آنچه تو را نکشد، قوی‌ترت می‌کند!

توبرکلوزیس، مسمومیت غذایی، کلرا، پنومونیا، گلودرد استرپتوکوکی و مننژیت همگی نمونه‌هایی از بیماری‌های ناخوشایندی هستند که به وسیله باکتری‌ها ایجاد می‌شوند.

ازمدت‌ها پیش هم برای مقابله با این باکتری‌ها از هایژن (چه در محصولات خانگی و چه در مواد مورد استفاده برای بدن) استفاده می‌شده است تا اینکه در سال‌های اخیر، مصرف‌کنندگان، پیغامی را دریافت کرده‌اند که شست‌وشو با صابون‌های معمولی کافی نیست! در حالی که محصولات آنتی باکتریال هم هرگز عامه پسند نبوده‌اند.

البته بیشتر مردم، به شکل سنتی برای از بین بردن باکتری‌ها و شست‌وشوی بهداشتی بدن و خانه هایشان از آب گرم وصابون، الکل، سفیدکننده‌های حاوی کلر(وایتکس)  یا پراکسید- هیدروژن استفاده می‌کنند که هیچ‌کدام از این مواد به شکل اختصاصی عمل نمی‌کنند. به این معنی که این مواد تقریبا هر نوعی از میکروب از قبیل قارچ‌ها، باکتری هاو بعضی از ویروس‌ها را از بین می‌برند و این طورنیست که تنها گونه خاصی از میکروب‌ها را تحت‌تأثیرقرار دهند.

 مثلا، صابون به وسیله کندن و پاک کردن آلودگی‌ها، چربی‌ها و میکروب‌ها از سطوح، باعث تمیزی می‌شود. در مواقعی هم این آلودگی‌ها به راحتی به وسیله آب، شسته می‌شوند. در حالی که پاک کننده‌هایی مثل الکل، با ویران کردن و جارو کردن ساختمان سلولی میکروب‌ها آنها را از بین می‌برد و به تندی هم تبخیر می‌شود.

این در حالی است که این روزها، صابون‌های بدن، شوینده‌های خانگی، اسفنج‌ها حتی تشک‌ها و برق لب‌ها در بسته‌بندی‌هایی حاوی مواد باکتری کش برای ایمنی بیشترعرضه می‌شوند. سؤال دانشمندان هم دقیقا همین جاست که این مواد شیمیایی باکتری کش به جز رخنه در زندگی مردمی که نسبت به سلامتی اشان وسواس دارند، کجا می‌توانند بروند؟

 استوارت لوی، میکروبیولوژیست از دانشکده پزشکی دانشگاه تافت، معتقد است که مواد شوینده سنتی به سهولت کار خود را انجام می‌دهند و سپس در محیط پراکنده می‌شوند اما محصولات آنتی باکتریال بر خلاف شوینده‌های سنتی، پس از استفاده، باقیمانده‌هایی را در سطوح به‌جا می‌گذارند و موقعیتی را به وجود می‌آورند که ممکن است منجربه گسترش انواع مقاوم تری از باکتری‌ها شود.

 به‌عنوان مثال، بعد از اینکه کابینت‌های آشپزخانه به وسیله اسپری‌های آنتی باکتریال تمیز می‌شود، ترکیبات فعال شیمیایی موجود در آنها باقی می ماند و به کشتن باکتری‌ها ادامه می‌دهند که آن هم دقیقا به این معنا نیست که همه باکتری‌ها را از بین می‌برند.

می خواهند زنده بمانند

درواقع زمانی که یک جمعیت باکتریایی، تحت‌تأثیر ماده شیمیایی از بین برنده‌ای قرار می‌گیرد، قسمتی از باکتری‌ها از بین رفته و آنهایی که باقی می‌ماند دوباره تکثیر شده وجمعیت مقاوم تری را به وجود می‌آورند. این موضوع مصداق تمام عیار ضرب المثلی است که می‌گوید:« چیزی که تورا نکشد، قوی ترت می‌کند!»

براساس بررسی‌های انجام شده، مقاومت باکتری‌ها در برابر محصولات آنتی باکتریال روندی شبیه به مقاوم شدن در برابر برخی از آنتی بیوتیک‌های معین را طی می‌کند.این پدیده که پایداری گذرا (crossresistance) نامیده می‌شود، از طریق آزمایش‌‌های متعدد در چندین آزمایشگاه مطالعاتی که از تریکلوزان استفاده کرده اند، به اثبات رسیده است.

