آمار‌ها حاکی از آنند که در حال حاضر سالانه 10 میلیون تن پلاستیک در صنایع بسته‌بندی استفاده می‌شوند. سال 2004 در دنیا 120 میلیون تن پلاستیک در بسته‌بندی استفاده شد. در سال 85 در کشور ما 570 هزار تن ظرف یکبار مصرف تولید و مصرف شده است.
موادی که تجزیه آنها در خاک بین 300 تا 500 سال طول می‌کشد.این بدان معناست که با وجود هشدار‌های مختلف کارشناسان در مورد مضرات یکبار مصرف‌ها برای سلامت انسان و همچنین محیط زیست، این فرآورده‌ها چنان جایگاهی در دنیای امروزی پیدا کرده‌اند که استفاده از آنها گریز‌ناپذیر به‌نظر می‌رسد. پس چاره چیست؟ استفاده از پلاستیک‌های گیاهی پاسخی است که دانشمندان به این سؤال می‌دهند.
تحقیق روی این نوع پلاستیک به دهه 1970 بازمی‌گردد اما در نهایت آمریکایی‌ها در سال 2002 موفق به تولید انبوه پلیمرهای گیاهی شدند و از بهمن ماه 86 محققان ایرانی موفق به تولید این پلیمر‌ها شدند و نام ایران به‌عنوان پنجمین کشور در دنیا که صاحب این فناوری است، ثبت شد.
دکتر امید‌رضا هاشمی، مجری تولید ظروف یکبار مصرف گیاهی در ایران در گفت‌وگو با همشهری، در این زمینه می‌گوید: ما پس از 4 سال مطالعه و تحقیق به این فناوری دست یافتیم و علاوه بر فرمولاسیون ترکیبات و مواد لازم، ماشین آلات و تجهیزات مورد استفاده در این بخش را نیز خودمان طراحی کرده‌ایم و در نهایت بهمن ماه سال گذشته واحد تولید یکبار مصرف‌های گیاهی با حضور وزیر بهداشت افتتاح شد.
ظروف نشاسته‌ای
به‌طور معمول در کشورهای صاحب فناوری تولید پلیمرهای گیاهی از نشاسته ذرت، سیب‌زمینی و گندم برای این منظور استفاده می‌شود. نشاسته به‌طور طبیعی یک پلیمر گیاهی ضعیف است که خاصیت هیدروفیلی (آب دوستی) دارد.
پس اولین مرحله تولید یک پلیمر قوی از بین بردن این خاصیت است: افزودن اسید‌های چرب گیاهی چون استاریک اسید و اولئیک اسید باعث می‌شود تغییراتی در ترکیب اولیه به وجود آید و با تشکیل گروه استری با زنجیره طویل کربنی، خاصیت آب‌گریزی ایجاد شود.
دکتر هاشمی با بیان این مطلب، ادامه می‌دهد: ترکیب مواد تعیین می‌کند که درجه آب‌گریزی به چه میزان باشد و ماده به‌دست‌آمده تا چه میزان در برابر آب مقاومت داشته باشد.
به گفته او، واکنش‌ها در درجه حرارت و فشار خاصی انجام می‌شود و در مراحل بعدی، افزودن ترکیباتی مانند موم عسل، روغن‌های گیاهی، گلوتن ( برای حفظ خاصیت چسبندگی) و سلولز خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمر بهبود می‌یابد و ترکیب حاصل در دستگاه اکستروژن به گرانول تبدیل می‌شود. تبدیل گرانول به ورق، مواد تزریقی و فیلم‌های نازک محققان را قادر می‌سازد انواع و اقسام کیسه‌های پلاستیکی،ظروف پلاستیکی، ظروف یکبار مصرف و... را تولید کنند.
دکتر هاشمی در مورد خصوصیات ظاهری پلیمرهای‌گیاهی می‌گوید: در استفاده از این پلاستیک‌ها هیچ محدودیتی وجود ندارد و تمام انواع ظروفی که با پلاستیک‌های معمول ساخته می‌شود با پلیمرهای گیاهی هم قابل تولید است، ضمن اینکه پلیمرهای گیاهی از انعطاف‌پذیری بیشتری برخوردارند، در مایکروفر قابل استفاده‌اند، بر خلاف پلی‌استایرن که استفاده از آن در دمای بالاتر از 65 درجه مجاز نیست، دمای 90 تا 100 درجه سانتی‌گراد را به راحتی تحمل می‌کنند.
