موضوعی که عمدتاً در بخش صنعت مورد بحث و بررسی بوده و در بخش خدمات به‌ویژه خدمات شهری مورد توجه قرار نگرفته است.
این موضوع مدنظر وزارت کشور بوده و یکی از طرح‌های مطالعاتی مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری وزارت کشور در سال 1380 به تدوین شیوه‌های ارتقای بهره‌وری خدمات شهری اختصاص یافت.
در این طرح پس از تعریف شاخص‌های بهره‌وری، شیوه‌های ارتقای بهره‌وری نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است که از نتایج آن در اتخاذ سیاست‌ها و تصمیمات آینده در محورهای مختلف خدمات شهری میتوان استفاده کرد.
نقش مدیریت در بهره‌وری
مدیریت، فرآیند بکارگیری کارآمد و مؤثر منابع مادی و انسانی سازمان در برنامه‌ریزی، سازماندهی، اجرا و نظارت و کنترل برای نیل به اهداف سازمانی با توجه به نظام ارزشی جامعه است. عامل اصلی و نقطه شروع ایجاد نهضت بهره‌وری در هر سازمانی «مدیریت» است. مدیریت در تبیین و شناخت راه‌های ارتقای بهره‌وری، نقش چراغ راه و هدایت‌گر را دارد. چه کسی مسئول آن است تا مراقب باشد که منابع سازمان به بهترین وجه با هم ترکیب شوند؟
در تمامی سازمان‌ها وظیفه ایجاد موازنه در استفاده از منابع و ایجاد هماهنگی بین کارکنان برای تحقق اهداف سازمانی از جمله وظایف مدیریت است.
در سازمان شهرداری این وظیفه برعهده شهردار است. شهردار به‌عنوان مدیر شهر باید قادر به حفظ امکانات و سرمایه شهرداری باشد، ارتباطی سازنده با کارکنان شهرداری برقرار کند و در نهایت عامل بازدارنده اتلاف منابع مادی و انسانی سازمان شهرداری باشد.
شاخص‌های بهره‌وری
تبیین شاخص‌های بهره‌وری، اولین گام است و شناخت این شاخص‌ها از الزامات اساسی بهبود مدیریت شهری است. از این‌رو باید برای همه وظایف شهرداری‌ها در بخش خدمات شهری، این شاخص‌ها به دقت و با مطالعه‌ای عمیق و گسترده تعریف شوند؛ از شاخص‌های حمل‌ونقل عمومی تا شاخص‌های بهداشت و نظافت شهری.
در گام دوم باید وضعیت موجود با توجه به شاخص‌های یاد شده تبیین شود و در گام سوم استانداردهای مشخصی برای این شاخص‌ها تعریف شود و در نهایت شیوه‌های ارتقای شاخص‌های بهره‌وری تعریف و تبیین شود. در این زمینه میتوان به راهکارهایی چون جلب مشارکت مردم و ایجاد بستر مناسب برای شکل‌گیری سازمان‌های غیردولتی (NGO) و خصوصی‌سازی اشاره کرد.
راهکارهای ارتقای بهره‌وری
در یکی از راهکارهای اجرایی فصل عمران شهری برنامه پنج ساله سوم توسعه کشور پیش‌بینی شده بود: «به‌منظور جلب مشارکت و سرمایه‌گذاری بخش‌های تعاونی، خصوصی و سازمان‌های غیردولتی در امر ایجاد و بهره‌برداری از تاسیسات و امکانات شهری، همراه با یکسان‌سازی نظام حمایت‌ها برای فعالیت‌های شهری بین شهرداری‌ها و مؤسسات خصوصی سرمایه‌گذار، هماهنگی لازم در جهت اقدامات دستگاه‌های اجرایی ذیربط به عمل خواهد آمد».
برای تحقق راهکار یاد شده در جهت شاخص‌های بهره‌وری در امر خدمات و عمران شهری باید اقدامات اساسی انجام داد. این امر مهم صورت نمی‌پذیرد مگر روح تحقیق و پژوهش در سازمان‌های مدیریت شهری دمیده شود و این باور اساسی نزد مدیران شهرداری‌ها ایجاد شود که فعالیت‌ها و خدمات آنان وقتی ارزشمند و در جهت افزایش بهره‌وری است که با تحقیق همراه بوده و مبتنی بر حرکت برنامه‌ای و از پیش اندیشیده باشد.
ازاین‌رو استمرار حرکت شوراهای پژوهش‌های شهری در استانداری‌ها و نیز تشکیل مراکز پژوهشی شهرداری‌های کلانشهرها و سایر شهرهای بزرگ کشور و نیز شکل‌گیری مراکز پژوهشی وابسته به شوراهای اسلامی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است؛ ضرورتی که ناشی از افزایش بهره‌وری خدمات شهری است.
* معاون سابق سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها
