این شهرستان بیش از ۲۵۰ خانه تاریخی دارد که برای نگهداری از آنها پولی در جیب نهادهای مربوطه نیست. خانه‌های تاریخی مانند سایر پروژه‌های موجود در لرستان برای بقا گرفتار کمبود اعتبار یا تخصیص نیافتن آن هستند. بسیاری از این خانه‌ها به مرمت، حفظ و نگهداری نیاز دارند، اما اعتباری برای این کار در نظر گرفته نمی‌شود. اگرچه تلاش‌هایی به منظور تعیین ردیف ملی برای خانه‌های تاریخی این شهرستان در حال انجام است، اما هنوز به نتیجه مثبتی نرسیده است. ضمن این‌که باید زنجیره‌ای از امکانات دولتی، بخش خصوصی، سازمان‌های مردم‌نهاد فرهنگی و گردشگری و نیز مشارکت مردمی ایجاد شود تا خانه‌های تاریخی سر پا بمانند.
- خانه‌های تاریخی ۲۸۰ هکتار وسعت دارند
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بروجرد در این زمینه به همشهری می‌گوید: بافت تاریخی بروجرد یکی از بافت‌های وسیع کشور است که خانه‌های تاریخی فاخر و ارزشمندی دارد. خانه‌های تاریخی، اصلی‌ترین بخش تشکیل‌دهنده بافت قدیمی بروجرد هستند که وسعت آنها در مجموع ۲۸۰ هکتار است.
«حجت‌الله یارمحمدی» اظهار می‌کند: دقیقا نمی‌توان گفت چند خانه تاریخی در بروجرد وجود دارد، زیرا برخی خانه‌ها تفکیک شده و تغییر یافته‌اند. برخی خانه‌ها هم هنوز شناسایی نشده‌اند و از چشم کارشناسان پنهان مانده‌اند. اوایل دهه ۷۰ حدود ۲۵۰ بنای تاریخی در بروجرد شناسایی شد که زلزله سال ۱۳۸۵ بسیاری از آنها را تخریب کرد. به گفته یارمحمدی بخش بیرونی خانه‌های مغیث‌الاسلام و حاتمی به پیش از قاجار یا شاید با کمی احتیاط به دوران زندیه یا صفویه تعلق داشته و قدمت بیشتری نسبت به دیگر خانه‌های تاریخی شناسایی شده دارد.
- مرمت کافی نیست
این مسئول ادامه می‌دهد: از بین این خانه‌های ارزشمند، ۱۸ خانه تاریخی از جمله بیت آیت‌الله بروجردی، افتخارالاسلام، روناسی، صدرزاده، مصری، بیرجندی، مستجاب‌الدعوه، بزرگ‌مهری و همایونی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و حدود ۴۰ خانه دیگر هم در بروجرد قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی را دارند. یارمحمدی می‌گوید: تقریبا در بیشتر خانه‌های ثبت شده مرمت انجام شد، اما این مرمت همه نیازها را رفع نکرده است. هنگام مرمت در وهله اول اقدامات نجات‌بخش و سپس اضطراری که باعث جلوگیری از تخریب کامل بنا شود، انجام می‌گیرد. بروجرد شهرستانی پر بارش است و عمدتا نزولات جوی اصلی‌ترین عامل آسیب به خانه‌های تاریخی است.
وی بیان می‌کند: از بین آثار ثبت شده خانه‌های افتخارالاسلام، مصری و بیرجندی به واسطه اقدامات مرمتی انجام شده روی آنها از اولویت مرمت خارج شده‌اند. هم‌اکنون خانه‌های حاتمی، روناسی، مغیث‌الاسلام و همایونی به مرمت اضطراری نیاز دارند. در حال حاضر سقف خانه حاتمی فرو ریخته است. یارمحمدی با اشاره به سهم اعتبارات مرمت بناهای تاریخی می‌افزاید: اعتبار اندک سالانه با حجم بسیار گسترده کار در تناقض است، یعنی چند برابر اعتبار تخصیصی نیاز اعتباراتی داریم.
