کوثر برادران، یادگار علیرضا برادران، عصر روز 23 اردیبهشت، پس از 17روز کما بر اثر ایست قلبی و تنفسی در بیمارستان فوت کرد.
بسته شدن راه تنفسی، باعث آسیب دائمی به مغز شده و باعث شده تا کوثر 8ساله، 17 روز تمام در کما به سر برد و نهایتا در اثر ایست قلبی – تنفسی در بیمارستان لقمان فوت کند. شنیده‌ها حاکی از این است که انسداد راه تنفسی، به‌دلیل وارد شدن جسم خارجی (احتمالا گوجه‌سبز) بوده است.
ضمن ابراز تأسف و همدردی با این خانواده محترم، که پیش از این داغ از دست دادن پدر این مرحوم را در حادثه هواپیمای سی-130 بر دل داشتند، تلاش می‌کنیم با دادن توضیحاتی در مورد آسپیراسیون جسم خارجی یا همان ورود جسم خارجی به راه تنفسی، سهم خود را در پیشگیری از تکرار وقایعی این چنین، ادا کرده باشیم.
هم خوراکی‌های مختلف و هم مواد غیرخوراکی در دسترس، ممکن است باعث بسته شدن راه تنفسی شوند که به ویژه در مورد کودکان، که هر چیزی را ممکن است به دهان ببرند، شیوع بیشتری دارد.
کودکان همچنین در معرض خطر بیشتری هستند، چرا که واکنش‌های محافظتی آنها هنوز به‌طور کامل شکل نگرفته است؛ واکنش‌هایی مانند واکنش برگرداندن، که وقتی جسمی به جای وارد شدن به مری و دستگاه گوارش، وارد نای و دستگاه تنفس می‌شود، به ما دست می‌دهد و باعث می‌شود عق بزنیم و سرفه کنیم و به نوعی با وارد کردن فشار به راه تنفسی‌مان، آن را به بیرون برانیم.
همچنین راه تنفس در کودکان باریک‌تر است و به همین علت احتمال گیر کردن یک جسم خارجی در آن، بیشتر است. کودکان کمتر از 6 سال، هنوز دندان‌های آسیای کاملی ندارند و به همین علت باز هم بیشتر احتمال دارد که خوراکی‌ای را نجویده بخواهند قورت بدهند.
راه تنفسی بسته شده یک موقعیت کاملا اورژانسی به وجود می‌آورد؛ چرا که مانع ورود هوا به دستگاه تنفس شده و به این ترتیب باعث افت اکسیژن در دسترس بافت‌ها می‌شود. حساس‌ترین عضو به کمبود اکسیژن، چنان‌که همه می‌دانیم، مغز است که بدون اکسیژن تنها 4دقیقه می‌تواند دوام بیاورد.
کاملا بسته، نیمه باز
انسداد راه تنفسی در اثر جسم خارجی، به 2 صورت ناقص و کامل می‌تواند اتفاق بیفتد. در حالت انسداد ناقص، فرد قادر به صحبت کردن و صدا در آوردن است، می‌تواند سرفه کند و خلاصه هوشیار است.
فقط به سختی نفس می‌کشد و حالت اضطراب و بی‌قراری دارد. در حالی که در انسداد کامل، تنفس و سرفه برای فرد امکان‌پذیر نیست و نمی‌تواند صحبت کند. چنین فردی، معمولا دست به گردنش می برد و با انگشتان، حنجره‌اش را فشار می‌دهد. معمولا بعد از چند ثانیه یا چند دقیقه، به‌دلیل نرسیدن اکسیژن به بافت‌ها، کبود می‌شود و در کمتر از 2تا 5 دقیقه، کمبود اکسیژن در مغز، باعث بیهوش شدن او می‌شود.
مهم‌ترین عللی که در یک فرد بزرگسال ممکن است باعث شود تا مواد خورده شده به جای وارد شدن به راه گوارشی، به راه تنفسی وارد شوند و مسیر آن را مسدود کنند، از این قرار است:
-تلاش برای قورت دادن لقمه‌های بزرگ از غذا، که خوب جویده نشده است.
-غذا خوردن در هنگام راه رفتن، دویدن و بازی کردن.
- داشتن دندان مصنوعی که باعث می‌شود فرد به‌درستی متوجه نشود که آیا لقمه‌اش را به اندازه کافی جویده یا نه.
-خندیدن یا با هیجان صحبت کردن حین غذا خوردن.
-تند غذا خوردن.
-نوشیدن الکل قبل یا حین غذا خوردن که باعث کندی عمل اعصاب منطقه می‌شود.
چطور راه تنفس کودکان بسته می‌شود؟
اکثر کودکانی که جسمی خارجی وارد دستگاه تنفس آنها می‌شود، کمتر از 4سال دارند و بیشتر موارد مرگ‌ومیر در این کودکان اتفاق می‌افتد. علت اصلی این است که این کودکان هر چیزی را به دهان می‌برند و هر چقدر که پدر و مادر و اطرافیان مراقب او باشند، باز هم ممکن است این اتفاق دور از چشم آنها رخ دهد.
در کودکان کوچک‌تر، اغلب مواد غذایی، اسباب‌بازی و اشیای کوچک وارد راه تنفسی می‌شود؛ در حالی که کودکان بزرگ‌تر معمولا قربانی ورود اشیا به راه تنفس‌شان هستند.
گاهی اوقات جسم خارجی آنقدر کوچک است که باعث بسته شدن راه تنفسی نمی‌شود، اما از نای عبور می‌کند و به‌دلیل آنکه نایچه راست زاویه بیشتری با نای دارد، به احتمال بیشتری وارد ریه راست شده و ممکن است برای مدت‌ها در آنجا بماند.
