اغلب اهالی محله گرچه زمان راه‌اندازی کارخانه برق آلستوم در اینجا سکونت نداشته‌اند ولی با نام آن و گوشه‌ای از خاطرات محله آشنا هستند؛ از اواخر دهه ۳۰ که کارخانه برق آلستوم در این محله شکل گرفت و هسته اصلی این محله را شکل داد؛ اهالی این محله را به نام محله برق آلستوم می‌شناسند اما کمتر کسی یادش هست که این کارخانه مجهز برق، روزگاری به تنهایی ۵۰درصد از برق تهران را تأمین می‌کرد. محله یزدی‌ها، نام دیگری است که بر روی این محله گذاشته‌اند و دلیلش مهاجرت خانواده‌هایی از یزد به این محله است.
- باغ اناری
محدوده‌ای که این روزها به نام خیابان ستارخان و محله برق آلستوم می‌شناسیم کمتر از ۷۰ سال پیش بخشی از روستای طرشت بود. باغ‌های بزرگ توت و انار این محدوده را به نام باغ اناری هم مشهور کرده بود. بافت این محدوده از اطراف تهران تا ساخته شدن کارخانه برق آلستوم همچنان روستایی بود. دهه ۳۰ با برق‌دار شدن خانه‌های تهران و افزایش جمعیت و ساخت‌وساز در پایتخت، کارخانه‌های برق تهران دیگر پاسخگوی تأمین انرژی نبودند و وقت آن بود که کارخانه جدیدی تأسیس شود. برای همین هم قراردادی با فردی فرانسوی به نام آلستوم بسته شد تا این کارخانه برق را بسازد. کارخانه برق آلستوم در ضلع شمالی خیابان ستارخان کنونی دایر شد و نخستین نماهای شهری و صنعتی در روستای طرشت به وجود آمد. «احمد همتی» از کاسبان محله برق آلستوم می‌گوید: «بعد از تأسیس کارخانه برق کم‌کم معماری این محله تغییر کرد و خانه‌های آجری اطراف کارخانه ساخته شدند. نخستین خیابان آسفالت این محدوده هم از تهران به سمت کارخانه کشیده و بقیه نقاط هم جاده‌کشی شد.» باغ‌های توت و انار جای خود را به ساختمان‌های یک طبقه و دو طبقه‌ای دادند که زندگی شهری را به روستای طرشت آورد و کم‌کم زمین‌های اطراف کارخانه را تسخیر کرد. همین ساخت‌وسازها باعث شد تا نخستین مشاغل شکل گرفته در محله برق آلستوم هم، بنایی و فروش مصالح ساختمانی و تأسیسات باشد؛ مغازه‌هایی که هنوز هم در اطراف این محله به چشم می‌خورد.
- محله شصت دستگاه
کارخانه برق آلستوم اواخر دهه ۳۰ تأسیس و در دوره‌های مختلف مجهزتر شد و گسترش پیدا کرد. «شصت دستگاه‌یزدی‌ها» نام دیگری است که روی این محله باقی ماند و دلیلش هم ساخت ۶۰ دستگاه ساختمان توسط یزدی‌هایی بود که به این محله مهاجرت کرده بودند. این روزها اثری از این خانه‌ها در محله باقی نمانده و ساختمان‌های نوساز جای خانه‌های یک طبقه و دو طبقه این محله را گرفته است. «سیناخرازی» ساکن یکی از خانه‌هایی است که قبل از تخریب، نشانه‌هایی از معماری یزدی را در خود داشت. او می‌گوید: «معمار خانه‌های شصت دستگاه یزدی‌ها بودند و برای همین هم المان‌هایی از معماری یزدی در این خانه‌ها به چشم می‌خورد. البته دیگر اثری از این خانه‌ها باقی نمانده و از بین رفته‌اند. اکنون بخشی از این معماری فقط در حیاط خانه ما باقی مانده ولی ساختمان اصلی تخریب و به جای آن آپارتمان ساخته شده است.»
