همشهری‌آنلاین: نمایش‌های محلی زیرمجموعه کوسه‌گردی بیشتر در نقاط مختلف شمال غربی کشور و زاگرس‌نشین اجرا می‌شد که همین کارناوال‌ها در چند دهه اخیر تقریبا منسوخ و فراموش شده‌اند.
دکتر «علی بلوکباشی»، پژوهشکر فرهنگ ایرانی در کتاب «نوروز، جشن نوزایی آفرینش» درباره کوسه‌گردی نوشته است: «در قدیم، مردم برای نشان دادن مرگ تمثیلی زمستان و آمدن فصل گرما و نوزایی بهار، در نوروز نمایشی خاص در شهر راه می‌انداختند که به «کوسه برنشین» یا «کوسه خرنشین» معروف بود. در این نمایش مردی زشت رویِ و یک چشمِ کوسه ریش را بر روی خری می‌نشاندند و کلاغی سیاه به یک دستش و بادبزنی به دست دیگرش می‌دادند و او را در کوی و بازار می‌گرداندند. کوسه درحالی‌که پی‌درپی خود را باد می‌زد و شکلک درمی‌آورد، فریاد می‌کشید: «گرم است، گرم است!» مردم نیز گلوله‌های برف بر سر و کول او می‌پراکندند. بیرونی در التفهیم از این نمایش با عنوان «بر نشستن کوسه چیست؟» صحبت می‌کند و از رایج بودن آن در روزگار خود در شیراز خبر می‌دهد و در شرح چگونگی آن در اول بهار می‌نویسد: مردم در کوچه و بازار به کوسه هدیه می‌دادند. کوسه آنچه از بامداد تا نیمروز گرد می‌آورد، به غلامان شاه می‌داد و آنچه از نیمروز تا نماز دیگر، یعنی غروب، به‌دست می‌آورد برای خود و همراهانش نگه می‌داشت. پس از نماز اگر در میان مردم ظاهر می‌شد از هر کسی سیلی می‌خورد.»
کوسه گردی و نمایش‌های آیینی زیر مجموعه آن، بی‌شک باید رسمی کهن و برجامانده از «میر نوروزی» باشند.
میر نوروزی
میر نوروزی از مراسم وابستهٔ جشن نوروز بود که در ایران مقارن با بهار اجرا می‌شد. در ایران رسم بود در ایام عید نوروز محض تفریح عمومی و مضحکه فردی عامی و از میان مردم را به عنوان پادشاه یا امیر یا حاکمی موقتی به نام میر نوروزی انتخاب می‌کردند و فرمانروایان و حکام محلی، برای یک یا چند روز زمام امور شهری را به عهده‌اش می‌سپردند. در مدت امارت موقتی میر نوروزی ظاهراً عنان اختیار را به دست وی می‌سپردند و اوامر او را اطاعت می‌کردند. بزرگان شهر نیز امکانات گوناگون و شمشیر و خنجر و و انواع وسایل مورد نیاز را در اختیار وی و یارانش می‌گذارده‌اند و مردم شهر هم دستورهای میر را که بسیاری از آن‌ها برای فراهم‌کردن شادی و نشاط و سرگرمی عموم و خنداندن طبقات مردم صادر می‌شده، به طیب خاطر اجرا می‌کرده‌اند. بی‌شک آیین میر نوروز دستمایه داستان سریال قدیمی تلویزویونی پرطرفدار «سلطان و شبان» بود که در اوایل دهه شصت از سوی صداوسیمای جمهوری اسلامی ساخته و پخش شده بود.
کوسه ناقالی در استان مرکزی
راه‌اندازی کارناوال شادی «کوسه‌گردی یا کوسه ناقالی» تا چند دهه پیش در استان مرکزی و برخی شهرهای آن مانند خمین، اراک و شازند مرسوم بود، اما با تغییر شرایط زندگی روزمره برپایی این آیین منسوخ شد که اخیرا با تلاش فعالان فرهنگی شاهد احیای نمایش کوسه ناقلی در این استان هستیم.
«کوسه وەوی» در کردستان
«کوسه وەوی» در کردستان بعد از چله بزرگ زمستان برگزار می‌شد. هچنین گزارش‌هایی از برپایی آن در در نوروز و برخی جشن‌های عروسی و بیشتر برای شاد کردن مجلس به اجرا درمی‌آمد.
معمولاً اجرای مراسم کوسه وه وی در برخی از روستاها تا ۱۰ روز طول می‌کشید.
«کوسه گلین» نام دیگرنمایش آیینی کوسه ناقالی است که در استان‌های همدان و قزوین و بعد ازچله بزرگ برگزار می‌شد که عناصر نمایشی آن نیز شبیه کوسه ناقالی دراستان مرکزی بود. هدف برپایی این نمایش هم خبر پایان زمستان و مژده از راه رسیدن بهار است.
کوسه سوار در لرستان
کوسه‌سوار، آیینی بودکه در گذشته و پیش از سال نو در لرستان به اجرا در می‌آمد. در این نمایش مردی بدون ریش که مردم او را «ننه پیره» می‌نامیدند. هنگام اجرای نمایش مردم در خرمن‌گاه ها از او سواری می‌گرفتند.
نظر شما