موریانه‌های کوه خوار

همشهری آنلاین_ رابعه تیموری:  حتی ویژگی‌های زمین‌شناسی این کوه چندصد ساله هم مجابشان نمی‌کند که با وسایل مکانیکی غول‌آسا پیکرش را زخمی نکنند. تاکنون تصور می‌کردیم فقط کارخانه سیمان تهران به کوه خواری و بلعیدن تمام و کمال کوه بی‌بی شهربانو کمر همت بسته، اما گزارش‌هایی که به ما رسید، از وجود اشخاص و شرکت‌های معدنی خصوصی پرده برداشت که گویا به تن زخمی کوه بی‌بی شهربانو چشم طمع دارند. هراس منبع خبر از برملاشدن هویتش، دست ما را برای شناسایی محل دقیق وقوع جرم بست، اما تکرار این گزارشات از سوی اشخاص مختلف سبب شد موضوع را با شما در میان بگذاریم تا شاید با همکاری شهروندان مطلع، راز این کوه خواری طمع‌کارانه اشخاص برملا شود.
همه چیز از یک تماس تلفنی شروع شد. مرد میانسال پشت خط که خود را کارگر یک شرکت معدنی خصوصی معرفی می‌کرد، مدعی بود عده‌ای مخفیانه خاک کوه بی‌بی شهربانو را برداشت می‌کنند و می‌فروشند. او پیش از این با آنها همکاری می‌کرد، اما به دلایل شخصی از همکاری با آنها منصرف شده است. با او در اطراف کوه بی‌بی شهربانو قرار می‌گذاریم تا صحبت‌های دیگر شاهدان ماجرا را بشنویم.  

به ظهر نرسیده به کوه می‌رسیم. گرمای تیغه آفتاب شدید است و حرکت کامیون‌های پر از سنگ و خاک لحظه‌ای قطع نمی‌شود. کارگران سر و صورت‌های عرق کرده خود را در عرق گیرهای سفید پیچانده و از پشت شیشه کامیون‌ها با بی‌تفاوتی به کوه رشید و عظیم بی‌بی شهربانو زل زده‌اند. ابهت کوه حیرت‌آور است و تخته سنگ‌های کوه که به ضرب و زور مواد منفجره، از سینه آن جدا شده‌اند، در قسمت‌هایی از کوه، پلکانی تیز و ناهموار به وجود آورده‌اند. ۲ جوانی که مرد آنها را از ماجرای برداشت خاک مطلع می‌داند، پس از تماس‌های فراوان او و با تأخیر زیاد سر می‌رسند. به او سفارش کرده‌ایم ما را پژوهشگر معرفی کند تا راحت‌تر صحبت کنند. نگهبان داخل اتاقک‌ کاری به کارمان ندارد و مشغول صحبت می‌شویم.  
یکی از ۲ جوان، ساکن محله امین‌آباد است و می‌گوید: «از خیلی وقت پیش خاک برداشت می‌کنند، ما برای آنها کار می‌کنیم و اگر بفهمند چیزی گفته‌ایم، اخراجمان می‌کنند. البته ما فقط سرند نخاله را انجام می‌دهیم و قبول نکردیم کارگر برداشت خاک باشیم. کار سختی است و زحمت سرند نخاله چندبرابر است.» از مرد که دوستانش او را «علی آقا» صدا می‌زنند، می‌خواهیم محل برداشت غیرقانونی و شخصی خاک را نشانمان دهد. وقتی خودرو از مقابل مسیرهای دسترسی به کوه می‌گذرد، علی آقا می‌گوید: «برای انتقال خاک راه‌های مخفی دارند که فقط خودشان از آنها باخبرند.» 
ارتفاع خاک و سنگ‌هایی که از کوه کنده و روی سینه‌کش کوه تلنبار شده، با ارتفاع نقاطی از کوه برابری می‌کند. علی آقا می‌گوید: «این خاک و سنگ‌ها را کارخانه سیمان برداشت کرده و دپو کرده است.» هرچه به قسمت غربی کوه نزدیک‌تر می‌شویم، از ارتفاع کوه کاسته می‌شود و سینه کوه بکرتر به نظر می‌رسد. علی آقا می‌گوید: «اینجا چند شرکت معدنی شخصی وجود دارد که از سال‌ها پیش از کوه برداشت می‌کنند» علی آقا رفتن به نقاط برداشت خاک را خطرناک می‌داند و می‌گوید: «آنها همزمان از چند نقطه برداشت می‌کنند، اما اینجا همه من را می‌شناسند و اگر به گوششان برسد که من اطلاع داده‌ام، روزگارم را سیاه می‌کنند.» 

