این جمله سیاوش صابری، مدیر کل حفاظت از بناها و محوطه های تاریخی است. او می گوید:بحث تغییر کاربری برخی بناهای تاریخی، مربوط به دوره‌ای است که هنوز سازمان میراث فرهنگی با گردشگری و صنایع‌دستی ادغام نشده بود. در آن زمان تصمیم گرفته شد، یک سری طرح‌هایی که روند مرمت در آنها سخت نیست و بناهای خیلی شاخصی هم نیستند به کاربری اقامتی و فرهنگی تبدیل شود. در واقع در این طرح که به پردیسان شهرت دارد، بیش از 30 طرح تعریف شد و پس از تصویب برای تغییر کاربری به دست پیمانکار سپرده شد.
با وجودی که واگذاری بناها و محوطه های تاریخی به بخش خصوصی تجربه مثبتی به جا نگذاشته اما این کار با جدیت پیگیری می شود که گفت و گوی حاضر بحثی حول این محور است.8 بنا در فروردین ماه گذشته به تشخیص کمیته ملی نفایس از آثار نفیس خارج شد که نگرانی‌هایی را رقم زد .پاسخ های صابری را در این باره می‌خوانید.
- آیا شما نیز معتقدید که نفیس بودن یک اثر تاریخی دارای سطوحی است؟ با توجه به اینکه در ماه‌های اخیر8 بنای تاریخی از نفیس بودن خارج شده است. این ابهام و تضاد را چگونه می‌توان توضیح داد،اگر تمامی آثار و بناهای تاریخی را نفیس قلمداد کنیم؟
بنده معتقدم که تمامی آثار و بناهای تاریخی نفیس هستند و بسیاری آثار از جنبه‌های ویژه‌ای در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند. اما این اعتقاد را نیز دارم که نفیس بودن یک اثر یا بنای تاریخی، دارای مراتبی است. آثاری مانند آب انبار‌ها، کاروانسراها و خانه‌های تاریخی نفیس هستند اما در نفایس ملی گنجانده نمی‌شوند بلکه در همان شهر یا روستا، نفیس محسوب می‌شوند و دولت نیز به نمایندگی از مردم باید از این نفایس نگهداری و مواظبت کند.
- منظور شما این است که بهره برداری از بناهایی که در ثبت ملی گنجانده نشده‌اند را می‌توان به بخش خصوصی واگذار کرد؟
من در این زمینه نمی‌توانم اظهار نظر کنم. طبق ماده 88 قانون میراث فرهنگی می‌توان بهره برداری از یک بنای تاریخی را به غیر واگذار کرد درصورتی که آن بنا در مقیاس ملی نفیس نباشد؛ به عبارت دیگر، یک اثرنفیس ملی را نمی‌توان به بخش خصوصی واگذار کرد، چون بخش خصوصی نمی‌تواند ضمانت دهد که می‌تواند به درستی از یک بنا مراقبت کند یا نه؟ و اگر بخش خصوصی می‌توانست این ضمانت را به دولت بدهد، دولت می‌تواند بهره برداری از بنای نفیس ملی را نیز به بخش خصوصی واگذار کند.
- بنابراین با این موضوع موافق نیستید که سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با خارج کردن بناهای تاریخی از فهرست آثار نفیس، مسیر را برای بهره برداری بخش خصوصی هموار می‌کند؟
ببینید، یک اثر و بنای تاریخی از نظر معنوی و فنی، نفیس است و میراث جهانی یا ملی محسوب می‌شود. فقط نامگذاری مهم نیست، بلکه در مرمت، حفاظت، احیا و رفتار‌های پیشگیرانه باید حریم و اقدامات حقوقی برای سطح بندی آثار مشخص کرد. ما در حال حاضر با برنامه‌ریزی‌هایی سعی خواهیم کرد، آثاری که در حال مرمت هستند را سطح‌بندی کنیم و این اقدام تخصصی و راهبردی است.
- به سؤالم پاسخ ندادید، اقدام سازمان میراث فرهنگی در تغییر کاربری بناهای تاریخی و واگذاری آنها برای بهره‌برداری به بخش خصوصی براساس چه تفکری صورت می‌گیرد؟
بحث تغییر کاربری برخی بناهای تاریخی، مربوط به دوره‌ای است که هنوز سازمان میراث فرهنگی با گردشگری و صنایع‌دستی ادغام نشده بود. در آن زمان تصمیم گرفته شد، یک سری طرح‌هایی که روند مرمت در آنها سخت نیست و بناهای خیلی شاخصی هم نیستند به کاربری اقامتی و فرهنگی تبدیل شود. در واقع در این طرح که به پردیسان شهرت دارد، بیش از 30 طرح تعریف شد و پس از تصویب برای تغییر کاربری به دست پیمانکار سپرده شد که آن 8 بنایی که شما عنوان کردید جزو این طرح محسوب می‌شود. البته واگذاری این بناها به بخش خصوصی با نظارت سازمان میراث فرهنگی صورت می‌گیرد و بعد از تغییر کاربری و در هنگام بهره برداری توسط بخش خصوصی نیز نظارت‌های مستمر انجام می‌شود.
