به‌خصوص در کشور ما که بخش اعظمی از آن را مناطق خشک و کم آب پوشانده‌اند و درعین حال بخش مهمی از اقتصاد آن را بخش کشاورزی می‌گرداند، این جمله تأثیرگذارتراست.
انسان از نخستین دوران قدم‌گذاشتن براین کره‌خاکی براهمیت نقش آب در زندگی‌اش واقف بوده‌است. همین‌که تمدن‌های بزرگ در کنار رودهای عظیم شکل گرفته‌اند و انسان دوران باستان، نظارت بر آب را به الهه‌ها نسبت می‌داد، نشان از وقوف انسان براین امر دارد.
فناوری‌های وابسته به آب، در کنار فلزکاری، قدیمی‌ترین شاهکارهای تاریخ بشر در دوران باستان هستند.
از تلمبه‌های جالب مصریان باستان در کنار رود نیل گرفته تا قنات‌های بی‌نظیر ایرانیان در فلات مرکزی که هنوزهم جزء آثار شگفت‌انگیز ایران باستان هستند یا سیستم‌های پیچیده آب‌رسانی در شوش و خوزستان و... نشان می‌دهد که یکی از مهم‌ترین شاخه‌های فناوری که از دوران باستان مورد توجه بشر بوده‌است، فناوری‌هایی برای استحصال آب و تأمین آب شرب و کشاورزی بوده‌است.
امروزه 70درصد مصرف آب در دنیا برای آبیاری، 20درصد مصرف صنعتی و 10درصد مصارف بهداشتی و آشامیدنی است.
بااین‌حال آنچه در دوران صنعتی اتفاق افتاد نشان می‌دهد که انسان، آب را تلف کرده، از منابع موجود بیش از حد استفاده کرده و کنترلی در استفاده از آن اعمال نکرده است.
عواقب این رفتار، بتدریج گریبان انسان را خواهد گرفت. اکنون نشانه‌های کمبود آب فراوان‌اند: سطح سفره‌های آب زیر زمینی پایین می‌آید، وسعت دریاچه‌ها کم می‌شود و زمین‌های مرطوب ناپدید می‌شوند.
به‌خاطر بهره‌برداری خودسرانه و غیرعلمی از منابع زیرزمینی، دشت‌ها نشست کرده‌اند چون فرونشست زمین، به معنی فشردگی ذرات آن و نفوذ پذیری کمتر آن است.
نتیجه آن، از طرفی عدم نفوذ آب به زمین و تجدید مجدد منابع آب‌های زیرزمینی است و از طرف دیگر جاری شدن سیل و شسته‌شدن خاک و افزایش فقر و خشکسالی‌های می‌شود.
جنگ بر سر آب
با افزایش جمعیت انسان و افزایش روند توسعه در کشورهای عقب‌افتاده دنیا، تقاضا برای مصرف آب به‌طور چشمگیری زیاد شده‌است.
نکته جالب اینکه همه کشورهای صنعتی دنیا، چه کشورهای عضو گروه 8 چه سایر کشورهای پیشرفته، همگی درسرزمین‌های مرطوب قراردارند و خیلی با مشکل کم‌آبی مواجه نیستند.
آمریکای شمالی، بزرگ‌ترین منبع آب شیرین دنیاست و اروپای غربی، روسیه و ژاپن هم سرزمین‌هایی سرشار از منابع آب شیرین هستند.
شاید به این دلیل است که بیشترین تعارضات برسر آب بین کشورهای درحال توسعه اتفاق می‌افتد.
بانک جهانی گزارش داده که بیش از یک میلیارد نفر در دنیا، نمی‌توانند از آب سالم استفاده کنند و هرسال حدود 3 میلیون نفر به خاطر آب‌آلوده از بین می‌روند. به‌این ترتیب برای استفاده از آب باید باز هم سراغ فناوری رفت. ایجاد سد، اولین گزینه است.
خاور میانه، که یکی از مناطق خشک دنیاست، به‌شدت درحال توسعه است و استراتژیست‌ها جنگ دیگری در منطقه ما را پیش‌بینی کرده‌اند؛ اما این‌بار نه برای نفت بلکه بر سر آب.
استفاده از فناوری روش‌های دیگری را هم پیشنهاد می‌دهد که مکمل تأسیس سد برای تأمین آب شیرین است.
درسایت مدیریت زمین‌شناسی و اکتشافات منطقه‌ای شمال شرق کشور، درباره این روش‌ها نوشته که یکی از آن‌ها، باروری ابرهاست. البته این‌روش هنوز در مراحل تحقیقاتی است و خیلی در ابعاد بزرگ از این فناوری استفاده نمی‌شود.
یکی دیگر از این روش‌ها، پاشیدن مقدار زیادی از آب دریا با استفاده از باد به‌درون ابرهاست.
از شور به شیرین
اگر کمی سرمان را بالاتر بگیریم و بادقت نگاه کنیم می بینیم که بیش از 75درصد سطح زمین را آب پوشانده‌است. آبی به‌شدت شور و غیرقابل مصرف. برای همین فناوری به کمک ما آمده‌است که این‌آب را شیرین کنیم.
2روش برای تأمین آب شیرین از دریاها وجود دارد. یکی از این روش‌ها، استفاده از فشار اسمزی معکوس است.
پدیده فشار اسمزی، باعث نفوذ آب از غشای نیمه تراوا و از قسمت رقیق (آب شیرین) به قسمت غلیظ (آب شور) می‌شود.
اما اگر روی آب شور فشار فیزیکی وارد شود، این فرآیند معکوش طی می‌شود و آب، بدون نمک و سایر املاح، از غشا می‌گذرد و آب شیرین از آب شور به‌دست می‌آید.