تریکلوزان یکی از متداول‌ترین مواد شیمیایی است که در پاک کننده‌های دست، مایع‌های ظرفشویی و سایر محصولات شوینده آنتی باکتریال یافت می‌شود.

آلیسون آییلو، میکروبیولوژیستی از دانشکده بهداشت عمومی دانشگاه میشیگان، در این رابطه می‌گوید: تریکلوزان، خاصیت مهارکننده ویژه‌ای بر اهداف باکتریایی خود دارد و درست مثل آنتی بیوتیک‌ها عمل می‌کند؛ یعنی وقتی باکتری‌ها برای مدتی طولانی در معرض تریکلوزان قرار می‌گیرند، دچار جهش ژنتیکی می‌شوند.

بعضی از این جهش‌ها سبب ایجاد مقاومت در باکتری‌ها می‌شود، مثل اتفاقی که برای باکتری‌ها در برابر ایزونیازید می‌افتد( ایزونیازید از دسته آنتی بیوتیک‌هایی است که برای مقابله با سل از آن استفاده می‌کنند).

البته هر آنچه گفته شد، از بررسی نتایج آزمایشگاهی و نه از بررسی‌های خانگی درمحیط طبیعی به دست آمده است. با این حال، آلییو معتقد است تا وقتی چنین پتانسیلی در باکتری‌ها وجود دارد، هیچ بعید نیست گونه‌های مقاوم به درمانی از باکتری‌ها در همین محیط‌های خانگی به وجود آیند که پیدا کردن شیوه مناسب درمانی برای آنها چندان هم آسان نباشد.

جدای از آنچه در رابطه با مقاوم شدن باکتری‌ها در برابر داروها به وسیله محصولات آنتی باکتریال گفته شد، دانشمندان محیط زیست هم در بررسی‌های خود به این نتیجه رسیده‌اند که تریکلوزان و تریکلوکربن (ماده شیمیایی مشابهی که آن هم به شکل وسیعی درمحصولات شوینده آنتی باکتریال استفاده می‌شود) تا 60 درصد قابلیت وارد شدن به آب‌های مسیل‌ها و رودخانه‌ها را دارند.

رولف هالدن، یکی از متخصصان محیط زیست در مرکزمطالعات آب دانشگاه جان هاپکینز، در توضیح این تحقیقات می‌گوید: مواد شیمیایی تریکلوزان و تریکلوکربن به راحتی در آب حل می‌شوند، از آنجایی که بسیاری از این فاضلاب‌ها برای تهیه کود استفاده می‌شوند، در نتیجه از طریق همین آب‌ها به گیاهان می‌رسند و خطر از آنجایی شروع می‌شود که ما این گیاهان را می‌خوریم!

نکته جالب دیگر این است که تریکلوزان حتی درپلاسمای خون انسان یا شیرمادر هم پیدا شده و البته غلظت آن در حد خطرناک برای نوزاد نبوده است.

در این میان با وجود اینکه شواهدی از ایجاد بیماری به وسیله ترکیبات تریکلوزانی که وارد بدن می‌شود، به دست نیامده است، بررسی‌ها نشانگر ایجاد اختلالات داخلی در بدن موش‌ها و قورباغه‌های آزمایشگاهی است که تحت‌تأثیر ترکیبات حاوی تریکلوزان قرار گرفته‌اند. با تمام آنچه گفته شد، متخصصان عفونی دانشگاه بریگهام یانگ، معتقدند که استفاده ازمحصولات
 آنتی باکتریال مناسب تمام خانواده‌ها نیست اما شامل میلیون‌ها نفری می‌شود که دچار ضعف سیستم ایمنی بوده، باردار هستند یا به بیماری‌هایی نظیر ایدز که ناشی ازضعف در سیستم ایمنی است، دچارند.

این دانشمندان همچنین معتقدند که درموارد عمومی دیگر، استفاده مداوم از صابون‌های معمولی و نه انواع آنتی باکتریال و شستن دست‌ها به میزان 3 بار در روز برای پیشگیری از بیمارها و از بین بردن آلودگی‌ها، کفایت می‌کند.