هرچند این بنا به‌عنوان میراث فرهنگی ثبت تاریخی شده، اما حال و روز خوبی ندارد و اغلب بخش‌هایش به مرور زمان از بین رفته است. در سال‌های گذشته اداره میراث فرهنگی استان البرز قسمت‌هایی از این کاخ تاریخی را مرمت کرد، اما این مرمت‌ها آنقدر هم اساسی و کارساز نبود تا بتواند هویت قدیمی این بنا را دوباره زنده کند و مانند قدیم نور خورشید را تا غروب آفتاب از پنجره‌های اروسی‌اش بتاباند یا فواره‌های حیاطش زیبایی این بنا را مانند تصویر قدیمی‌ای که از آن در کاخ گلستان به یادگار مانده است، صد چندان کند. در این گزارش با «نصرالله حدادی» پژوهشگر و تهرانشناس هویت تاریخی این کاخ را مرور کرده‌ایم. همچنین برای اینکه بدانیم چه سرنوشتی در انتظار این اثر تاریخی است به سراغ مسئولان اداره میراث فرهنگی و صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی رفته‌ایم. براساس گفته‌های این مسئولان، اتفاقات خوشی در انتظار این بنای تاریخی و روستای شهرستانک است.
گردشگران تا سال گذشته برای دیدن کاخ قدیمی شهرستانک که بخش قابل توجهی از آن تخریب شده، مجبور بودند به کرج سفر کرده و خود را به روستای شهرستانک برسانند یا از مسیر سخت کوه‌های توچال عبور کنند، اما اکنون با راه‌اندازی بخشی از مسیر آزادراه تهران شمال که در امتداد دره کن قرار گرفته است و پس از گذشتن از حاشیه روستای سولقان و عبور از تونل تالون به راحتی و در کمتر از ۲۰ دقیقه می‌توانند از فضای سبز و زیبای این روستا و این بنای تاریخی بازدیدکرده و لذت ببرند. به گفته محققان اداره میراث فرهنگی، این بنای تاریخی متعلق به دوره قاجار و به نام کاخ شهرستانک معروف است و در قدیم از این بنا به‌عنوان اقامتگاه ییلاقی ناصرالدین شاه استفاده می‌شده است.
نصرالله حدادی، پژوهشگر و تهرانشناس درباره قدمت و هویت تاریخی کاخ شهرستانک می‌گوید: «کاخ شهرستانک ۸هزارمترمربع مساحت دارد و از ۲ ساختمان دو طبقه دیوانی و حرمسرا تشکیل شده است. ناصرالدین شاه در ایام تابستان با کالسکه شاهی و عبور از مسیر دوآب و گردنه آهار به شهرستانک می‌آمد. قسمت اندرونی، محل سکونت اهل حرم و خود شاه شامل حیاط مرکزی و حجره‌هایی بود که زنان حرم با توجه به جایگاه و شأنشان در آن اقامت داشتند. همچنین بخش بیرونی هم از حیاطی مجزا و ساختمان یک طبقه‌ای تشکیل شده و در اختیار خدمتکاران بود. این کاخ بین دو رودخانه قرار دارد و وقتی ناصرالدین شاه به این کاخ می‌آمد بیش از هزار خدمتکار به همراه داشت. برخی از آنها در گذر از این رودخانه جان خود را از دست می‌دادند. آش معروف ناصرالدین شاه برای نخستین بار در این کاخ طبخ شد، اما به دلیل سختی راه از سال‌های بعد این مراسم در سرخه‌حصار برگزار شد. بیش از نیم قرن از تخریب بخش قابل توجهی از این بنای تاریخی می‌گذرد و این میراث ملی همان‌گونه رها شده است. »
- ثبت ییلاق تابستانی در فهرست آثار ملی
