، مرحبا یا شهر الاخیر و الابرکت و الاحسان مرحبا» فضای افطار و سحری را منور می‌کنند. رمضان یکی از ماه‌های مهم در زندگی مسلمانان است و تأثیر عمیقی بر جنبه‌های مختلف زندگی آنان دارد. بی‌شک یکی از عرصه‌هایی که رمضان در آن بازتابی گسترده داشته، ادبیات و شعر است، به طوری که پس از ابلاغ این فریضه بر مسلمانان، در طول تاریخ اسلام نویسندگان مقالات مختلفی در مورد فضیلت‌ها و ویژگی‌های این ماه نوشته‌اند و شاعران نیز ابیات نغزی در این مورد سروده‌اند که چون از دل برآمده‌اند، لاجرم بر دل مینشینند. شاعران کُرد نیز در این رابطه اشعار زیبایی سروده‌اند، چنان‌که در دیوان اغلب آنان ابیاتی در مورد رمضان و روزه و روزه‌داری این ماه به چشم می‌خورد. در همین رابطه گفتوگوی همشهری را با بهروز خیریه (متولد سال ۱۳۳۹ شهر سنندج) پژوهشگر و مؤلف کتاب «اهل بیت در شعر شاعران کُرد» در ادامه میخوانید.
- رمضان از ماه‌هایی است که بیشترین تأثیر را بر شعر شاعران کُرد داشته است، دراین‌باره توضیح دهید.
واقعیت این است که اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین الهی، بیش از سایر ادیان به روزه اهمیت داده، چنان‌که یک ماه کامل به این عبادت اختصاص داده شده است. بنابراین رمضان یکی از ماه‌های مهم و تأثیرگذار در زندگی مسلمانان است؛ زیرا ماه روزه بر جنبه‌های زندگی مردم تأثیرگذار است. یکی از عرصه‌هایی که رمضان و روزه‌داری در آن انعکاس داشته، هنر و ادبیات است. شاعران کُرد نیز به اشکال مختلف به مساله روزه و روزه‌داری و برکت ماه مبارک رمضان پرداخته‌اند.
- قسیمبندی در شعر رمضان میان شاعران کُرد وجود دارد؟
بله؛ در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان این اشعار را به ۲ دسته تقسیم کرد. دسته نخست این اشعار، شعرهایی است که شاعران در آنها به طور مستقیم به ماه رمضان و روزه اشاره کرده‌اند و دسته دوم اشعاری که شاعران کُرد در آنها به شکل غیرمستقیم به این ماه مبارک یا روزه اشاره کرده‌اند. به‌عنوان مثال «مولوی تاوه‌گویزی» شاعر برجسته و نازک‌خیال کُرد که اشعارش هم از لحاظ صنایع لفظی و معنوی، هم از لحاظ معانی ظریف و عمیق بی‌نظیر و منحصربه‌فرد است و در اغلب اشعارش «معدومی» تخلص می‌کرده، هنگامی که در ماه رمضان به واسطه بیماری و ناراحتی، غمگین و دردمند بوده، قطعه شعری سروده است به این معنا که «غم و غصه چنان پریشانم کرده که آداب و رویه رمضان را از یادم برده است و از وقتی که نیت روزه کرده‌ام، هیچ یک از اعضای بدنم نتوانسته روش و رسم روزه را آن‌چنان‌که شایسته است به جای آورد. نه چشم به دیدن محبوب بی‌عیب روشن شده و نه گوشم به نوای یاران است. شیرینی افطار دلم تلخی است و جایم در میان جماعت دوستان خالی است. نوای مرحبا به گوشم نمی‌آید و برای شنیدن الوداع نیز دلتنگم. » مرحبا و الوداع، ۲ دعای خاص ماه رمضان است که در منطقه کردستان در ماه رمضان در مساجد می‌خوانند. مرحبا را در نیمه اول ماه مبارک رمضان و دعای الوداع را در نیمه دوم قرائت می‌کنند. رمضان در شعر این شاعر غیرمستقیم اشاره شده است.
- در مورد دسته دوم شاعرانی که بهطور مستقیم به موضوع روزه و رمضان پرداختند، توضیح دهید.
تعداد دسته دوم شاعران کُرد که به امر مبارک روزه و روزه‌داری و ماه رمضان بهطور مستقیم در اشعارشان پرداخته‌اند، بیشتر از دسته اول هستند و علت آن هم نشانه ارادت و علاقه این شاعران به ماه ضیافت الهی است، برای مثال «طاهر بگ جاف» یکی از شاعران کلاسیک کُرد است که شعرهایش را عموماً در قالب مثنوی سروده است. شاعر در یکی از مثنویهای معروفش این مفاهیم را بازگو میکند: «روزه برای کسی خوب است که انسان نیکی باشد و خوش‌زبان و دل‌پاک و چشم‌پاک باشد و نان غروبش را به فقیران بدهد. نه اینکه صرفه‌جویی‌کند، سپس آن را پس‌انداز و انبار کند، آن روزهگیر کی امر خدا را به‌جا آورده که از سویی امساک کند و بعد همه آنچه را امساک کرده است، دوباره بخورد؟ »
- به‌جز ماه مبارک رمضان، مدح و رثای اهل بیت پیامبر نیز به‌وفور در شعر شاعران کُرد دیده می‌شود. ارزیابی شما در این مورد چیست؟
مدح اهل بیت پیامبر(ص) همواره زینت‌بخش دیوان شاعران و کتب فرزانگان بوده است. شاعران کُرد نیز همچون دیگر شاعران کشورمان در این زمینه گوی فصاحت را به جولان درآورده و آثار زیبایی خلق کرده‌اند. در این رهگذر، عشق به محمد(ص) و آل محمد از دیرباز در میان آنان جایگاهی خاص داشته و چون یکی از عرصه‌های بارز تجلی و تبلور باورهای دینی، هنر و ادبیات است، اعتقادات پاک مردم ما در هنر و ادبیات این سرزمین به شکلی بارز منعکس شده است. آن‌چنان‌که طی سال‌های سال در تعزیه‌گردانی‌ها، شبیه‌خوانی‌ها، نمایش‌ها، در نطق سخنوران و در شعر شاعران، در خطبه‌های علما و مقالات نویسندگان، سیره زندگی و شهادت پرافتخار آل محمد(ص) محور اصلی موضوعات بوده است. از مهمترین این شاعران می‌توان به مولوی تاوه‌گویزی، مه‌حوی، ملاخدرنالی، سید محمد طاهر سیدزاده هاشمی، ملا پریشان دینوری، مولانا خالد نقشبندی و شیخ رضای طالبانی اشاره کرد.
- در طول مدت فعالیت پژوهشی در مورد اهل بیت و رمضان در شعر شاعران کُرد چه مشکلاتی داشتهاید؟
مشکلات را می‌توانم به ۲ دسته تقسیم کنم. اول مشکلات منِ پژوهشگر و دوم مشکلات با مخاطب کتابها و پژوهشهایم است. در مورد مشکلات هنگام پژوهش باید بگویم که گاهی به ابیاتی برخورد میکنید که به صورت تک‌بیت یا در قالب بیت‌های کُردی سروده شده و اغلب سرایندگان آنها ناشناس هستند و مشکل دوم مخاطبان این کتابها و آثار پژوهشی هستند که باید از تاریخ اسلام، زندگی شاعران و قرابت آنها با رمضان و اهل بیت و... اطلاعات کافی داشته باشند.
نظر شما