همشهری آنلاین: بینجو با این‌که در تمام نقاط بلوچستان در استان سیستان و بلوچستان رواج دارد یک ساز اصیل بلوچی نیست و حدود پنجاه سال پیش از پاکستان به بلوچستان ایران آمده است. این ساز از خانوادۀ سازهای زهی مضرابی (زخمه‌ای) مقیّد است که با مضراب نواخته می‌شود و انگشتان دست نوازنده با وترها و پرده‌ها تماس ندارند و این عمل با دکمه‌ها یا شستی‌ها و تیغه‌های فلزی انجام می‌شود.
بینجو یک جعبۀ طنینی نسبتاً کشیده و دراز با عمق کم دارد. این جعبه در مقطع سیم‌گیر عرض بیشتری دارد و در قسمت دیگر و مقطع گوشی‌ها دارای عرض کمتری است. روی جعبۀ طنینی صفحه‌ای چوبی قرار دارد و در قسمتی که محل نواختن مضراب است سوراخی به شکل بیضی، دایره یا قطره ایجاد کرده که در تشدید صدا و کیفیت صدای بینجو اهمیت دارد. خرک حدوداً میان سیم‌گیر و سوراخ روی صفحه قرار دارد. بینجو شش وتر دارد که از یک طرف به سیم‌گیر و از طرف دیگر، پس از عبور از روی خرک دور گوشی‌ها پیچیده می‌شوند. این ساز سه شیطانک دارد. شیطانک اصلی نزدیک گوشی‌هاست و مربوط به وترهای اصلی یعنی سوم و چهارم. دو شیطانک دیگر مربوط به وترهای جانبی یعنی اول و ششم است که شیطانک فرعی نام دارند و هر یک شامل یک میخ فولادی است که دو وظیفۀ عمده دارند: کوتاه کردن طول وترهای اول و ششم برای تولید صداهای زیرتر؛ ایجاد انحراف در مسیر حرکت این دو وتر برای دور کردن آنها از وتر میانی.
وترهای دوم و پنجم شیطانک ندارند. وترهای سوم و چهارم وترهای اصلی‌اند که پرده‌ها با این وترها تماس دارند و بقیۀ وترها به صورت واخوان استفاده می‌شوند. شیطانک اصلی بینجو یک تیغۀ فلزی است. روی صفحۀ بینجو یک تکه چوب نسبتاً بلند به عنوان پایه برای پرده‌ها و شیطانک اصلی تعبیه شده است. پرده‌ها و شیطانک اصلی روی این چوب و در تعدادی شیار قرار می‌گیرند. دکمه‌ها یا شستی‌های بینجو در قسمت زیرین حفاظی که روی صفحه است قرار دارند. برای هر پرده یک دکمه یا شستی وجود دارد. دکمه‌ها روی تیغه‌ای فلزی قرار دارند که این تیغه بازوی شستی است و با فنر به قسمت زیرین حفاظ چوبی متصل است. با فشار دکمه، بازو (تیغۀ فلزی) با وترها برخورد می‌کند و آنها را به یکی از پرده‌ها می‌چسباند. ترتیب قرار گرفتن شستی‌ها در زیر دست چپ نوازنده مانند شستی‌های پیانو است، به طوری که ردیف پایینی دکمه‌ها مربوط به صداهای دیاتونیک (معادل شستی‌های سفید پیانو) و ردیف بالایی مربوط به صداهای کروماتیک (معادل شستی‌های سیاه پیانو) است.
بینجو با مضرابی از جنس پلاستیک نرم طوری ساخته می‌شود که مضراب تقریباً با همۀ وترها در تماس است. مضراب پلاستیکی بین انگشت شست و سبابه قرار می‌گیرد و تأکید نوازنده بیشتر روی وترهای سوم و چهارم است و بقیۀ وترها به صورت واخوان نواخته می‌شوند. به علت ساختمان ویژۀ بینجو، این ساز تکنیک‌های اجرایی دست راست گسترده‌ای ندارد. مضراب رفت (درو کردن تمام وترها از بالا به پایین)، مضراب برگشت (درو کردن تمام وترها از پایین به بالا)، ریز و دُرّاب مهم‌ترین تکنیک‌های دست راست در این ساز هستند. برای گرفتن دکمه‌ها یا شستی‌های بینجو از هر پنج انگشت دست چپ استفاده می‌شود.
امروزه در همۀ مناطق بلوچستان، به‌ویژه شهرها، از بینجو در انواع موسیقی، به‌خصوص ترانه‌های شاد بلوچی (سَوت) در کنار سازهای متداول بلوچی استفاده می‌شود.
چون این ساز اغلب در پاکستان ساخته می‌شود، اطلاعات کمی در مورد جنس مواد آن موجود است، ولی بنا به نظر یکی از نوازندگان محلی مهم‌ترین چوبی که در ساخت آن به کار می‌رود چوب درخت «حَدّ» یا «بَبُّر» است.
برکت شکِّل‌زهی، مراد سمیعی، درویش عبدالرئوف صاحب‌زاده و استاد دادمحمد از نوازندگان نامدار بینجو در بلوچستان هستند.
منبع: سازشناسی ایرانی، ارفع اطرایی و محمدرضا درویشی، ماهور، چاپ سوم: ۱۳۹۶
نظر شما