آشنایی با حمام چهارسوق - مرکزی

این حمام از معدود حمام‌های با ارزش تاریخی است که دارای دو خزینه سرد و گرم بود؛ ولی امروزه به دلیل تغییر نحوه اداره حمام‌ها خزینه‌ها به دوش تبدیل شده‌است.

حمام به صورت شبانه‌روزی اداره می‌شده و در ساعاتی از روز مردانه و در ساعات دیگر زنانه بوده‌است. در گذشته نحوه اعلام تغییر ساعت برای مردان و زنان در حمام به وسیله بوق اعلام می‌شده‌است.

حمام چهار فصل از اثرهای تاریخی شهر اراک و مربوط به اواخر دوره قاجار است. این بنا به وسیله حاج محمدابراهیم خوانساری( زاده ۱۲۳۲- درگذشت ۱۲۹۷) در زمان احمد شاه قاجار بنا گذارده شده است.

آب مورد نیاز حمام از آب جاری قنات تامین می شده و به لحاظ تامین آب و همچنین حفظ گرما و حرارت، کف حمام حدود ۳ تا ۳/ ۵ متر از کف خیابان پائین تر ساخته شده است که تفاوت سطح برای جلوگیری از تغییر دمای متعارف و مناسب در داخل حمام و هم ایجاد اعتدال بین هوای برودتی و حرارتی به گونه ای که اشخاص موقع وارد شدن و خارج شدن در معرض تغییر غیرمنتظره هوا قرار نگیرند، ایجاد شده است.

حمام از قسمت های دالان ورودی، سربینه ی مردانه، زنانه و اقلیت ها، گرم خانه ی خصوصی و عمومی، هشتی های ارتباطی، خزینه، تون، آب انبار و دیگر قسمت های مرتبط تشکیل شده است.

ساختمان این حمام به لحاظ معماری بسیار منحصر بوده و بیشتر از هزار و ششصد متر مربع مساحت داشته و به عنوان بزرگترین حمام ایران شناخته می‌شود. این بنا از بخش‌های راهروی ورودی، سر بینه مردانه و زنانه، گرمخانه خصوصی و عمومی، هشتی بین گرمخانه، خزینه و آب‌انبار تشکیل شده‌است. سطح کف معماری این بنا نزدیک به سه متر پایین‌تر از کف خیابان بوده، از این رو آب کهریز براحتی و با اتلاف کمتری از حرارت به خزینه انتقال می‌یافته‌است.

سربینه زنانه از زیباترین قسمت‌های این بنا می‌باشد که دارای گنبدی یکپارچه و بدون ستون است. بخش حمام زنانه و بخش اقلیت‌های مذهبی دارای یک سربینه زنانه بوده که گرمخانه آن دارای دو بخش خصوصی و عمومی است. سقف تمامی بخش‌های حمام دارای سقف به طرح «گنبد طاقی» است که توسط آجر، ملات گچ و آهک ساخته شده‌است.

کف حمام نیز با سنگ‌های سیاه، ملات آهک و ساروج کف‌سازی شده‌است. حوضی صلیبی شکل در کف سربینه قرار گرفته که با سنگ سیاه ساخته شده و به منظور پاشویی افرادی که از حمام گرم بیرون می‌آیند مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است.

سربینه دارای چهار سکو است که هر کدام از آن‌ها از یک طرف به گرمخانه و از طرف دیگر و با پله‌هایی قوس‌دار به خیابان می‌رسند. یک ورقه مسی به صورت یکپارچه کف خزینه اصلی آب گرم را فرا گرفته و در زیر آن نیز گلخن حمام واقع شده‌است.

گلخن با هیزم و بوته‌های «وَرَک» سوزانده می‌شده و آب گرم و سرد با توجه به قانون ظروف مرتبطه به وسیله تنبوشه های سفالی به تمام نقاط حمام می‌رسید. قرار گرفتن مخزن‌های بزرگ ذخیرهٔ آب، گلخن و انبارهای سوخت در وسط این بنا باعث شده که همه گرمابه‌ها براحتی امکان استفاده را داشته باشند.

کاشی هفت رنگی، کاشی معرق و کاشی معقلی از مهمترین تزیین های بکار گرفته شده در حمام است. این طرحها که بسیار هنرمندانه کاشی کاری و اجرا شده‌اند دارای نقشهای بسیار زیبای انسان، حیوان و گیاه هان مختلف است.

موضوع‌ها و طرحهای به کار گرفته شده در کاشی‌های حمام شامل انواع گل و بوته، پیچک‌ها، درختان انگور، سرو و صنوبر به همراه مناظری از رودخانه‌ها، چشمه‌ها، گیاهان وحشی و پرندگانی بر روی شاخه‌های آن، مبارزه شیر با اژدهای چند سر، مبارزه شیر و گاو و همچنین طرحهایی از افراد نظامی با پوشش دوره قاجار است.

رنگهای به کار رفته در کاشی‌ها بیشتر زرد، لاجوردی، فیروزه‌ای، سفید، سبز، خاکستری، قرمز و نارنجی است.

حمام چهار فصل از اثرهای تاریخی شهر اراک در تاریخ ۱۰ آبان ماه ۱۳۵۵ با شمارهٔ ثبت ۱۳۳۹ بعنوان یکی از اثرهای ملی ایران به ثبت رسیده است.

• حمام چهار سوق اراک کاربری خدمات پذیرایی گرفت