شاخه‌های درختان به دلیل حجم و سنگینی زیاد میوه‌ها خم شده‌اند. درجه حرارت هوا در شهر بیش از ۳۵ درجه است و گرما در طول مسیر رمقی برای مسافران و گردشگران باقی نگذاشته است، اما همین که وارد شهرستانک می‌شوند، نسیم خنک رودخانه جانی تازه به آنها می‌بخشد. برای رسیدن به کاخ شهرستانک باید از داخل روستا عبور کنیم. بعد از پشت سر گذاشتن راه باریک و پر از سنگلاخ از فاصله‌ای نه چندان دور در میان خرابه‌ها، به جای اینکه کاخ ییلاقی ناصرالدین شاه که در تصاویر قدیمی‌اش دیده‌ایم، جلو چشممان نمایان شود، سقف قرمز رنگ آلاچیق‌ها به این خیال پایان می‌دهد و در نگاه اول تلی از خاک و بنای مخروبه‌ای را می‌بینیم که هیچ شباهتی به تعریف‌هایی که درباره‌اش شنیده‌ایم ندارد. به گفته «حجت‌الاسلام‌والمسلمین فخرالدین‌صابری» مدیرکل میراث فرهنگی استان البرز، کاخ شهرستانک در تاریخ ۱۶شهریور۱۳۷۷ با شماره ۱۹۲۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
او درباره وضعیت این بنای تاریخی می‌گوید: «در دوره پهلوی دوم، کاخ تخریب می‌شود و سال‌ها بعد فدراسیون کوهنوردی و سازمان تربیت‌بدنی آنجا را به پایگاهی برای کوهنوردان تبدیل می‌کند. در سال ۱۳۷۷ از وضعیت نامناسب این کاخ گزارشی تهیه می‌شود و در نهایت این بنا به ثبت می‌رسد. در سال ۱۳۸۷ پایه‌های بخش حرمسرا از خاک بیرون کشیده و دیوارهای اطراف کاخ هم مرمت شد. چند سال بعد دوباره بخشی از بنای کاخ مرمت اما به دلیل کمبود بودجه این عملیات نیمه‌کاره رها و سال گذشته این مجموعه از سوی صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی به شخصی واگذار می‌شود. قرار بود مرمت و بازسازی این بنا توسط این شخص انجام شود که هنوز در این زمینه‌کاری انجام نشده است. به همین خاطر صندوق احیا مسئول پیگیری و مرمت این بنای تاریخی است. »
- آرزویی شیرین برای کاخ ییلاقی
در تماس با مسئولان صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی به این نتیجه رسیدیم که اکنون این بنای تاریخی در مزایده‌ای به بخش خصوصی واگذار شده است و قرار است با نظارت اداره میراث فرهنگی و صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی، تبدیل به مجموعه‌ای فرهنگی، گردشگری و تفریحی شود. به گفته مسئولان اداره صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی از طریق مکانیزم شفاف و مزایده به بخش خصوصی واگذار شده است. خانه نظامی میدان بهارستان هم از جمله بناهای تاریخی‌ای است که مانند کاخ شهرستانک به بخش خصوصی واگذار شده و تا ۲هفته آینده این بنای تاریخی که مرمت و احیا شده با کاربری تفریحی و گردشگری بازگشایی خواهد شد، اما متأسفانه عملیات مرمت و احیای کاخ شهرستانک به دلیل اختلاف نظر با تعدادی از زمین‌داران روستا متوقف شده است.
اگر ملاکان روستای شهرستانک همکاری کنند این بنا هم می‌تواند سرنوشتی مشابه بناهای تاریخی دیگر مانند سعدالسلطنه، خانه بادگیر، کلانتر تهران، کاروانسرای ده‌نمک، خانه آمریکای کاشان و خانه مشرفی شوشتر یا هتل آپادانای شیراز داشته باشد. از طرف دیگر در راستای تفاهمنامه‌ای، سازمان راهداری‌ها با سازمان کشاورزی اگر یکی از این بناهای فرهنگی به دور از دسترس، احیا و بازگشایی شود، این سازمان موظف است تا جاده اصلی مسیر را هموار و دسترسی به این بنا را آسان کند. با توجه به گفته‌های کارشناسان صندوق احیا، با اتمام طرح بازسازی بنا، کاخ شهرستانک به یکی از مهم‌ترین قطب‌های گردشگری اطراف تهران تبدیل خواهد شد و گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را به این روستا می‌کشاند، اما به‌زودی این اتفاق محقق نخواهد شد و باید امیدوار باشیم سرنوشت این کاخ ییلاقی به فراموشی سپرده نشود.
نظر شما