رسمی که به نظر می‌رسد بهتر است به سرعت توسط محققان و کارشناسان و مسئولین ریشه یابی شده و علاجی برای آن جست‌وجو شود.
تجربیات طولانی همکاران محترم پزشک، گواه این اتفاق تکراری است، که بیمار بعد از احترام و سلام و علیک با پزشک، مثلا توضیح کوتاهی دال بر علائم سرماخوردگی بیان می‌کند و بلافاصله با گفتن این عبارت که:
«احساس می‌کنم بیماری‌ام چرکی است!» از پزشک می‌خواهد تا با تجویز آنتی بیوتیک تزریقی و گاه با تجویز چرک خشک کن با درجه قدرتی که خودش مشخص می‌کند، بیماری‌اش را درمان کند. این مطلب در مراکزی که ویزیت بیمار به واسطه دولتی یا بیمه‌ای بودن، ارزان یا مجانی است، نمود بیشتری دارد.
جملاتی مانند: «من همیشه درصورت سرماخوردگی باید پنی سیلین بزنم تا خوب شوم»، «سینوزیت دارم و باید چند تا آمپول بزنم»، «بدون خوردن فلان کپسول چرک خشک کن خوب نمی‌شوم» و «حالا یک آنتی‌بیوتیک بنویس که در خانه داشته باشم، اگر چرکی شد بخورم» بسیار متداول است و متأسفانه بسیاری از پزشکان را مجبور به تجویزهای غیرعلمی و بی‌دلیل می‌کند.
به یاد دارم که در دوران پزشکی عمومی در یکی از درمانگاه‌های شلوغ وقتی مشغول معاینه و بررسی بیماری بودم، یکی از بیمارانی که در سالن انتظار منتظر بود، با عصبانیت در مطب را باز کرد و مرا با تحکم مورد خطاب قرار داد که اگر با سواد بودی این قدر وقت تلف نمی‌کردی و سریعا دارویی تجویز می‌کردی تا دیگران این قدر معطل نشوند!
متأسفانه تلقی بسیاری بیماران از طبابت، یک قانون ریاضی و منطقی ساده است که با یکی‌دو‌بار تجربه غیرعلمی، می‌توان به اصول آن پی برد و بنابراین برای درمان هر ناخوشی با مشاهده یکی دو تجربه مشابه در خود و یا آشنایان علاج آن مشخص و ساده است.
بنابراین به‌خود این اجازه را می‌دهند که از پزشک، درمان مورد نظر خود را به جد مطالبه کنند. این در حالی است که به جهت شباهت فراوان علائم بیماری‌های مختلف و همچنین تفاوت زیاد عوامل موجد ناخوشی‌ها، اصولا هیچ بیماری‌ای بدون بررسی و معاینه و دریافت شرح حال دقیق و در یک کلام ملاقات با پزشک به‌عنوان کارشناس تشخیص و درمان قابل درمان نیست.
داروها ترکیبات شیمیایی خاصی هستند که هر کدام برای درمان موارد ویژه تهیه شده‌اند. هر دارو در کنار اثر درمانی و شفابخشی که دارد، توانایی ایجاد عوارض متعدد و گاه مخاطره آمیزی را در انسان دارد. عوارض جانبی داروها معمولا زمانی خطرناک‌تر است، که بدون اطلاع از میزان مجاز و لازم و همین‌طور دوره درمان مورد مصرف قرار گیرند و دقیقا به همین دلیل است که پزشکان چه در دوران تحصیلات دانشگاهی و چه بعد از آن ملزم به مطالعه مکرر و داشتن اطلاعات وسیع داروشناسی هستند. همچنین مصرف داروهای مختلف در کنار هم و در یک دوره گاه سبب ایجاد تداخل اثر و بروز عوارض مختلفی می‌شود که این مهم نیز نیازمند دانش لازم و تجویز همزمان این داروهاست.
در کشورهای توسعه یافته، اکثر داروها از جمله آنتی بیوتیک‌ها به هیچ عنوان بدون نسخه پزشک فروخته نمی‌شوند اما متأسفانه امروزه در کشور ما به دلایل مختلف این کنترل وجود ندارد.
با توجه به مقدمه مزبور، لازم می‌دانم به اختصار به سرماخوردگی و جایگاه تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها در آن بپردازم. سرماخوردگی واژه‌ای بسیار عمومی است و در فرهنگ ما به مجموعه علائمی اطلاق می‌شود که در برگیرنده طیف وسیعی از بیماری‌های عفونی و غیرعفونی است. این علائم می‌تواند از یک عطسه و آبریزش بینی ساده تا گرفتگی صدا، سرفه‌های خشک و خلط دار، گلو درد، سر درد و بدن درد متفاوت باشد.
