرستانی کوچک در ۱۰۰ کیلومتری اهواز. اما چند سالی است حال نخل‌های شادگان به دلیل نبود آب کافی، شوری آب و خشکی رودخانه‌ها مساعد نیست تا جایی که خیلی از اهالی آن با دل کندن از نخلستان‌ها زندگی در حاشیه اهواز را به ماندن در روستاهای خشک‌شده و دیدن مرگ تدریجی نخل‌های سربه فلک کشیده ترجیح داده‌اند.
حالا هم که سیل چند هفته‌ای است مهمان خوزستان شده. پرآب شدن نخلستان‌های شادگان نویدبخش زندگی نیست. نخیل‌داران شادگان سال گذشته به سبب خشکسالی و کم‌آبی نخلستان پرباری نداشتند و با جاری شدن سیل و آسیب دیدن نخل‌ها به محصول امسالشان هم امیدی نیست. این در حالی است که سیل محصول گروه دیگر نخیل‌دارانی را که بعد از خشک شدن نخل‌هایشان به کاشت صیفی اقدام کرده بودند، هم با خود برد.
- نخل‌داری بی‌آب نمی‌شود
عبدالله داوودی، پیرمردی سیاه‌چرده که چین و چروک‌های صورتش حکایت از زندگی سخت کشاورزی‌اش در طول عمر ۶۵ ساله‌اش دارد، به همین خسارت‌ها اشاره می‌کند. او به همشهری می‌گوید: «خرمای شادگان، زیر ضرب بی‌آبی و شوری خاک، دیگر طعم و مزه سال‌های گذشته را ندارد. خرمایی که در بازارهای داخلی و خارجی روی هوا فروش می‌رفت، حالا خریدار چندانی ندارد.»
او مرثیه‌ای برای رودخانه جراحی و خشکی بسترش می‌خواند و ادامه می‌دهد: «نخل‌داری همه زندگی ماست، اما مگر نخل‌داری بی‌آب هم می‌شود؟» او که مجبور است بعد از ۲۰ سال نخل‌داری تن به کاشت صیفی دهد، حالا هم روزگار خوشی ندارد و می‌گوید: «چند سال می‌شود که به جای نخل‌داری، سبزی می‌کاریم. همان را هم سیل در روزهای گذشته برد.» برخلاف این‌که همه می‌گویند سیل برای خوزستان برکت داشت، داوودی می‌گوید: «نخلستان‌ها به قدری خشک شده‌اند که برای حیات دوباره‌شان خدا باید عمری دوباره به ما دهد تا برکات سیل امسال را به چشم ببینیم.»
- دیر آمدی جناب سیل
ابوعلی هم در حالی‌که تا زانو در میان گل و لای نخلستان‌های آب‌گرفته شادگان ایستاده است، می‌گوید: «آب آمد، اما نوشدارو پس از مرگ سهراب به چه کار آید؟» او از نخلستان‌های امروز شادگان به عنوان گورستان نخل‌ها یاد می‌کند و می‌افزاید: «مردم این منطقه سال گذشته مجلس ترحیم نخل‌ها را هم برگزار کردند.
کجایید که بدانید نخل‌های خوزستان سال‌هاست مرده‌اند و صدای نخیل‌داران به گوش کسی نرسیده؟» او از بی‌کیفیتی محصول نخلستان‌ها در سایه بی‌آبی سال‌های گذشته برایمان صحبت می‌کند و توضیح می‌دهد: «در روستای عبودی که ما ساکنش هستیم، کیفیت خرماها از درجه یک به درجه ۳ و ۴ رسیده است. بیش از ۵۰ درصد نخل‌های روستا خشکیده‌اند و زمین نخلستان‌ها به محلی برای کشت بامیه و دیگر صیفی‌ها تبدیل شده است.»
- تولید ۱۸ نوع خرما در شادگان افسانه شد
قبل از این‌که خشکسالی تیشه به ریشه نخلستان‌های شادگان بزند، ۱۸ نوع خرما از نخلستان‌های این منطقه برداشت می‌شد، اما دیگرخبری از این همه تنوع نیست. این‌ها درد دل یکی دیگر از کشاورزان و فعالان محیط زیست در شادگان است. نوری کاملی می‌گوید: «مرگ نخل‌های شادگان از وقتی آغاز شد که سدها یکی پس از دیگری در بالادست این منطقه قد برافراشتند و هر روز بیشتر از گذشته از حجم آب کارون و جراحی برای سیراب کردن نخلستان‌های شادگان کاسته شد.»
به گفته او، خشک شدن نخلستان‌ها زندگی ۸۰ درصد جمعیت شادگان را تحت تاثیر قرار داد؛ کشاورزانی که بیکار شدند و جوانانی که ناامیدانه موطن پدری خود را ترک و از روستاها مهاجر کردند. راست می‌گوید. قصه تلخ مرگ نخلستان‌های شادگان را که ورق می‌زنیم، می‌بینیم همه تلخی‌هایی که بر نخلستان‌ها گذشته ریشه در خشکی رامشیر، بهبهان و ماهشهر دارد؛ رودخانه‌هایی که از ۱۰ سال پیش در پی سدسازی‌های غیرکارشناسی خشک شدند.
کاملی ادامه می‌دهد: «نخلستان‌هایی که شاهد برداشت روزانه ۱۲۰ هزار تن محصول از شاخ و برگ‌های نخل‌های خود بودند، امروز حجم تولیدشان از ۴۰ هزار تن فراتر نمی‌رود.»
