همشهری‌آنلاین: از آنجا که نقاره را در زمان‌های معیّن و نوبت‌های متعددی می‌نواخته‌اند به «نوبت نوازی» نیز مشهور بوده است. اعلام طلوع و غروب خورشید، وقوع حوادثی مانند جنگ، سیل، بیماری و اعلام جشن‌ها، تشریفات و… از فعالیت‌های نقاره‌خانه بوده‌است.
تعداد دفعاتی که نقاره در شبانه روز نواخته می‌شد در دوره‌های مختلف متفاوت بود. این آیین تا اواخر دوران قاجار پابرجا بود، اما پس از آن روبه افول گذاشت.
انواع نقاره‌خانه
در ایران دو نوع نقاره‌خانه حکومتی و مذهبی متداول بود. از ابتدای دورهٔ پهلوی نقاره‌خانه‌های حکومتی تعطیل شدند، اما بعضی نقاره‌خانه‌های مذهبی به فعالیت خود ادامه دادند که نقاره‌خانه آستان قدس رضوی در مشهد مهمترین آنها است.
نقاره‌خانه‌های مذهبی نشانه‌ای از شکوه، اقتدار و حکومت معنوی بزرگان و اسوه‌های مذهبی شیعه و وظیفهٔ آنها خبررسانی و اعلام اوقات شرعی و طلوع و غروب خورشید بوده است.
در چند دههٔ اخیر چند نقاره‌خانه در نواحی مختلف ایران فعال یا نیمه‌فعال بوده‌اند که به غیر از نقاره‌خانه آستان قدس رضوی در مشهد (مهمترین نقاره خانه فعال ایران)، نقاره‌خانه شاه چراغ در شیراز و نقاره‌خانه بقعهٔ سیدجلال‌الدین اشرف در آستانهٔ اشرفیهٔ گیلان از آن جمله‌اند.
ویژگی نقاره‌های آستان قدس
نقاره‌های آستان قدس رضوی در مشهد چهار نوع هستند:
۱- چاشنی (سرچاشنی) کوچک‌ترین نقاره و شبیه کاسه یا پیاله است که از آغاز تا پایان مراسم نقاره‌کوبی نواخته می‌شود و سایر نقاره‌ها از آن پیروی می‌کنند.
۲- تخم‌مرغی که شبیه نیمهٔ تخم مرغ است.
۳- گَوُرگه نقارهٔ بزرگی است که صدای آن بم‌تر و پُرحجم‌تر از سایر نقاره‌ها و شبیه نیمهٔ تخم مرغ است.
۴- طبل ساده که از نقارهٔ گَوُرگه و تخم‌مرغی کوچک‌تر است و شکل آن نیز مانند نیمهٔ تخم‌مرغ است.
پوست را با بندهای چرمی به شکل خاصی روی دهانه همه نقاره‌ها می‌کشند و هر نقاره با دو قطعه چوب نواخته می‌شود. طول و ضخامت چوب‌ها بستگی به نوع و اندازه نقاره دارد.
نقاره‌های آستان قدس تکنیک‌های اجرایی ساده‌ای دارند، اما آنچه مهم است رعایت و اجرای چند دورِ ایقاعی (پانزده‌تایی، دوازده‌تایی، شش‌تایی، چهارتایی و…) توسط نوازندگان است که به صورت تجربی و نسل به نسل آموخته‌اند.
هر نقاره را روی یک پایه فلزی می‌گذارند و آنها را در طول مراسم گاه به تنهایی و گاه همراه با کَرناها می‌نوازند. امروزه معمولاً چهار نوازنده نقاره و شش نوازنده کَرنا در نقاره‌خانهٔ آستان قدس فعالیت می‌کنند.
نقاره‌های آستان قدس رضوی فقط مخصوص استفاده در همین نقاره‌خانه‌اند و به جز روزهای سوگواری مذهبی و ماه‌های محرّم و صفر، هر روز در دو نوبت و هر نوبت حدود ۲۰ دقیقه نواخته می‌شوند.
نوبت اول حدود ۱۵ دقیقه قبل از طلوع آفتاب و نوبت دوم حدود ۱۵ دقیقه پیش از غروب آفتاب برای اعلام پایان وقت نماز صبح و مغرب است. در اعیاد مذهبی و تولد امامان معصوم (ع) نقاره‌ها را دو نوبت اضافه و در ماه رمضان نیز سه نوبت به صدا درمی‌آورند.
بدنه نقاره‌های آستان قدس از فلز مس، پوسته آن از پوست گاو یا گوساله و چوب‌ها (مضراب‌ها) از چوب‌های محکم و قابل انعطاف تهیه شده‌است.
نظر شما