به گزارش همشهری آنلاین به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، ایران به دلیل تنوع زیستگاهی، به‌ویژه تالاب‌ها، دو سوم گونه‌های پرندگان خاورمیانه را در خود جای داده است و حدود یک سوم پرندگان دنیا (۵۳۵ گونه) تاکنون در کشور ایران مشاهده شده در حالی که آمارها از خطر انقراض بیشتر از ۱۲.۴ درصد از کل پرندگان دنیا یعنی کمی بیش از ۱۹۲ گونه خبر می‌دهند.
بخش اعظمی از پرندگان آسمان ایران را پرندگان مهاجر شامل قو، غاز، اردک، آبچلیک و کاکایی‌ها تشکیل می‌دهند که بیشتر در استان‌های شمالی کشور دیده می‌شوند.
خراسان رضوی مهمان ویژه‌ای دارد
در این میان تنوع گونه‌های زیستی و پرندگان در خراسان رضوی نیز به عنوان یکی از استان‌های گردشگرپذیر کشور بسیار است و میزبانی سالانه ۱۵ هزار پرنده مهاجر بخشی از ظرفیت‌های ارزشمند زیست‌محیطی و گردشگری این خطه است.
بهترین شهرستان‌های خراسان رضوی از نظر زیستگاه برای پرندگان مهاجر، مشهد، سرخس، خواف، تربت‌جام و تایباد است که سرخس و آبگیرهای کشف‌رود در مشهد جایگاه خاصی در این زمینه دارد.
خراسان رضوی شایسته میزبانی پرندگان
خراسان رضوی در شمال شرق کشور دارای اقلیم متفاوت و زیستگاه‌های متنوع است، رشته کوه‌های کپه‌داغ و بینالود در شمال این استان، قلۀ بینالود با ارتفاع حدود سه هزار و ۲۵۰ متر و مناطقی با ارتفاع کمتر از ۲۵۰ متر در دشت سرخس، رودخانه‌های هریرود، تجن، کشف رود، جنگل‌های انبوه درختان ارس، آخرین بازمانده‌های جنگل‌های درختان پسته وحشی و پده (بید صحرایی)، دریاچه بزنگان به عنوان دریاچه طبیعی استان، اکوسیستم‌های تالابی انسان ساخت مانند سدها و بندهای خاکی به عنوان تالاب‌های ساخت انسان و مجاورت با کویرهای مرکزی ایران سبب برخورداری خراسان رضوی از تنوع زیستی منحصر بفرد شده است.
این تنوع زیستی به نحوی است که تاکنون ۳۳۲ گونه پرنده از مجموع ۵۵۴ گونه از پرندگان ایران در آن به ثبت رسیده است.
این تعداد گونه در استان شامل گونه‌های مختلف از جمله گونه‌های مهاجر زمستان‌گذران، گونه‌های مهاجر جوجه‌آور، گونه‌های مهاجر تابستان‌گذران و گونه‌های بومی است.
تورج همتی مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی گفت: همه‌ساله در شروع فصل بهار پرندگان مهاجر برای جوجه‌آوری به این استان مهاجرت می‌کنند و این تعدد و تنوع مهاجرت موجب خاص بودن جایگاه خراسان رضوی در حوزه میزبانی از این پرندگان شده است.
او افزود: از جمله پرندگان مهاجری که به این استان سفر می‌کنند می‌توان به سبزقبا، زنبورخوار اروپایی، زرد پره سرسرخ، سار صورتی، پرستوها و بادخورک‌ها اشاره کرد که بعد از سپری شدن فصل زادآوری به تدریج در اواخر تابستان و اوایل پاییز استان را ترک می‌کنند.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی ادامه داد: در همین زمان گونه‌های مهاجر آبزی، کنار آبزی و گونه‌های خشکی‌زی مانند انواع پرندگان شکاری و گونه‌هایی از گنجشک‌سانان برای زمستان‌گذرانی به اکوسیستم‌های تالابی، رودخانه‌ای و دشتی به این استان وارد می‌شوند.