او هم گرچه از سیراب شدن خاک خوزستان در سیل اخیر خوشحال است، اما می‌گوید: «این سیل ارمغانی برای کشاورزان نداشت، زیرا تنها دارایی محدودشان را هم با خود برد.»
- نخلستان‌های خشکیده زنده نمی‌شوند
فیصل عامری، کشاورز و فعالی زیست‌محیطی شادگان، هم حرف‌های همشهریانش را تایید می‌کند. او از نابودی نخلستان‌های سه‌گانه شادگان می‌گوید: «ما در شادگان ۳ نخلستان در وسعت ۱۰ هزار هکتار داشتیم که همه نابود شده‌اند. در مجموع در شادگان بیش از ۱۲۰ هزار هکتار از بهترین نخلستان‌های شادگان خشکیده‌اند. نخلستان‌های گهواری، گرمه خروسی، شاخه خروسی شمالی و جنوبی، نحر مسلم، نحر دلی، نحر جراح، آبشار، مسیر، عبودی و سعیدی کاملا نابود شده‌اند و محال است دیگر به عرصه حیات برگردند.»
او هم گرچه از برکات پر شدن منابع آبی خوزستان در نتیجه بارندگی‌ها و سیل امسال ابراز خرسندی می‌کند، اما معتقد است: نتایج حاصل از این سیل در نخلستان‌های شادگان ۱۰ سال آینده نمایان می‌شود و حالا سودی برای کشاورزان ندارد.»
او ادامه می‌دهد: «دلمان به طرح انتقال آب از کارون به شادگان خوش بود که این کانال را هم سیل نابود کرد.» فیصل خوب درد نخل‌ها و نخلستان‌های محل تولدش را می‌داند و توضیح می‌دهد: «نخلستان‌هایمان خشک شد چون سدها و طرح‌های آبی بالادستی مثل مارون، بهبهان، جایزان، رامشیر و طرح ۱۰ هزار هکتاری شادگان رسیدن آب به پایین دست را ناممکن کرده است.»
عامری در ادامه برای از بین رفتن نخلستان‌ها و شالیزارهای خوزستان و شادگان اظهار تاسف می‌کند و می‌گوید: «ناامیدی مردم از بی‌نتیجه ماندن مویه‌هایشان بر نخلستان‌ها موجب شد تا زمین نخلستان‌ها تبدیل به محل کشت سبزی و صیفی شود و نخیل‌داران بادمجان‌کار و خربزه‌کار شوند. نخیل‌داران قدیمی به بنزین‌فروشی در دکه‌های کوچک تن دهند و جوان‌ترها برای رسیدن به آرزوهایشان راهی شهرها شوند.»
- مرگ ۵ میلیون نخل در شادگان
شادگان در سال ۶۸ حدود ۶ میلیون نخل داشت؛ نخل‌هایی که یکی پس از دیگری در سایه گرد و غبار، بی‌آبی، خشک شدن تالاب و شوری آب قربانی شدند.
هوشنگ مقامیسه، دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزان شادگان، با این توضیحات به همشهری می‌گوید: «ما امروز در حالی یک میلیون نفر نخل در شادگان داریم که ترس از بین رفتن این تعداد هم تنمان را می‌لرزاند. محصول تولیدی نخلستان‌های باقی‌مانده به دلیل نحیف شدن نخل‌ها و بی‌شاخ و برگ شدن آنها در خشکسالی کیفیت خوبی ندارد و همین وضع اقتصاد منطقه را تحت تاثیر قرار داده است.»
مدیر تعاونی نخیل‌داران خوزستان هم در حالی خبر از مرگ ۵ میلیون نخل تشنه تا سال گذشته در این استان می‌دهد که معتقد است ریزدگردها، شوری آب و خشکسالی در این واقعه تلخ دخیل بودند. جاسم حزباوی می‌گوید: «نخل برای مردم جنوب کشور نماد مقاومت و ایستادگی است، اما نه در برابر شوری آب. ۶ میلیون نخلی که در ۴۰ سال گذشته داشتیم به یک میلیون نخل رسیده است. این وضع، جدا از مرگ نخیل‌داری در خوزستان، نابودی زندگی اقتصادی و اجتماعی نخیل‌داران را به همراه دارد.»
- شادگان و اقتصاد نخیل‌داری
۴۳ هزار هکتار از نخلستان‌های کشور در شادگان متمرکز است و به همین دلیل اساس اقتصاد این شهرستان کشاورزی و به‌ویژه نخیل‌داری است. ۲۸ درصد تولید استان و ۵ درصد تولید خرمای کشور سهم شادگان است. ۵۷ درصد کارگاه‌های بسته‌بندی خوزستان هم در این شهرستان قرار دارد. با وجود این، طبق آمار جهاد کشاورزی خوزستان، ۳۵ درصد نخلستان‌های شهرستان شادگان پیر، غیراقتصادی و فرسوده‌اند و نیاز به جایگزینی دارند.
- خسارت سیل به نخلستان‌ها
دبیر انجمن ملی خرمای ایران گفت: برآورد اولیه نشان از مرگ حدود ۳۰ درصد نخلستان‌های همجوار رودخانه کارون و کرخه دارد که ۵۰ تا ۶۰ هزار تن از تولید خرمای خوزستان را تامین می‌کرده‌اند. مقداد تکلوزاده افزود: تولید خرما تنها راه درآمد بیشتر ساکنان این مناطق و مشکلات شدید مالی اولین نتیجه سیل اخیر برای آنهاست. دبیر انجمن ملی خرمای ایران زمان اعلام نتایج دقیق آنچه را سیل بر سر خاک خوزستان آورده است پس از فروکش کردن سیل عنوان کرد.
نظر شما