این مسئول در خصوص واگذاری خانه‌های تاریخی به بخش خصوصی با هدف حفظ و نگهداری آنها اظهار می‌کند: خانه‌های تاریخی در کشور در حال واگذاری است و در بروجرد هم برخی خانه‌ها شرایط واگذاری به بخش خصوصی را دارند. سال گذشته از میان بناهای در تملک سازمان میراث فرهنگی خانه‌های مصری و مغیث‌الاسلام از طریق مزایده به بخش خصوصی واگذار شدند. رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بروجرد با اشاره به تلاش یکی از نمایندگان بروجرد به منظور تعیین ردیف ملی برای خانه‌های تاریخی بروجرد، ادامه می‌دهد: در صورت تحقق این هدف، سازمان میراث فرهنگی ردیف‌های ملی برای این بناها در نظر گرفته و به مرور زمان نیازهای این خانه‌های ارزشمند تاریخی رفع می‌شود.
- بروجرد، رتبه‌دار در تعدد خانه‌های تاریخی
یک کارشناس میراث فرهنگی می‌گوید: بدون شک بروجرد با تعدد بناهای تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور دارای رتبه قابل توجهی است. البته مقایسه تطبیقی که بر اساس آن جایگاه و رتبه دقیق بروجرد در کشور از نظر تعداد آثار و به‌ویژه خانه‌های تاریخی مشخص شده باشد، انجام نشده است. «محمدمهدی گودرزی» بیان می‌کند: در شرایطی که شهرهای کشور در حال افزایش آثار و خانه‌های تاریخی ثبتی هستند، هرگونه مقایسه در این‌باره مقطعی است.
با این وجود بروجرد به دلیل بافت تاریخی ارزشمند و گسترده و عناصری همچون خانه‌های تاریخی جزو شهرهای شاخص و دارای رتبه در کشور است. وی می‌گوید: بروجرد با سابقه تاریخی حداقل ۱۳۰۰ ساله یکی از مراکز اصلی شهرنشینی و سکونتگاهی در شمال لرستان محسوب می‌شود و بافت مسکونی و تاریخی بسیار با ارزشی دارد. نمونه‌های منحصربه‌فردی از منازل مسکونی در بروجرد وجود دارد که بر اساس شرایط اقلیمی، اعتقادی، اجتماعی و مذهبی شهر شکل گرفته‌اند.
- لزوم تشکیل زنجیره برای حفاظت از خانه‌های تاریخی
گودرزی درباره راهکارهای احیا و مرمت خانه‌های تاریخی بروجرد اظهار می‌کند: خرید این خانه‌ها توسط دولت یا بخش خصوصی و تغییر کاربری آنها بدون زیر سوال رفتن ماهیت مذهبی و فرهنگی یکی از این راهکارهاست. این کارشناس بیان می‌کند: استفاده زنجیره‌ای از امکانات دولتی، ظرفیت بخش خصوصی، سازمان‌های مردم‌نهاد فرهنگی و گردشگری، موسسات و نهادهای دغدغه‌مند فرهنگی و مشارکت مردمی مهم‌ترین عناصر در حفظ و مرمت خانه‌های تاریخی هستند.
وی ادامه می‌دهد: خانه‌های تاریخی بروجرد با توجه به نوع اقلیم و ساختار اجتماعی که بر منطقه حاکم بوده، با خانه‌های سایر نقاط کشور تفاوت‌هایی دارند؛ مهندسی معماری مطابق با اقلیم بروجرد در ساخت خانه‌های تاریخی از ویژگی‌های برجسته این آثار است و ماهیت اجتماعی عشیره‌ای و طوایفی بروجرد آن زمان در نوع ساختار شهری موثر بود. رعایت مباحث امنیتی متاثر از ناامنی‌های حاکم بر منطقه و ماهیت درون‌گرایی برگرفته از پیشینه اعتقادی و مذهبی مردم بروجرد هم در ساختار خانه‌های تاریخی آن دیده می‌شود.
نظر شما