در عربستان سعودی از این روش، مقدار زیادی آب شیرین تولید می‌شود. روش دیگر، نمک زدایی از آب دریا با تقطیر است اما این روش به‌شدت انرژی‌بر است.
دستگاه‌های آب شیرین‌کن، حیات دریایی را به خطر می‌اندازند زیرا زمانی که آب دریا به داخل این دستگاه‌ها کشیده می‌شود، موجودات ریز دریایی مانند پلانکتون‌ها، تخم و لارو ماهی‌های موجود در آن نیز از دریا خارج می‌شوند.
آب نمک غلیظی هم که از این فرآیند باقی می‌ماند، معمولا به دریا بازگردانده می‌شود و شوری آب را افزایش می‌دهد و از این طریق حیات دریایی را به خطر می‌اندازد و زیست بوم را به هم می‌زند.
نمک باقیمانده هم حجم بسیار زیادی دارد که امکان استفاده از آن وجود ندارد. هم‌اکنون 2/47درصد واحدهای شیرین‌سازی دنیا از روش اسمز معکوس و 5/36درصد از روش تقطیر چند مرحلهای استفاده می‌کنند.
معاون پژوهشی پژوهشکده مهندسی جهاد کشاورزی، دکتر سعید شاخصی که از برنامه‌ریزان همایش شیرین‌سازی آب دریا است، درباره این 2روش می‌گوید: یکی از مسائل اساسی قیمت است.
قیمت آب به‌دست‌آمده از آب شیرین‌کن‌ها باید مناسب باشد تا بتوان از آن استفاده کرد و اگر بخواهیم این آب کاربرد کشاورزی داشته‌باشد، باید پایین‌تر نیز بیاید.
در روش اسمزی، قیمتی که برای شیرین‌کردن آب دریا به‌دست می‌آید، 500 تومان در هر مترمکعب است که برای کشاورزی بالاست.
معاون پژوهشی پژوهشکده مهندسی جهاد کشاورزی میزان تولید آب شیرین در دنیا را 45 میلیون مترمکعب در روز عنوان کرده و می‌افزاید: ایران با تولید روزانه 750هزار مترمکعب آب شیرین، رتبه 10 یا 12 را در دنیا دارد که البته این رقم در گذشته 300 هزار مترمکعب در روز بود که اکنون دو برابر شده است.
او در مورد همکاری همه دستگاه‌ها در بحث تأمین آب می‌گوید:تامین آب و انرژی به‌خاطر ارتباط باهم، از معضلات روز در دنیا و از جمله کشورماست که هر چند هر دو موضوع به وزارت نیرو مرتبط است ولی با توجه به مسئله علمی آب باید کلیه وزارتخانه‌ها، ارگان‌ها و حتی افراد به آن توجه داشته باشند.
او با تاکید بر اینکه در این زمینه باید همه ارگان‌ها باهم همکاری کنند ، می‌گوید: دراین همایش قصد داریم روش‌های جدید و به خصوص روش‌هایی که بومی ایران هستند را شناسایی کنیم.
10میلیون مترمکعب تا 1395
دکتر کوروش محمدی، دبیر علمی اولین همایش شیرین‌سازی آب دریا که اول و دوم اسفندماه در تهران برگزار می‌شود، دراین‌باره می‌گوید: تا سال 1395 پیش‌بینی شده که میزان تولید آب شیرین در کشورمان به 10 میلیون مترمکعب در روز برسد که با توجه به توجهاتی که به این اقدامات شده رسیدن به این رقم دور از دسترس نیست.
در دنیا این آب‌ها زیر یک درصد آب کشور را تشکیل می‌دهد که در ایران نیز همین رقم است.
اما به‌هرحال، استفاده از این روش‌ها، معایب زیادی هم دارد. صندوق جهانی حیات وحش (WWF) اعلام کرده که نمک‌زدایی از آب دریا، شیوه بدی برای مقابله با کم‌آبی در نقاط مختلف جهان است و می‌تواند به تغییرات آب و هوایی شدیدتری بیانجامد.
شیرین‌کردن آب، انرژی زیادی مصرف می‌کند، گازهای گلخانه‌ای منتشر می‌کند و در برخی نواحی ساحلی، باعث نابودی حیات دریایی می‌شود.
اکنون بیش از 45 میلیون متر مکعب در روز آب‌شیرین توسط بیش از 23هزار واحد شیرین‌سازی تولید می‌شود که نزدیک 48درصد تولید در منطقه خاورمیانه است.
سهم سایر مناطق مختلف دنیا در شیرین‌سازی عبارتست از: آمریکای شمالی 17درصد، اروپا 13درصد، آسیا 12درصد، آفریقا 5درصد، آمریکای مرکزی 4درصد، آمریکای جنوبی 7/0درصد و استرالیا 4/0درصد.
یکی از راه‌های کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای آن است که دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن در کنار نیروگاه‌ها احداث شوند تا بتوانند با استفاده از حرارت حاصل از تولید برق، فعالیت کنند و گازهای گلخانه‌ای بیشتری تولید نکنند.
اکنون در عربستان سعودی نیروگاه‌هایی وجود دارد که همزمان برق و آب شیرین تولید می‌کنند.
به هرحال، اکنون تعارض نگران کننده‌ای میان هر دو نقش آب پدید آمده است: آب به‌عنوان یک کالا و آب به‌عنوان عنصری تعیین‌کننده در حمایت از زندگی و بقای همه انواع موجودات.
به‌هرحال باید بدانیم که بحران آب در راه است؛ به فکر چاره باشیم!
