ناظران، این رأی را ضربه‌ای به سیاست‌های دولت بوش در قبال زندانیان این بازداشتگاه تلقی کرده‌اند. براساس حکم عالی‌ترین مرجع قضائی آمریکا این زندانیان حتی اگر خارج از خاک آمریکا بازداشت شده باشند طبق قانون اساسی این کشور حق دارند برای رسیدگی به قانونی بودن یا نبودن بازداشتشان به دادگاه احضار شوند. قضات دیوان عالی استدلال دولت مبنی بر کفایت قانون کمیسیون‌های نظامی مصوب 2006 و قانون رفتار با بازداشتیان مصوب 2005 را که تا پیش از آن جانشین این حق محسوب می‌شد، رد کردند.دیوان عالی آمریکا که عالی‌ترین مرجع قضائی در این کشور است، هفته گذشته دو حکم مهم داشت.
در حکم نخست، این حق مسلم به زندانیان زندان معروف گوانتانامو داده شد که در دادگاه‌های غیرنظامی به وضعیت خود اعتراض کنند؛ این ضربه‌ای بزرگ به اقدامات و سیاست‌های دولت بوش در 6 سال گذشته به شمار می‌آید. دیگر خبر اعلام‌شده مربوط به رأی دیوان عالی آمریکا در مورد پرونده شوقی عمر و محمد مناف، دو آمریکایی مظنون به دست داشتن در اقدامات تروریستی بود که در عراق بازداشت شده‌اند. این افراد نیز ضمن درخواست برای برخورداری از این حق به رأی صادره در مورد تحویلشان به مقامات عراقی اعتراض کرده‌اند.
قضات دیوان عالی با وجود تاکید بر حق این دو نفر برای احضار به دادگاه جهت رسیدگی به اعتراض آنها نسبت به غیرقانونی بودن بازداشتشان، بالاتفاق اختیارات قضائی عراق را در این مورد فوق اختیارات قضائی آمریکا دانستند. این احکام سؤالات بسیاری را در مورد آینده سیاست‌های آمریکا در مورد این بازداشتگاه بدون پاسخ می‌گذارد، اما آنچه مسلم است دادگاه‌های غیرنظامی در آینده نقش به‌مراتب پررنگ‌تری در پرداختن به این مباحث ایفا خواهند کرد. نیوزویک برای اطلاع از کم‌وکیف ماجرا گفت‌وگویی را با جاناتان هافتس، از وکلای پرونده مناف و عمر، ترتیب داده که بخش‌هایی از آن را می‌خوانید:
- این حکم چه تاثیری بر وضعیت بازداشتیان گوانتانامو دارد؟
این حکم درواقع بر این اصل اساسی صحه می‌گذارد که دولت نمی‌تواند افراد بازداشت‌شده را به صرف اینکه آنها را در خارج از خاک ایالات متحده نگهداری می‌کند از حق اعتراض به بازداشت خود در دادگاه محروم سازد و به‌روشنی ثابت می‌کند که بازداشتیان گوانتانامو بالاخره می‌توانند در دادگاه حاضر شوند و قانون در موردشان اعمال شود. حکم مزبور پیامدهایی هم برای کمیسیون‌های نظامی دارد چون اگر مفاد قانون اساسی اعمال شود تمامی افرادی که در این کمیسیون‌ها متهم شده‌اند قادر خواهند بود کمیسیون‌ها را به رعایت قانون اساسی ملزم کنند و می‌دانیم که تاکنون قدرت چنین کاری را نداشته‌اند.
- پیامدهای این حکم چیست؟
بازداشتیان گوانتانامو حق خواهند داشت که در دادگاه غیرنظامی حضور یابند و به اعتراض آنها نسبت به غیرقانونی بودن بازداشتشان به‌طور عادلانه رسیدگی خواهد شد. البته این حکم فقط شامل حال زندانیان گوانتانامو نمی‌شود. درخصوص زندان‌های داخل و خارج از ایالات متحده هیچ قانون شفاف و مشخصی وجود ندارد، بنابراین آمریکا نمی‌تواند در جزیره دیگری یا حتی کشور دیگری به‌طور غیرقانونی زندان برپا کند. این حکم مستقیما بر کمیسیون‌ها تاثیر نخواهد گذاشت اما با توجه به محاکمه خالد شیخ محمد، عمر خضر، [سالم احمد] حمدان و دیگران چون دیوان عالی می‌گویدکه گوانتانامو درحکم خاک آمریکا محسوب می‌شود، این افراد اکنون می‌توانند بگویند که محاکمه‌شان مغایر قانون اساسی آمریکاست.
- در خلال این مباحث یکی از قضات این سؤال را مطرح کرد که اگر در گوانتانامو قانون آمریکا نافذ نیست پس کدام قانون هست؟ قانون کوبا که نیست؟
بله، این دقیقا همان مسئله‌ای است که در مورد گوانتانامو وجود داشته، یعنی تلاش شده که منطقه‌ای خارج از محدوده قانون در آنجا ایجاد شود. در سال 2004 با این مسئله مخالفت شد و کنگره وارد صحنه شد تا حق اعتراض نسبت به غیرقانونی بودن بازداشت را از زندانیان سلب کند و به همین دلیل دیوان عالی مجبور شد تصمیم بگیرد که آیا طبق قانون اساسی آمریکا این حق برای افرادی که تبعه این کشور نیستند نیز وجود دارد یا خیر؟ حال که این تصمیم گرفته شده مسئله مهم این است که دایره شمول این تصمیم تا کجا می‌تواند گسترش یابد. برای مثال زمانی که پای وکلا به گوانتانامو باز شد، دیگر افراد بازداشت‌شده را به آنجا نیاوردند و آنها را درعوض به بازداشتگاه بگرام در افغانستان منتقل می‌کردند. پس حالا باید ببینیم که مثلا این حکم چه تاثیری در وضعیت زندانیان بگرام دارد؟ در حال حاضر تعداد بازداشتیان بگرام سه برابر بازداشتیان گوانتانامو است و تعدادی هم از گوانتانامو به بگرام منتقل شده‌اند. گوانتانامو تنها سطح ظاهری یک نظام بسیار بزرگ‌تر است.
