فرهنگ زندگی در خانه‌های عمودی

پایتختی که تا همین ۷۰‌ـ ۸۰ سال پیش تعداد محله‌هایش از تعداد انگشت‌های یک دست فراتر نمی‌رفت و حالا نمی‌داند اسامی این همه محله را چطور در ذهن فراموشکارش جا دهد. اگر نقشه ۲۰ سال پیش این شهر بزرگ را با آنچه حالا در چنته دارد روی یک میز بگذارید، می‌بینید که تهران چطور زمین‌های خاکستری و خالی نقشه را به چشم برهم‌زدنی با آپارتمان‌های قد و نیم قد به پیکره اصلی‌اش چسبانده است.

حالا وقتی کسی می‌گوید: «‌حومه تهران» معلوم نیست دقیقاً منظورش کجاست؟ قصدم از سرک کشیدن به تاریخچه تهران نه فقط مرور تغییراتی است که در فیزیک این شهر اتفاق افتاده، بلکه دقیقاً انگشت گذاشتن بر روی تغییری است که کمتر به چشم ساکنانش آمده است و این تغییر در شیوه زندگی شهروندان تهرانی با ساکن شدن در خانه‌های عمودی است. این روزها آپارتمان‌نشینی هم مثل چندین و چند پدیده نوظهور این شهر بزرگ با فرهنگ خاص خودش به زندگی ما رسوخ کرده و باید قبول کنیم که به قول معروف خیلی هم بین ما جا افتاده است.

پایتختی که زمانی مأمن خانه‌های قد و نیم قد ویلایی بود حالا دارد تجربه زندگی آپارتمان‌نشینی و زندگی در خانه‌های عمودی را پشت سر می‌گذارد. تجربه‌ای که با آزمون و خطاهای متعددی و راه پر فراز و نشیبی همراه است. زندگی آپارتمان‌نشینی مصائب خاص خودش را دارد. سختی‌هایی که‌گاه آنقدر آزاردهنده می‌شوند که هرکسی ممکن است زیر بار آنها از کوره در برود. دعواهای همسایگی، بی‌تفاوتی همسایه‌ها نسبت به هم، مزاحمت‌های پی در پی و عدم توجه به آنچه حق همسایگی نامیده می‌شود و... تنها بخش کوچکی از قصه دنباله‌دار آپارتمان‌نشینی است. قصه‌ای که در شمال تهران به دلیل وسعت خانه‌های عمودی، تنوع و تفاوت فرهنگی روایت‌های متعددی دارد.

شاید از بی‌اطلاعی باشد و شاید هم از اینکه شهرنشینی مدرن با عرف و سنت مردم ایران ناهمگون است، در هر شکل هنوز مردمی که از خانه‌های حیاط‌دار به آپارتمان‌های چندین طبقه کوچ کرده‌اند، نمی‌توانند در خانه‌های خود آرام بگیرند یا از مزاحمت همسایگان دیگر در عذاب یا موجب مزاحمت همسایگان دیگر می‌شوند. مسلماً بهترین راه برای به دست آوردن آرامش در زندگی آپارتمان‌نشینی و شهرنشینی مدرن، کنارآمدن با قوانین و قانونمند شدن است. فرهنگ آپارتمان‌نشینی به معنای توجه به آداب، قواعد و الزام‌های زندگی در محیط جمعی یعنی آپارتمان‌نشینی معنا و مفهوم پیدا می‌کند و دوری از آن باعث بالا رفتن مشکلات اجتماعی می‌شود. در یک کلام شاید بتوان شکل‌گیری فرهنگ آپارتمان‌نشینی را یکی از بسترهای ارتقای فرهنگ عمومی جامعه دانست.