وی دیگر خصوصیات مثبت پلیمرهای گیاهی را اینچنین توصیف می‌کند: تجزیه این پلیمر‌ها در خاک حداکثر 3 تا 6 ماه طول می‌کشد که بستگی به دما، رطوبت و فشار خاک دارد که میکروارگانیسم‌های موجود در خاک را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. علاوه بر حفظ محیط زیست، حفظ سلامت انسان‌ها هنگام استفاده از این ظروف اهمیت ویژه‌ای دارد و از آنجایی که این پلیمر‌ها منشا گیاهی و طبیعی دارند، هیچ ماده سمی و مضری از آنها آزاد نمی‌شود.
عدم‌وابستگی به منابع نفتی و مصرف کم انرژی برای ساخت ظروف یکبار مصرف گیاهی از دیگر مزایای آن است که هاشمی به آن اشاره می‌کند. وی ادامه می‌دهد: پلیمرهای گیاهی جهت تولید دمایی در حدود 130 درجه نیاز دارند درحالی‌که در پلیمرهای معمولی این دما بالای 190 درجه است و این اختلاف 60 درجه دما باعث صرفه جویی مالی زیادی در طول سال می‌شود.
یک پلیمر با کاربرد‌های متنوع
در حال‌حاضر در آ مریکا تمام رستوران‌های زنجیره‌ای معروف از ظروف بسته‌بندی گیاهی استفاده می‌کنند. بخش عمده کشورهای اروپایی نیز ظروف یکبار مصرف گیاهی را جایگزین ظروف بسته بندی حاصل از مشتقات نفتی کرده‌اند. در کشور ما حدود 15 درصد تولید ظروف یکبار مصرف را پلیمرهای گیاهی پوشش می‌دهند و امید می‌رود تا پایان سال 87 این رقم به 50 درصد برسد.
اما ظروف یکبار مصرف تنها کاربرد پلیمرهای گیاهی نیست. امروزه دیگر محدودیتی برای نوع کالا وجود ندارد و با پلیمرهای گیاهی انواع قطعات ساخته می‌شود؛ به‌طوری که در اروپا آنقدر در این زمینه تنوع ایجاد کردند که حتی قطعه‌ای که برای کاشت توپ گلف در زمین قرار می‌دهند، دیگر بیرون نمی‌آورند بلکه خودش در زمین می‌پوسد.
دکتر هاشمی با بیان این مطلب، ادامه می‌دهد: مثال دیگر کیسه‌های پلاستیکی بیمارستانی است که دفن آنها آلودگی‌زاست؛ چرا که در بیمارستان‌ها مهم‌ترین منبع آلودگی کیسه‌های پلاستیکی است که جهت انتقال لباس‌های بیماران و پزشکان به بخش لباسشویی بیمارستان استفاده می‌شود.
در حال حاضر این نایلون‌ها را با استفاده از پلیمرهای گیاهی تولید می‌کنند و کیسه‌ها را به همراه لباس داخل لباسشویی قرار می‌دهند. این کیسه‌ها بعد از مدت 10 تا 20 دقیقه در آب حل می‌شوند.
اما قیمت این پلیمر‌ها که کاربرد‌هایی تا این حد متنوع دارند، چه میزان است؟ دکتر هاشمی در پاسخ به این سؤال می‌گوید: در حال حاضر در ایران قیمت ظروف یکبار مصرف گیاهی تقریبا به اندازه بهای ظروف یکبار مصرف پلاستیکی است ولی درصورتی که جامعه به سمت استفاده از این ظروف گام بردارد بدون تردید قیمت آ ن بسیار کاهش می‌یابد.
وی ادامه می‌دهد: البته این محصولات در کشورهای اروپایی به‌دلیل مزایایی که دارد و تقاضای بسیار برای آنها از ظروف پلاستیکی گران‌تر است. با تولید پلیمرهای گیاهی ایران به انقلاب سبز مصرف یکبار مصرف‌های گیاهی پیوسته است و به‌نظر می‌رسد مرحله بعدی، تولید محصولاتی چون پلیمرهای گیاهی شفاف و پلیمرهای گیاهی خوراکی باشد.
