همشهری آنلاین - مجید جباری: تهران شـهر مخاطرات غیـرقابل پیش‌بینی است. شهر درندشتی که بی‌حساب و کتاب و پرشتاب توسعه پیدا کرده، سایه کلکسیونی از خطرات را بالای سر خود می‌بیند. از سیل و زلزله که بگذریم، فرونشست دشت تهران که سالانه ۳۶سانتی متر شهر را پایین‌تر می‌برد در کنار فروچاله‌هایی که هر آن ممکن است زیر پای شهر و ساکنانش را خالی کند، پدیده نسبتا تازه‌تری است که برخلاف مثل معروف، گذر زمان مشکلاتش را بیشتر می‌کند. ساخت‌وساز بی‌برنامه روی آب‌انبارها و قنات‌هایی که روزگاری آب آشامیدنی مردم تهران قدیم را تامین می‌کرد، خیلی از محله‌های قدیمی شهر را با خطر فروچاله‌ها مواجه کرده است.
محمدرضا.م ساکن یکی از مناطق قدیمی شهر تهران است. این شهروند ۳۲ساله ساکن خیابان کارون در این‌باره به همشهری گفت:«یک‌ماه پیش شرکت آب و فاضلاب برای پیدا کردن نشتی آب، مقابل خانه ما را حفاری کرد و قرار بود بعد از حل مشکل، محل حفاری را پر کند.حالا اما با گذشت یک ماه، زمین کنار چاله حفر شده، نشست کرده و روزبه‌روز عمق آن بیشتر می‌شود. حالا همسایه‌ها بیم آن دارند که این چاله به چاهی تبدیل شود و خانه‌های محله را تهدید کند. برای همین با دستگاه‌های مربوطه تماس گرفته‌ایم و قرار است برای آسفالت کردن کوچه بیایند. با این حال اما کسی پیگیر فرونشست زمین نیست.»
فرونشست محله‌ها پدیده نسبتا تازه‌ای است که در سال‌های اخیر به فهرست بلندبالای مخاطرات تهران اضافه شده و عمدتا محله‌ها و مناطقی که پایین‌تر از انقلاب واقع شده‌اند را تهدید می‌کند.
آنطور که مدیرعامل آب و فاضلاب استان تهران می‌گوید ماهیت و دلیل فرونشست دشت‌های تهران، شهریار، ورامین و جنوب تهران مثل منطقه ۱۸با فرونشست‌هایی که در محله‌های پایتخت رخ می‌دهد، متفاوت است.
محمدرضا بختیاری در گفت‌وگو با همشهری در این‌باره اظهار کرد: «فرونشست دشت‌ها دلیلش صرفا به‌خاطر افت آب‌های زیرزمینی ناشی از برداشت‌های بی‌رویه است. اما فرونشست‌هایی که در شهر تهران رخ می‌دهد، از جنس دیگری است. تهران قدیم پیش از اینکه لوله‌کشی آب به خانه‌ها بیاید در گذشته آب‌انبارها و قنات‌هایی برای تامین آب آشامیدنی ساکنان تهران داشت که مدت‌هاست خشک شده‌اند. ساخت‌وساز تدریجی روی این قنات‌ها و آب‌انبارها یک سری فضاهای خالی حفره‌مانند محلی را ایجاد کرده است. زمین محله‌های پایین‌تر از خیابان انقلاب، از جنس رس است که بر اثر کوچک‌ترین تحریک ناشی از اجرای پروژه‌های مختلف مثل طرح‌های آب و فاضلاب، پروژه‌های شهرداری و حفاری مترو و یا حتی ساخت‌وساز برج‌ها و ساختمان‌ها این خاک سست به سمت حفره‌ها حرکت کرده و یکباره فروچاله‌هایی را ایجاد می‌کند.»
او به مناطق پرخطر تهران اشاره کرد و افزود:«برهمین اساس، بیشتر مناطقی که پایین‌تر از خیابان انقلاب قرار گرفته‌اند، مانند چهارراه مولوی، چهارراه سیروس، خیابان مصطفی خمینی و بازار که قدیم‌ترها آب‌انبار بوده و زمینشان هم رسی است، در معرض فروچاله‌های محلهای هستند و هرگونه عملیات اجرایی دستگاه‌های مختلف می‌تواند موجب تحریک خاک و ایجاد فروچاله‌های محلی شود.»
با اینکه رضا کرمی‌محمدی نشتی آب از لوله‌های آب در زیرزمین و استفاده از دستگاه‌های TBM برای حفر تونل مترو را یکی از دلایل فروریزش ناگهانی زمین عنوان می‌کند و معتقد است که همین موضوع باعث می‌شود خاک مرطوب شده و در قسمت‌هایی که دستگاه‌های TBM فعالیت می‌کنند ناگهان زمین فروریزش کند، اما بختیاری بر این باور است که نشتی آب به‌دلیل اینکه معمولا کم است و جریان آب در آن زیاد نیست، نمی‌تواند عامل فرونشست باشد.