گاه تب‌های خفیف و در برخی مواقع تب و لرز شدید به این علامت‌ها افزوده می‌شود. قدیمی‌ها سرماخوردگی را مادربزرگ بیماری‌ها لقب داده بودند. گاه علائم مذکور با ادرار قرمز رنگ و بد حالی شدید به بستری بیمار و در مواردی حتی به مرگ می‌انجامد.
بنابراین ملاحظه می‌شود که کلمه سرماخوردگی بیانگر طیف بسیار وسیعی از بیماری‌هاست. در مورد عوامل موجد این علائم می‌توان دسته بندی‌های متفاوتی را در کتب مختلف دید. اما برای اطلاع رسانی عمومی، بهترین حالت تقسیم شدن به موارد عفونی و غیرعفونی است. علل عفونی به 2 گروه عمده میکروبی و ویروسی تقسیم می‌شود. بیش از 90درصد موارد سرماخوردگی علت‌های ویروسی دارد که اکثر آنها نه تنها نیازی به درمان آنتی‌بیوتیکی ندارند بلکه مصرف این گروه داروها دوره آنها را طولانی‌تر نیز می‌کند.
در موارد شدید ویروسی که عامل آن می‌تواند ویروس آنفلوانزا باشد و بیمار بسیار بدحال می‌شود نیز درمان آنتی‌بیوتیکی هیچ نقشی ندارد. در موارد میکروبی، شاخص‌ترین مورد، گلودرد چرکی است. البته گلودرد چرکی در بسیاری از حالت‌ها به‌علت ویروس است و نیازی به درمان آنتی‌بیوتیکی ندارد، هرچند ترشحات غلیظ سبزرنگ در انتهای حلق دیده شود. در مواقعی که عامل گلودرد میکروب خاصی به نام استرپتوکوک باشد، آنگاه نیاز مبرم به تجویز پنی سیلین تزریقی و یا درمان خوراکی آنتی‌بیوتیکی آن‌هم به‌مدت 10 روز است.
بنابراین همان‌طور که ملاحظه می‌شود، مصرف چرک‌خشک‌کن تنها در حالت‌های بسیار ویژه لازم است و اینکه کی و چه مقدار تجویز شود فقط در صلاحیت پزشک است.
در مورد سرفه هم همین منوال بر قرار است. هرسرفه‌ای حتی اگر خلط دار باشد، معنایش عفونت میکروبی و نیاز به مصرف آنتی بیوتیک نیست. سرفه گاه به‌دلیل ترشحات پشت گلو و گاه به‌دلیل حساس شدن راه‌های هوایی به ویروس است و در بسیاری از این مواقع، زمان سرفه کردن احساس پختگی یا خلط دار بودن شده و گاهی همراه با دفع خلط است. اینکه کدام سرفه نیاز به درمان دارد، تنها در صلاحیت پزشک است.وجود تب نیز هرگز نمی‌تواند بیانگر نیاز به آنتی بیوتیک باشد. گاه حتی تب‌های بالا، مثلا در آنفلوانزا به هیچ وجه نیازی به مصرف چرک خشک کن ندارد.
در مورد سرماخوردگی می‌توان در چند مجلد مطلب نوشت و به بیماری‌هایی که شامل این نام می‌شود، پرداخت و این خود نشانگر این واقعیت است که حتی بیماری‌ای که به نظر عوام بسیار ساده می‌رسد، چقدر پیچیده است و درمان آن حتما نیاز به آگاهی دارد.
از سوی دیگر، مصرف بی‌رویه و بی‌دلیل چرک‌خشک‌کن، علاوه بر بروز عوارض جانبی ناخواسته دارویی بر بیمار، مشکل بزرگ دیگری نیز ایجاد می‌کند. میکروب‌های موجود در جامعه به آرامی نسبت به این آنتی‌بیوتیک‌ها مقاومت پیدا می‌کنند و برای درمان و ریشه‌کن‌کردن آنها در بیماری‌هایی که لازم است، به دارو پاسخ نداده و بیمار با مخاطرات زیادی مواجه می‌شود.
به‌عنوان مثال داروی آمپی سیلین که سال‌ها قبل یکی از آنتی بیوتیک‌های خوب شناخته می‌شد، امروز در ایران بر بسیاری از میکروب‌ها اثر خود را از دست داده و غیرقابل تجویز است. تنها دلیل این اتفاق، تجویز بی‌رویه آن در گذشته نه چندان دور است. در حال حاضر این اتفاق برای داروی بسیار خوب آموکسی‌سیلین نیز در حال روی دادن است.
هدف از بیان مطالب فوق، روشن شدن ذهن خوانندگان محترم، در مورد نیاز مراجعه به پزشک و اعتماد به او در تجویز دارو بعد از بررسی و تشخیص بیماری است. به نظر می‌رسد پیشتر از هرچیز، نفع بیماران در کوتاه و بلندمدت در این است که از خوددرمانی، اصرار به تجویز داروها و یا خرید بدون نسخه دارو که در این حالت به سم‌مهلکی می‌ماند، به جد بپرهیزند.