- تیری که خطا رفت
کارخانه برق آلستوم بلوک بزرگی از محله را به خود اختصاص داده و اطراف آن به جز خانه‌های نوساز، بازار میوه وتره‌بار ستارخان و سرای محله، اماکن عمومی دیگر هم به چشم می‌خورد. درختان قد کشیده کنار جوی آب، از نخستین روزهای تأسیس کارخانه روی دیوارهای آن سایه می‌انداختند. با گشت‌وگذار کوتاهی در کوچه‌های اطراف هنوز می‌توان سراغی از باغ‌های قدیمی این محله را گرفت؛ نمونه‌اش تکه کوچکی از این باغ‌ها که در زمین محصور در ضلع شرقی کارخانه به چشم می‌خورد و به نظر می‌رسد آجرهای قدیمی دیوارش دیگر تحمل آفتاب و باد و باران را ندارد. نزدیکی به محله صادقیه باعث شده تا اهالی این ۲ محله فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی مشترکی با یکدیگر داشته باشند. بمباران کارخانه برق آلستوم یکی از خاطرات تلخ مشترک اهالی این محله است. خرازی می‌گوید: «اواخر جنگ بود که عراق قصد بمباران تأسیسات برق آلستوم را داشت. اما تیرشان به خطا رفته و موشک به حوالی تهران‌ویلا اصابت کرده بود. تعدادی از افراد همین محله در این موشکباران جان خود را از دست دادند. اما کارخانه آلستوم صدمه‌ای ندیده بود. همه اهالی محله رعب و وحشت آن روز را هنوز در خاطر دارند.» اوایل راه‌اندازی کارخانه برای روشن نگه داشتن تأسیسات کارخانه برق از نفت سیاه استفاده می‌کردند و به همین دلیل همیشه دود غلیظی از این کارخانه به هوا می‌رفت و اهالی محله را آزرده می‌کرد. کارخانه برق آلستوم در سال‌های اول تأسیس آن یعنی سال ۱۳۱۸، حدود ۵۰ درصد از برق تهران را به تنهایی تأمین می‌کرد.
- همسایگی با آلستوم
برق آلستوم این روزها با نام بازارچه سنتی ستارخان گره خورده است؛ یکی از متفاوت‌ترین بازارچه‌های شهر تهران که برای ساخت آن از فضای زیرگذر بزرگراه یادگار امام(ره) استفاده شده است. همجواری با این زیرگذر و بازارچه و از طرف دیگر دیوارهای محوطه چند هکتاری کارخانه برق طرشت این محله را در تاریکی شب به یکی از محله‌های ناامن منطقه ۲ تبدیل کرده است. کم نیست تعداد زورگیری‌هایی که در طول هفته و ماه زیر پل و یا اطراف محوطه کارخانه برق انجام می‌شود و نصب روشنایی هم تأثیر زیادی در تأمین امنیت این محدوده نداشته است. محوطه اطراف این کارخانه با بزرگراه‌ها و فضاهای بی‌دفاع شهری محصور شده است. تک و توک ساختمان‌های قدیمی و مخروبه‌ای اطراف کارخانه به چشم می‌خورد که با بافت نو نوار محله هماهنگی ندارد. نام محله برق آلستوم چند سالی است که به محله «ستارخان، برق‌آلستوم» تغییر پیدا کرده است اما اهالی محله هنوز به نام قدیمی آن وفادار هستند و معتقدند با نامگذاری آلستوم بر روی مغازه‌ها و ساختمان‌های محله نام نخستین بنای شهری این محدوده را زنده نگه می‌دارند. محوطه شرکت برق آلستوم در دهه‌های مختلف دستخوش تغییراتی شده و ساختمان‌های جدیدی به آن اضافه شده است. قدیمی‌ترین بخش این کارخانه این روزها به‌عنوان مرکزی آموزشی و تجربی در اختیار دانشجویان و کارورزان قرار دارد و موتورهای تولید برق کارخانه همچنان پر قدرت، مشغول تأمین بخشی از انرژی برق تهران هستند.
«شصت دستگاه یزدی‌ها» نام دیگری است که روی این محله باقی ماند و دلیلش هم ساخت ۶۰ دستگاه ساختمان توسط یزدی‌هایی بود که به این محله مهاجرت کرده بودند
نظر شما