- به‌نظر شما آیا شهروندان و مردمی که دانش فنی و فرهنگی در زمینه میراث فرهنگی ندارند، این شایستگی و توانایی را دارند که با بهره برداری از یک بنای تاریخی از آن بنا مراقبت کنند؟
افق دید و هدف بلندمدت ما این است که دولت، آثار تاریخی را حفاظت نکند چون نمی‌تواند تمامی آثار و بناهای تاریخی را حفظ و مرمت کند. روش درست این است که از طریق نهادهای فرهنگی مانند دانشگاه هنر، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یا توسط شهرداری‌ها و وزارت مسکن و شهر‌سازی این حفاظت صورت گیرد. البته نباید فراموش کنیم که برخی بناها دارای مالک خصوصی است و سازمان میراث فرهنگی می‌تواند با تشویق و نظارت، نگهداری و بهره برداری از آنها را به مالکان واگذار کند.
- آیا در این زمینه تجربه موفقی دارید که با واگذاری و بهره‌برداری بخش خصوصی، بناهای تاریخی با دقت و سلامت نگهداری شوند؟
خیر! ما هنوز ابتدای فرآیند ورود بخش خصوصی به بخش میراث فرهنگی کشور هستیم.
یعنی اینکه سازمان میراث فرهنگی روش آزمون و خطا را در پیش گرفته است؟
نمی‌توان چنین گفت. میراث فرهنگی در حال تجربه است. با این وجود معتقدم که باید نتایج این فرآیند را مورد پایش قرار دهیم و بررسی کنیم که چه میزان درآمد زا بوده است؟ چه میزان به بناها آسیب وارد شده است؟ و از همه مهم‌تر اینکه آیا تغییر کاربری به سود بنای تاریخی بوده است؟ به هرحال مداخله باید در تغییر کاربری بناهای تاریخی، نرم و
انعطاف پذیر باشد.
- اگر نتیجه منفی به همراه داشت، آن موقع چه باید کرد؟
در آن موقع باید اصل منشور برگشت‌پذیری مرمت را رعایت کنیم. با شما موافقم که حضور بخش خصوصی در میراث فرهنگی کشور، دشوار و حساس است و باید به‌طور مستمر توسط متخصصان و کارشناسان، بررسی شود و سازمان میراث فرهنگی باید از نظرات آنان استفاده کند.
- آیا در حال حاضر آثاری که جزو نفایس ملی محسوب می‌شوند، فهرست شده اند؟
شروع به برنامه‌ریزی در این زمینه کرده‌ایم و برای این کار نیازمند کمیته‌های تخصصی هستیم. ابتدا استان‌ها را به سه دسته تقسیم کرده‌ایم تا دراین استان‌ها شوراهایی فنی به شناسایی و دسته بندی آثار با دیدگاه نفیس و مرمت، شروع به کار کنند. در حال حاضر بیش از 20 هزار اثر، ثبت شده است که هرکدام وجوه خاص خود را دارد.
- آیا این برنامه شامل آن 30 اثری که برای کاربری انتخاب شده اند، می‌شود؟
خیر. آن آثار مشمول این برنامه نمی‌شود.
- آیا فکر نمی‌کنید، ابتدا باید این برنامه به نتیجه می‌رسید و آثاری که جز نفایس ملی اند، فهرست می‌شد و بعد کمیته نفایس، اقدام به خارج کردن این آثار از نفیس بودن می‌کرد؟
بله. با گفته شما موافقم ولی معتقدم، ماهی را هر وقت از آب بگیریم، تازه است.
- سؤال آخرم این است که تشکیل کمیته نفایس چه توجیه قانونی دارد و ضرورت تشکیل این کمیته چه بوده است؟
در باره توجیه قانونی تشکیل این کمیته باید صندوق حفظ و احیای بناهای تاریخی توضیح دهد؛ اما تشکیل این کمیته به‌دلیل آغاز بهره برداری طرح‌های پردیسان بود. اگر این طرح‌ها به بهره برداری نرسد نمی‌توان طرح‌ها را پایش کرد و همچنین مبالغی نیز دراین طرح (پردیسان) هزینه شده است که بی‌نتیجه می‌ماند!