مدیرعامل آب و فاضلاب استان تهران گفت:«شکستگی لوله‌های آنتقال آب به‌دلیل اینکه می‌تواند خاک رسی منطقه را جابه‌جا کند، یکی از دلایل ایجاد فروچاله‌هایی است که در مناطق جنوبی تهران دیده می‌شود.»
-
عامل مهم قنوات متروکه یا خشکیده
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد شرایط ژئوتکنیکی شهر تهران وجود شبکه‌ای از قنات‌هاست. محدوده و حریم فعلی شهر تهران، در برگیرنده صدها کیلومتر قنات است که طی سالیان دراز و به‌تدریج برای مقاصد تأمین آب حفر شده‌اند و گاه به علل مختلف ازجمله ریزش و لزوم ایجاد مسیرهای انحرافی، دارای مسیرهای متعدد اصلی و فرعی و انحرافی در کنار یکدیگر هستند. پایش‌های قنوات پایتخت که با همکاری مرکز ژئوفیزیک و سازمان مدیریت بحران شهر تهران صورت گرفته نشان می‌دهد عمق قنات‌ها در بعضی نقاط تهران تا ۳۰متر است. اما در بسیاری از نقاط به‌ویژه در محلهای نزدیک مظهر، عمق آنها کم شده و به کمتر از ۲تا ۳متر می‌رسد. همچنین طول رشته قنات‌ها متغیر بوده و گاه تا ۱۸کیلومتر نیز می‌رسد. هر چند تعداد قنات‌های تهران و حومه در بعضی منابع به میزان ۵۰۰رشته برآورد شده اما تعداد رشته قنات‌های واقعی بیش از اینهاست.
بسیاری از قنات‌های موجود در تهران هم‌اکنون به‌صورت متروکه و تخریب شده در آمده و در بعضی موارد انحراف یافته یا پوشش‌دار شده‌اند. همین موضوع به اضافه خشکیدگی قنوات، باعث می‌شود تا در اثر فشارهای بالادستی، عبور تاسیسات مربوط به گاز، فاضلاب و آب یا شکستگی و فرسودگی هرکدام از این تاسیسات، خاک اصطلاحا شسته شده و شرایط برای ایجاد فروچاله فراهم آید. بر این اساس هم‌اکنون خطر فرونشست محلهای، مناطق جنوبی، جنوب غربی، مرکزی و برخی از مناطق شمالی تهران مثل نیاوران، چیذر، اختیاریه و قلهک را بیشتر از سایر مناطق تهدید می‌کند.
► رصد نقشه مناطق تحت فرونشست با جی پی اس
- رضا کرمی‌محمدی، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران
پدیده فرونشست موضوعی جدی است که در شهر تهران گسترش پیدا کرده و توسعه و بهره‌برداری بیش از حد از منابع آب زیرزمینی یکی از دلایل بروز پدیده فرونشست است. البته فرونشست انواع مختلفی دارد که یکی از آنها فروچاله است. این پدیده در شهر تهران ناشی از بروز اتفاقات در ۳دهه گذشته است و نمی‌توانیم پدیده‌ای را که طی ۳۰ تا ۴۰ سال اتفاق افتاده به این سرعت از بین ببریم، بلکه به همین میزان برای رفع این مشکل زمان نیاز داریم.
بر این اساس، مهرماه ۱۳۹۵این موضوع طی جلسه‌ای در وزارت کشور بررسی و وظایف مختلفی برای همه دستگاه‌های اجرایی مرتبط با این موضوع تعیین شد اما عمده این وظایف بر عهده سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران است. مطالعات دقیقی درباره قنوات شهر تهران انجام شده و نقشه‌های آن موجود است.
سازمان فاوای شهرداری تهران ۴ دستگاه جی‌پی‌اس به‌منظور رصد مناطق تحت فرونشست در اختیار دارد و اطلاعات این جی‌پی‌اس‌ها به‌طور روزانه و ماهانه در اختیار سازمان پیشگیری و مدیریت بحران قرار می‌گیرد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در داخل شهر تهران اتفاق جدی در بحث فرونشست ناشی از کاهش آب زیرزمینی به وقوع نپیوسته اما در فرونشست‌های ناشی از فروریزش‌ها مشکلاتی جدی وجود دارد. به‌منظور جلوگیری از پدیده فرونشست در شهر تهران، شهرداری هنگام ارائه مجوز ساخت‌وساز باید این موضوع را مدنظر قرار دهد و سازمان نظام مهندسی هم باید به این موضوع ورود پیدا کند. وزارت راه و شهرسازی هم باید در این‌باره ضوابطی را ارائه دهد که مناطق بتوانند از آن استفاده کنند. همچنین معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران باید با هدف تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی به حفظ و گسترش جوی‌های باغچه‌دار و همچنین اجرای نوار جاذب آب توجه کند.
نظر شما