تولید موش از سلولهای بنیادی جنینی موش، تولید پروتئین فاکتور رشد فیبروبلاستی انسانی به روش «بیان ژن در محیط آزمایشگاهی»، درمان بیماری «ویتیلیگو» (لک و پیس) با پیوند اتولوگ (خودی) سلولهای ملانوسیت
در میان این خبر‌ها، تولید موش از سلولهای بنیادی جنینی موش که برای اولین بار در کشور اتفاق افتاده است، خبری است که محققان را امیدوار می‌کند در آینده‌ای نزدیک با دستکاری ژنتیکی سلولهای بنیادی جنینی موشی، موفق به تولید موش‌هایی با صفات ژنتیکی مورد نظر شوند.
دکتر بهاروند یکی از متخصصان رویان که در این طرح نقش داشته است، در گفت‌وگو با همشهری در این زمینه می‌گوید: سلولهای بنیادی جنینی که از جنین قبل از لانه گزینی در رحم به دست می‌آیند، توانایی تمایز به انواع زیادی از سلولهای دیگر را دارند.
از سلولهای بنیادی جنینی موش نه تنها می‌توان انواع سلول‌ها نظیر سلولهای عصبی، سلولهای مولد انسولین، سلولهای کبدی و غیره را در محیط آزمایشگاهی تولید کرد، بلکه با استفاده از این سلول‌ها می‌توان یک موش کامل ساخت؛ طرحی که اولین بار در سال 1989 توسط یک تیم از دانشمندان آمریکایی و انگلیسی انجام شد و نوبل پزشکی سال 2007 را برای این گروه به ارمغان آورد.
دکتر بهاروند ادامه می‌دهد: برای تحقق این امر در پژوهشگاه رویان، سلولهای بنیادی جنینی موشی که قبلا از موش سیاه نژاد C57BL/6 تولید شده بودند به داخل بلاستوسیست‌های موش سفید نژاد (NMRI) تزریق شدند.
پس از انجام این مرحله، جنین‌های حاصل به داخل رحم موشی دیگر منتقل شدند و سپس فرزندی متولد شد که سیاه و سفید (کایمر) بود.
به گفته این متخصص، در این مرحله فرض بر آن بود که تعدادی از سلولهای بنیادی جنینی موشی تزریق شده در تکوین گنادها (بیضه‌های) موش سیاه و سفید سهیم شده باشند.
آزمایش این فرضیه کار چندان مشکلی نبود: « موش سیاه و سفید پس از بلوغ با موش سیاه دیگری جفتگیری کرد که تعدادی بچه موش به دنیا آمد.»
سیاه بودن بعضی از بچه‌موش‌های نسل دوم بیانگر تولید اسپرم از سلولهای بنیادی جنینی موشی تزریق شده (سیاه) در موش گورخری (سیاه و سفید) بود و این مسئله محققان را به این باور رساند که بچه موشهای سیاه حاصل از سلولهای بنیادی جنینی موشی هستند.
فراتر از شبیه‌سازی
خبر تولید موش از سلولهای بنیادی جنینی در وهله اول هر شنونده‌ای را به یاد شبیه‌سازی می‌اندازد؛ فرآیندی که محققان ایرانی در آن ید طولایی دارند و رویانا گوسفند شبیه‌سازی شده ایرانی نشانه زنده این ادعاست.
اما در جایی که ما توانایی شبیه‌سازی گوسفند را داریم، تولید موش از سلولهای بنیادی چه نکته ویژه‌ای دارد؟ متخصص پژوهشگاه رویان این به این سؤال پاسخ می‌دهد: در شبیه‌سازی یک سلول به تخمک بدون هسته تزریق می‌شود و موجود حاصل دقیقا خصوصیات ژنتیکی دهنده هسته را خواهد داشت، اما در فرآیند جدید شبیه‌سازی انجام نمی‌شود بلکه از تزریق سلول بنیادی جنینی موش به بلاستوسیت موشی از نژاد دیگر و تزریق جنین حاصل به رحم موش سوم، موشی حاصل می‌شود که نیمی از خصوصیات را از سلول بنیادی جنینی اولیه به دست آورده و اگر این موش پس از بلوغ با موشی از نژادی که سلول بنیادی جنینی اولیه از آن بدست آمده بود، جفتگیری کند، دقیقا مانند آن موش می‌شود.
به گفته دکتر بهاروند این فرآیند از آن جهت اهمیت دارد که با دستکاری ژنتیکی سلول بنیادی جنینی می‌توان خصوصیت خاصی را در نسل بعدی به وجود آورد: تولید موش‌هایی با صفات ویژه مثلا موش‌هایی که مدل یک بیماری انسانی هستند یا موش‌هایی با امکان بررسی عملکرد یک ژن خاص در آنها به کمک این روش بررسی می‌شوند.
وی در ادامه می‌افزاید: به این ترتیب ژنی را که قصد داریم نقش آن را در یک فرایند در موجود زنده بررسی کنیم در سلولهای بنیادی جنینی موشی خاموش یا بیان آن را زیاد می‌کنیم و سپس از آنها موشی را با صفات مورد نظر می‌سازیم.به گفته این متخصص این فرآیند حتی به محققان این امکان را می‌دهد که بخش عملکردی یک ژن را مشخص کنند؛ فرآیندی که تا این لحظه تنها در مورد موش امکان‌پذیر است، چراکه تا کنون محققان در هیچ کجای جهان موفق به تولید سلول بنیادی جنینی (که قابلیت تبدیل به یک موجود کامل را داشته باشد)، از موجودی غیراز موش نشده‌اند.
دستکاری ژنتیکی سلولهای بنیادی جنینی موشی و تولید موش‌هایی با صفات ژنتیکی مورد نظر، گام بعدی مورد نظر پژوهشگران رویان است.