دراین حالت عفونت‌های مدوام که به درمان پاسخ نمی‌دهند، خس‌خس پایدار قفسه سینه، دفع خلط و همچنین سرفه مداوم بدون توجیه مشخص، در این کودکان وجود دارد که راه تشخیص آن، تهیه رادیوگرافی‌های دقیق و نیز انجام برونکوسکوپی و جست‌وجوی دقیق ریه است. البته باید قبلا به سابقه سرفه ناگهانی و پشت‌سرهم، دقت کرده باشیم.
راه‌های پیشگیری از انسداد راه تنفسی در کودکان
وسایل کوچک قابل بلع، مانند دگمه، سکه و مهره را در دسترس شیرخواران و کودکان خردسال قرار ندهید.
هنگام غذا خوردن خردسالان، آنها را روی صندلی بلند یا روی میز بنشانید.
اجازه ندهید بچه‌ها سریع و با عجله غذا بخورند.
برای کودکانی که هنوز نمی‌توانند به خوبی بجوند، خوراکی‌هایی که نرم‌ترند و نیاز چندانی به جویدن ندارند، آماده کنید.
مطمئن شوید که اسباب‌بازی‌ها به اندازه کافی بزرگ هستند که بلعیده نشوند. همچنین دقت کنید که اجزای جداشدنی نداشته باشند.
به کودکان خردسال خوراکی‌های ریز مانند آجیل، انگور، پاپ‌کورن و مانند آن ندهید.
برای کودکان لقمه‌های کوچک بگیرید. هات‌داگ و خوراکی‌های مانند آن را به قطعات کوچک ببرید. موقع غذا خوردن بچه‌ها، حواس‌تان به آنها باشد.
چند مانور در موقعیت حساس
اما اگر متوجه شدیم کودک یا فرد بزرگسالی یک جسم خارجی وارد راه تنفسی‌اش شده، چه باید بکنیم؟ در مرحله اول، همان طور که قبلاً اشاره کردیم، باید به این نکته توجه کنیم که آیا فرد بیهوش است، یعنی انسداد راه تنفسی کامل باعث بیهوش شدن او شده یا نه.
در فرد بزرگسال هوشیار، بهترین اقدام این است که او را به سرفه کردن تشویق کنیم. مانور مشهوری نیز در این موقعیت قابل‌اجراست که به آن مانور هیملیش (Heimlich) می‌گویند.
برای این کار، یک نفر پشت مصدوم قرار می‌گیرد و از زیر دست‌های بیمار دو دست خود را دور شکم بیمار انداخته و سپس یک دست را مشت کرده و از طرف خارج (طرف انگشت شست) بین ناف و زائده خنجری می‌گذارد و با دست دیگر دست مشت‌شده را محکم گرفته و آنگاه به‌طور نسبتا سریع و محکم، نیرو به طرف عقب و بالا وارد می‌کند.
اما درصورت بیهوش بودن فرد بزرگسال، چه باید کرد؟ در این حالت ابتدا باید با یک دست دهان فرد را باز کرده، با احتیاط تمام انگشت سبابه دست دیگر خود را از گوشه دهان و در تماس با سطح داخلی دهان به طرف حلق برده و مواد خارجی را از آن پاک کنید. در مرحله بعد، 4 تا 5 بار به پشت ضربه بزنید. اگر موفقیت‌آمیز نبود، 4 تا 5 بار مانور هیملیش را تکرار کنید.
اگر بازهم موفقیت‌آمیز نبود، ضمن تماس با اورژانس، نبض بیمار را کنترل کنید تا درصورت ایست قلبی احیای قلبی ریوی (CPR) به‌صورت کلاسیک انجام شود. در مورد کودکان بزرگ‌تر، معمولا روش عملیات به همین ترتیب است، اما در مورد شیرخواران، روش های متفاوتی وجود دارد که شامل خوابانیدن او به روی شکم بر ساعد یا پا و ضربه زدن به پشت اوست.
خوردن چیزی که نباید خورده شود
گاهی اوقات کودک یا حتی برخی بزرگسالان، مواد عجیب و غیرقابل‌هضم و گاهی خطرناکی را می‌بلعند که آنها نیز می‌توانند خطرساز باشند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در این مورد نیز کودکان قربانیان اصلی هستند و 80 درصد این بیماران را تشکیل می‌دهند. اما سرنوشت اجسام عجیب و غریبی مانند دگمه، تیله، سکه و مانند آن، وقتی خورده می‌شود، چیست؟
آمارها نشان می‌دهد در حدود 90 درصد اجسامی که به‌طور اتفاقی خورده می‌شوند، وارد مری شده و 10درصد آنها وارد نای می‌شوند.
از میان اجسامی که وارد مری، یعنی دستگاه گوارش می‌شوند نیز 80 تا 90درصد بدون هیچ مشکلی از مقعد دفع می‌شوند. 10 تا 20درصد آنها نیاز به آندوسکوپی برای خارج کردن جسم خارجی پیدا می‌کنند و تنها در یک‌درصد موارد احتیاج به عمل جراحی پیش می‌آید.
عمده‌ترین خطری که ممکن است بر اثر بلع اجسام خارجی به وجود آید، سوراخ شدن راه گوارشی، از مری تا مقعد است که درصورت عدم‌تشخیص و درمان به‌موقع، می‌تواند موجب خونریزی وسیع و شوک ناشی از آن شود.
در این مورد دستورالعمل‌ها متفاوت است و بسته به نوع جسم بلع‌شده، اندازه و قابلیت سوراخ‌کنندگی آن، لازم است برخوردهای متفاوتی با آن صورت گیرد.