- پس از این به بعد تمامی بازداشتیان گوانتانامو در دادگاه‌های غیرنظامی آمریکا محاکمه خواهند شد؟
من فکر می‌کنم که این حکم بلافاصله تاثیرش را خواهد گذاشت. اجرای باتاخیر عدالت فرقی با اجرا نشدن آن ندارد و این افراد سال‌ها در بازداشت نگه داشته شده‌اند بدون آنکه به وضعیتشان رسیدگی شود. این تصمیم بر وضعیت همه افرادی که در گوانتانامو نگه داشته می‌شوند تاثیر خواهد گذاشت. آنها شاید 300 نفر نباشند و یا 275 نفر باشند چون شاید بازداشتیانی باشند که وکیل نداشته باشند یا مایل به داشتن وکیل نباشند ولی به هر حال یک رقمی هست. اما دادگاه‌ها به‌راحتی به وضعیت همه اینها رسیدگی خواهند کرد چون آنها هرساله به ده‌ها هزار دادخواست از این دست رسیدگی می‌کنند و رسیدگی به وضعیت این تعداد زندانی نباید برایشان کار خیلی سختی باشد.
- پس این حکم تاثیر مستقیمی بر کمیسیون‌های نظامی نخواهد داشت؟
کلا افراد بازداشت‌شده به دو دسته تقسیم می‌شوند: افرادی که از سوی کمیسیون‌ها تفهیم اتهام نشده‌اند که اکثر بازداشتیان گوانتانامو از این دسته‌اندو افرادی که تفهیم اتهام شده‌اند که تعدادشان بسیار اندک و در حد 15 نفر است. حکمی که دیوان عالی صادر کرده درواقع به دسته اول مربوط می‌شود. این افراد در دادگاه غیرنظامی حاضر می‌شوند و دادگاه حکم می‌دهد که آیا می‌توان آنها را به‌عنوان سرباز دشمن نگه داشت یا خیر؟ در این روند دو سؤال مطرح است: اول اینکه آیا این تعریف درستی از سرباز دشمن است و آیا این تعریف شامل کسی که در بوسنی بازداشت شده یا کسی مثل علی صالح کهلاح‌الماری که در ایلینویز دستگیر شده می‌شود یا خیر؟ دوم اینکه موضوع این اتهامات چه می‌شود؟ دولت باید دلیل و مدرک ارائه دهد و دادگاه غیرنظامی باید رای صادر کند. این حکم که می‌گوید طبق قانون اساسی متهمان حقوقی دارند، بر آن محاکماتی هم که در حال حاضر در کمیسیون‌ها در جریان است تاثیر می‌گذارد چون متهمان می‌توانند گزینه‌هایی را که کمیسیون‌ها جانشین حق آنها برای اعتراض به بازداشتشان کرده‌اند، زیر سؤال ببرند.
- البته اکنون سؤال مهم این است که سرنوشت گوانتانامو چه خواهد شد؟ بسیاری از منتقدان خواهان تعطیلی آن هستند ولی هنوز بحث بر سر بهترین شیوه برای رسیدگی به اتهامات افرادی است که از آنها با عنوان سرباز دشمن یاد می‌شود. نظر شما درباره پیشنهاد ایجاد دادگاه‌های جدید در آمریکا برای انجام این کار چیست؟
به‌نظر من این پیشنهاد به‌هیچ‌وجه عاقلانه نیست. با همین نظام قضائی موجود می‌توان به این موارد رسیدگی کرد. اتفاقا درسی که از 7 سال گذشته باید گرفت همین است که تلاش برای ایجاد نظام‌های جدید مشکل‌ساز می‌شود. نمونه بارزش کمیسیون‌های نظامی در گوانتانامو است. من نظامی که 230 سال عمر داشته باشد را ترجیح می‌دهم. ایجاد نظام‌های جدید به پایمال شدن حقوق بنیادی و اساسی افراد منجر می‌شود.
- آیا خود بازداشتیان هم از این حکم جدید باخبرند؟
خب، من مطمئنم که دولت آنها را در جریان قرار نداده ولی احتمالا الآن وکیلی، چیزی در گوانتانامو هست که برای بازدید آنها رفته باشد و من مطمئنم که این خبر دیر یا زود پخش خواهد شد. ولی وکلا حتی حق ندارند به موکلانشان تلفن بزنند و این خبر را به آنها بدهند و البته یادمان نرود که این زندانیان در سال 2004 هم چنین خبری را شنیده‌اند و برای همین تا به چشم خودشان نبینند باور نمی‌کنند؛ یعنی وقتی که پس از 7 سال بتوانند عملا در دادگاه حضور یابند.
نیوزویک - 15 ژوئن 2008