همتی بیان کرد: از جمله این گونه‌ها می‌توان از چنگر، انواع اردک‌های روی آبچر و غواص مانند اردک سرسبز، اردک سرحنایی، خوتکا، اردک بلوطی، آنقوت و گونه‌های کنار آبزی مانند آبچلیک پاسرخ، حواصیل خاکستری و پاشلک معمولی از پرندگان شکاری، سنقر خاکستری، سنقر سفید، عقاب صحرایی، و از پرندگان مهم خشکی زی هوبره و زنگوله بال را نام برد.
وی تصریح کرد: از بین این گونه‌های مهاجر سنقر سفید، عقاب صحرایی، اردک سرسفید، خروس کولی معمولی، خروس کولی اجتماعی، اردک بلوطی، سبز قبا، هوبره و زنگوله بال گونه‌هایی هستند که در طبقه‌بندی اتحادیه جهانی حفاظت IUCN از گونه‌های تهدید شده جهانی محسوب می‌شوند که جمعیت‌هایی از این گونه‌ها به همراه گونه‌های بومی مانند قرقاول بال‌نقره‌ای، هما، بالابان، کرکس مصری و زاغ بور در زیستگاه‌های مختلف خراسان رضوی مشاهده و ثبت می‌شوند.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی تاکید کرد: رودخانه تجن، کشف رود و هریرود در شهرستان‌های سرخس، تربت جام و مشهد از مهمترین زیستگاه‌های پرندگان مهاجر آبزی و کنارآبزی در این استان است.
پرندگان مهاجر تعادل غذایی در طبیعت خراسان رضوی
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی با بیان این‌که پرندگان حلقه مهمی از زنجیره غذایی طبیعت هستند گفت: به همین دلیل پرندگان در تعادل غذایی نقش اساسی ایفا می‌کنند ضمن این‌که اهمیت پرندگان مهاجر از نظر ذخایر ژنتیکی کشور از فواید ورود این گونه‌ها به شمار می‌رود.
وی افزود: پارسال ورود ۳۸ گونه جدید پرنده مهاجر آبزی و کنارآبزی به خراسان رضوی ثبت شد و هر سال تعداد متفاوتی از ورود پرندگان مهاجر به این استان به ثبت می‌رسد.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی ادامه داد: به صورت میانگین ۱۳ تا ۱۷ هزار پرنده مهاجر در فصل زمستان در این استان‌زیست می‌کنند که با گرم شدن هوا و شروع فصل گرما از زیستگاه‌های موقت خود در خراسان رضوی خارج می‌شوند.
همتی بیان کرد: در مجموع ۳۳۰ گونه پرنده مهاجر در خراسان رضوی مشاهده شده که پارسال تعداد این گونه‌ها ۲۹۵ گونه شامل پرندگان آبزی، کنار آبزی و مهاجر جوجه‌آور بوده است.
وی به تغییرات اقلیمی و آب و هوایی در زیستگاه‌های این استان اشاره کرد و افزود: به عنوان مثال رودخانه تجن در حوزه سرخس، تبدیل به اراضی کشاورزی شده یا میزان آب رودخانه‌ها و تالاب‌ها در برخی مناطق تغییرات فراوان داشته که این تخریب و کاهش مطلوبیت شرایط، تاثیر مستقیم بر میزان ورود پرندگان مهاجر داشته است.
ثبت ملی هشت تالاب خراسان رضوی
محمدعرفانی معاون پایش و نظارت اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی هم گفت: هم‌اکنون هشت تالاب این استان در فهرست مناطق تحت مدیریت محیط‌زیست استان قرار دارد و ۹ منطقه دیگر هم به عنوان تالاب معرفی شده است.
