مرمت تخت جمشید

به گزارش گروه شهری روزنامه همشهری، مدیر اداره میراث فرهنگی و گردشگری مسجد سلیمان با اشاره به این مسئله که پایه های آتشکده سرمسجد بسیار سست شده و سنگ های به کار رفته در دیواره ها نیز دچار حرکت های فرسایشی شده‌اند، گفت: پس از توافق میان سازمان مدیریت و برنامه ریزی و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان خوزستان، پیمانکار انتخاب شد و مرمت این اثر باستانی آغاز می شود.

با این حال علیپور اعتبار اختصاص یافته به پروژه مرمت آتشکده سرمسجد- که نام دیگر آن جاویدان است- را ناکافی دانست.

مرمت بنای سرمسجد در حالی آغاز می شود که پیشتر از این خبرگزاری میراث فرهنگی از احتمال ریزش بنای آتشکده سرمسجد به دلیل وقوع زلزله های مکرر در شهر مسجد سلیمان خبر داده بود. ارزیابی‌ها از وضعیت فعلی آتشکده این است که در اثر یک لرزش با قدرت 5 تا 6 ریشتر این بنا فروخواهد ریخت.

آتشکده‌ای به وسعت تاریخ

آتشکده جاویدان (صفه سرمسجد) واقع در مسجد سلیمان بنایی متعلق به قرن هفتم قبل از میلاد است که بنا بر نظر برخی کارشناسان، معماران برای ساخت تخت جمشید از آن الهام گرفته اند.
نوع معماری این بنا، آتشکده جاویدان اورارتویی است که مهمترین مشخصه آن استفاده نکردن از ملات و گذاشتن سنگ خشک روی سنگ خشک دیگر است.

بنا به نوشته های پروفسور گیرشمن، باستان شناس فرانسوی در کتاب «ایران از آغاز تا اسلام» تخت جمشید نیز با استفاده از همین الگو ساخته شده است.

قباد باقری که در سال های 1348 تا 1352 به عنوان مسئول حفاظت از آثار تاریخی خوزستان با گیرشمن همکاری می کرده در این باره گفته است: باور گیرشمن این بود که آریایی ها هنگامی که از سیبری مهاجرت کردند در ارومیه توقف کوتاهی داشتند و در همین زمان با گونه ای از معماری اورارتویی آشنایی پیدا کردند. آنها سپس به مهاجرتشان در امتداد سلسله جبال زاگرس ادامه دادند و در بخشی از ارتفاعات آن که امروزه مسجد سلیمان و ایذه ... را در برمی گیرد، ساکن شدند.

مولف کتاب بختیاری در گذر زمان در ادامه افزود: آریایی ها در این منطقه معماری خاص خود را به نام بادبرده به وجود آوردند، آتشکده جاویدان را در قرن هفتم قبل از میلاد بنا کردند و پس از گذشت حدود 150 سال در 550 قبل از میلاد تخت  جمشید را با استفاده از (الگوی) معماری اورارتویی ساختند. اما علیرضا ظاهری عبده وند مسئول بخش پژوهشی انجمن دوستداران میراث فرهنگی مسجد سلیمان اعتقاد دارد وجود این آتشکده به دوره پیشدادیان و هوشنگ پیشدادی بازمی گردد.

بر اساس آن چه در منابع مختلف تاریخی آمده است، هوشنگ نخستین پادشاه پیشدادی برای کشتن ماری، سنگی را به سوی مار پرتاب کرد (اما) سنگ به مار اصابت نکرد و به سنگ دیگری برخورد کرد و از جرقه حاصل از این برخورد آتش به وجود آمد.

در روایات دیگری از جمله کتاب تذکره شوشتر نیز آمده که مکان این اتفاق در شهر مسجد سلیمان بوده که در آن زمان پارسومانش نام داشته است. مردم هم از آن جا که آتش برایشان (جنبه) تقدس داشته- و این که این آتش بدون هیزم افروخته شده بود- دور محل برافروخته شده آن دیواری کشیدند.
از آن جا که نفت و گاز در سطوح زیرین این منطقه -مسجد سلیمان- جریان داشت و دارد، آتش شعله ور مانده و از آن زمان این محل به نام آتشکده جاویدان (بعدها سرمسجد) شناخته شد؛ آتشکده ای که آتش آن هیچ گاه خاموش نمی شود.

باقری درباره صحت و سقم ماجرای الهام گرفتن معماری تخت  جمشید از بنای آتشکده جاویدان و فرضیه افسانه مانند هوشنگ پیشدادی می گوید: البته این مسئله هنوز یک تئوری است، ولی تا زمانی که فرضیه جدی که آن را با استنادات علمی باطل کند  وجود نیاید، می توان بر آن تکیه کرد.

این پژوهشگر در ادامه به ذکر ویژگی های بنای آتشکده جاویدان پرداخت و گفت: مساحت این آتشکده حدوداً 50 در 45 متر است و در وسط آن آتشگاهی وجود داشته که الآن از بین رفته است. یک طرف این آتشکده به کوه های زاگرس تکیه دارد و در شمال غربی آن نیز معبر آناهیتا واقع شده است.

کمی پایین تر از آتشکده، معبد هرکول قرار دارد. باقری علت وجود این معبد را تصرف منطقه به دست اسکندر مقدونی و سلوکیان دانست و گفت: این معبد نشانه ای از زوال پادشاهی هخامنشی در دوره حمله اسکندر به ایران است، چون سلوکیان بر ایران مسلط شدند برای نیایش رب النوع های خود در این مناطق معابدی برپا کردند.

بنا به اظهارات باقری، گیرشمن در حفاری خود در قسمت جنوبی آتشکده که محل نذورات مردم بوده است، مهره های تاس مانندی یافت که نقوشی روی آنها حکاکی شده بود. او در کتاب هایش ذکر کرده این مهره ها غنایمی هستند که ایرانیان پس از فتح بابل به دست کمبوجیه، از آن جا به ایران آورده اند.

تغییر نام

یکی دیگر از مسائل جالب قابل توجه درباره آتشکده، تغییر نام آن است. به گفته ظاهری عبده وند، آتشکده جاویدان که دوره های مختلف تاریخی از زمان عیلامی تاکنون را پشت سر گذاشته است ، به سال 1306 به نام صفه سرمسجد تغییر نام داد.

بنای آتشکده جاویدان (یا سرمسجد) در سال 1377 به همت کارشناسان میراث فرهنگی مرمت شد، اما پس از آن دوباره به حال خود رها شد.

وجه تسمیه مسجد سلیمان

در قرون گذشته شهر مسجدسلیمان نفتون نامیده می شد. «نفتون» نام سرزمینی بود که از کنار رود کارون تا زمین های شرقی چشمه نفت امتداد داشت.

این شهر بعدها به نام جهانگیری و میدان نفتون تغییر نام داد و در آخر با نام مسجدسلیمان خود را به جهانیان معرفی کرد. علت تغییر نام این شهر به مسجد سلیمان را گروهی به دلیل جلوگیری از تخریب آتشکده سرمسجد توسط اعراب می دانند.

میدان نفتون بر اساس مصویب مجلس در سال 1305 به مسجد سلیمان تغییر نام داد.

این شهر دارای دو پیشینه باستانی- صنعتی است. تاریخ مسجد سلیمان هم چون دیگر شهرهای باستانی ایران هنوز در هاله ای از ابهام قرار دارد و با وجود آثار باستانی و شواهد تاریخی فراوان، همچنان ناگفته های بسیار دارد.