• حفاظت کارخانه سیمان از کوه بی‌بی شهربانو 

با در نظر گرفتن احتمال اینکه برداشت غیرقانونی خاک در محدوده فعالیت کارخانه سیمان انجام می‌گیرد، با «امیر عرب‌زاده» مدیر معادن سیمان تهران تماس می‌گیریم. وقتی شنیده‌های خود را با او در میان می‌گذاریم، پاسخ می‌دهد: «محدوده برداشت خاک کارخانه سیمان ۳۷۰ هکتار است که فقط کارخانه سیمان حق برداشت دارد و کاملاً از این محدوده حفاظت می‌شود.» او از وجود ۴۸ معدن شخصی در محدوده کوه بی‌بی شهربانو در دهه‌های گذشته صحبت می‌کند و می‌گوید: «این معادن تا اوایل دهه ۴۰ از کوه برداشت می‌کردند، ولی حدود سال ۱۳۴۲ که کوره ۲ هزار و ۱۰۰ تنی کارخانه سیمان آغاز به کار کرد، رضایت صاحبان معادن شخصی جلب و این معادن غیرفعال شدند، اما هنوز هم در منتهی الیه ضلع غربی کوه بی‌بی شهربانو یک معدن فعال است که سابقه‌ای ۷۰ ساله دارد و مالکان آن در دشت مشرف به کوه برای خود حق مالکیت قائل هستند، ولی سازمان صنایع و معادن مجوز فعالیت این معدن را به سرند نخاله‌های ساختمانی محدود می‌داند.» 

• حق برداشت خاک ندارند

وجود معادن شخصی در محدوده کوه تاریخی بی‌بی شهربانو برایمان تازگی دارد و با «علی عبدی» معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنایع و معادن استان تهران تماس می‌گیریم تا محدوده و نوع فعالیت مجاز این معدن شخصی را بدانیم. او حق برداشت خاک در محدوده کوه بی‌بی شهربانو را فقط برای شرکت سیمان تهران مجاز می‌داند و می‌گوید: «سازمان صنایع و معادن حق برداشت مواد معدنی را به شخصی واگذار نکرده و این شرکت خصوصی که در گذشته معدن سرب بوده، به‌عنوان یک واحد دانه‌بندی نخاله‌های ساختمانی حق فعالیت دارد.»
به گفته عبدی ماده اولیه این شرکت خصوصی نخاله‌های ساختمانی حاصل از گودبرداری‌ها و ساخت‌وسازهای شهرری و سایر مناطق شهر تهران است که به شن و ماسه تبدیل می‌شوند. او می‌گوید: «این شرکت معدنی در گذشته چند مورد تخلف و برداشت غیرقانونی خاک داشته که طرح شکایت و محکوم شده و هنوز پرونده آخرین تخلف آنکه در سال ۱۳۹۱ تشکیل شده، در حال پیگیری است.» عبدی پیشنهاد می‌کند به همراه «هادی صیادی» کارشناس سازمان صنایع و معادن استان تهران از کوه بی‌بی شهربانو بازدیدی داشته باشیم تا بروز تخلفات کوه خواری و برداشت غیرقانونی از خاک کوه را مورد بررسی قرار دهد و محل وقوع تخلف مشخص شود. بازدید ما در مسیر شرق به غرب و در محیط پیرامونی کوه انجام می‌شود، اما سینه کوه‌های خارج از محدوده برداشت کارخانه سیمان دست نخورده و خراش نخورده به نظر می‌رسند. نماینده‌ای از کارخانه سیمان که ما را همراهی می‌کند، بر این باور است که وجود کیوسک‌های انتظامی و گشت‌های سیار کارخانه سیمان امکان تخلف در مسیرهای باز منتهی به کوه را از میان می‌برد، اما با دیدن بی‌تفاوتی کیوسک نگهبانی به رفت‌وآمد خود در جاده حمل خاک، نتوانستیم بپذیریم که این مراقبت‌ها مسیر فعالیت متخلفان را هم مسدود می‌کند.

• چرا فقط به من‌گیر داده‌اید؟

مالک اولیه یک شرکت خصوصی در ضلع غربی کوه، سال‌ها پیش از دنیا رفته و فرزندش مالکیت شرکت را برعهده دارد. پس از تماس‌های بی‌جواب فراوان با تلفن همراهش، به‌صورت ناشناس پیام گذاشتیم تا با ما تماس بگیرد. مالک شرکت پس از تماس و اطلاع از هویت‌مان با لحنی عصبانی ما را برای پیگیری این موضوع شماتت کرد، اما آخرین جمله او جالب توجه بود: «چرا فقط مراقب من هستید؟ به محدوده شرکت... بروید ببینید چقدر برداشت غیرمجاز داشته و هیچ‌کس هم سراغش را نگرفته.» شرکتی که او نام می‌برد، یکی از ۲ شرکتی است که به گفته صیادی، سنگ‌شکن در اختیار دارد و پوکه‌های معدنی را ذخیره و سورت کرده، به فروش می‌رساند. صحبت‌های او یک امکان را قوت می‌بخشد: «کسانی که برای بهره‌برداری از کوه بی‌بی شهربانو دندان تیز کرده‌اند، به یک نفر و یک شرکت محدود نمی‌شود و فراوانی تعداد این سهم خواهان امکان تخلف را قوت می‌بخشد؛ امکانی که برای بررسی آن به قول صیادی باید با پوشش و تجهیزات مناسب وجب به وجب این میراث گرانسنگ چند صد ساله را جست وجو کرد. صیادی گزارش‌های مردمی را برای پیشگیری از کوه خواری افراد سودجو لازم می‌داند و داشتن مختصات جغرافیایی محل بروز تخلف را، سبب سهولت و نتیجه‌بخش بودن بازرسی‌های کارشناسی سازمان صنایع و معادن عنوان می‌کند.