وی افزود: رودخانه‌های حفاظت شده تجن و کشف رود، اثر طبیعی و ملی دریاچه بزنگان، بخشی از کال مژن آباد واقع در منطقه حفاظت شده سیرخون، بخشی از رودخانه کال‌شور سبزوار در پناهگاه حیات وحش شیراحمد، دریاچه چشمه‌سبز گلمکان در منطقه حفاظت شده بینالود، رودخانه شمخال در منطقه حفاظت شده دربادام و کال شور گناباد در مناطق شکار ممنوع نوبهار و سه کوهک، تالاب‌های حایز اهمیت استان و در فهرست مناطق تحت مدیریت این اداره‌کل است.
معاون پایش و نظارت اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی ادامه داد: رودخانه‌های هریرود، زنگلانلو، اترک، لائین، ایده لیک و کانال‌های مژن آباد، کال شور سبزوار، گناباد و چشمه سبز گلمکان نیز به عنوان مناطق مستعد برای معرفی به عنوان تالاب مطرح هستند.
عرفانی بیان کرد: علاوه بر آن بر اساس تعریف کنوانسیون رامسر از تالاب‌های طبیعی و مصنوعی، ۵۱ منطقه در این استان قابلیت معرفی به عنوان تالاب و میکرو تالاب را دارند که از آن جمله می‌توان به پیت لندها، سدها و آب بندها اشاره کرد.
وی افزود: در مدیریت تالاب‌ها فاکتورهای مختلف اثرگذار هستند که یکی از مهمترین آنها تغییرات اقلیمی است و مهمترین تالاب استان یعنی دریاچه بزنگان که نگین سبزی در طبیعت استان به شمار می‌رود به شدت متأثر از تغییرات اقلیمی است.
معاون پایش و نظارت اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی ضرورت شناخت ارزش‌ها و قابلیت‌های تالاب را نخستین گام برای حفظ و احیای آنها دانست و ادامه داد: از آنجا که رسیدن تالاب به سطح مطلوبی از ذخیره آب، توان مدیریت تغییرات اقلیمی و رویدادهای آب و هوایی را افزایش می‌دهد و یک راهکار طبیعی برای سازگاری با این تغییرات به شمار می‌رود، برنامه‌ریزی برای توسعه پایدار و استفاده از همه ظرفیت‌ها به خصوص ظرفیت عظیم مشارکت جوامع محلی برای حفظ و تقویت‌زیست بوم‌های آبی استان به طور جدی در حال انجام است.
عرفانی تغییر اقلیم، کاهش آب ورودی تالاب‌ها از منابع آب بالادستی، اجرای طرح‌های توسعه و زیربنایی بزرگ بدون رعایت ملاحظات‌زیست محیطی، ورود آنواع آلاینده‌های شیمیایی و فیزیکی، شکار و صید غیرمجاز و تغییر کاربری اراضی را از تهدیدات و مشکلات تالاب‌ها برشمرد و بیان کرد: اقدامات احیایی تالاب‌های استان در ۲ سال اخیر با جدیت در حال پیگیری و انجام است.
وی به انجام مطالعات برنامه مدیریت‌زیست بومی تالاب و رودخانه‌های در معرض خطر تجن و کشف رود، تدوین برنامه حفاظت از تالاب از طریق مشارکت ذینفعان، مرمت و تکمیل و بازسازی مراکز پایش و واحدهای حفاظتی، پیگیری حقابه‌های زیست‌محیطی و جریان اکولوژیکی تالاب‌ها و رودخانه‌ها و دبی پایه مطابق با قوانین و مصوبات و برنامه ششم توسعه اشاره کرد.
معاون پایش و نظارت اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی تاکید کرد: اجرای عملیات مدیریت‌زیست بومی با ایجاد و بهسازی کانال، اجرای عملیات احیای حفاظت و مدیریت تالاب از طریق کانال کشی، لوله گذاری و احداث مخازن انتقال آب و عملیات بیومکانیکی و آبخیزداری در کنار آموزش، اطلاع‌رسانی و مشارکت جوامع محلی تاکنون در این زمینه بسیار یاریگر و موثر بوده است.
نظر شما