همشهری آنلاین- پریسا نوری: «کوهک» کوچک‌ترین محله شمال شرق پایتخت است که در محدوده شهرداری ناحیه ۲ منطقه ۴ قرار دارد. محدوده جغرافیایی این محله از شمال و جنوب به پادگان نیروی دریایی و بزرگراه رسالت و از شرق و غرب به خیابان هنگام و بزرگراه امام علی(ع) منتهی می‌شود. کوهک عمر زیادی ندارد و به گفته ساکنان قدیمی، در اواخر دهه ۴۰ که پادگان نیروی دریایی در جنوب جنگل‌های شیان ساخته شد، سنگ بنای اولیه محله کوهک هم گذاشته شد. روند شکل‌گیری این محله و پادگان نیروی دریایی را با «علی‌اکبر ایرانشاهی» و «مظفر زارعی» دو نفر از کارکنان قدیمی این پادگان مرور کرده‌ایم.
- مالک زمین‌های کوهک برق را به ایران آورد
خیابان نیروی دریایی اصلی‌ترین خیابان محله و یکی از مهم‌ترین راه‌های دسترسی اهالی محله‌های شمال شرق پایتخت به میدان رسالت است. بافت این خیابان ترکیبی از تجاری و مسکونی و اداری است، از این‌رو در بیشتر ساعت‌ها ترافیک و راه‌بندان است.
باورش سخت است که در گذشته نه چندان دور در شمال این خیابان و محدوده تقاطع بزرگراه‌های امام علی(ع) و شهید زین‌الدین، ۲ باغ سرسبز پر از درختان توت، انار، خرمالو و آلبالو وجود داشته که درشتی میوه‌هایش زبانزد بوده است. علی‌اکبر ایرانشاهی با یادآوری طعم انارهای این باغ می‌گوید: «باغ‌ها و زمین‌های این محدوده از جنگل‌های شیان تا میدان رسالت متعلق به فردی به نام مهندس «علی محمدی» بود. محمدی در خیابان چراغ‌برق مغازه داشت و از نخستین کسانی بود که برق را به ایران آوردند. باغ مهندس در تقاطع بزرگراه امام علی(ع) و شهید زین‌الدین بود.
خرمالوها مانند عسل شیرین بود و انارها آبدار و بزرگ که چند تایش به زحمت در یک جعبه جا می‌گرفت. درختان آلبالو هم به قدری بارور بود که باغبانان زیر شاخه‌ها چوب می‌گذاشتند که نشکند.» ایرانشاهی در ادامه می‌گوید: «مهندس بچه نداشت و این باغ و زمین‌های اطرافش را به نیروی دریایی ارتش هدیه داد. ارتش هم در سال ۴۸ پادگان نیروی دریایی را ساخت. این پادگان با یک خیابان باریک که بعدها نیروی دریایی نام گرفت به میدان رسالت راه داشت.»
- از پادگان تا فلکه «سرگردان» بیابانی مخوف بود
با ساخت پادگان نیروی دریایی، کارکنان پادگان ناچار بودند برای رسیدن به محل کار صبح زود از خیابانی که قلمرو سگ‌ها بود، بگذرند. «مظفر زارع» که از مدیران بخش فنی پادگان بوده و از نخستین روزهای ساخت پادگان به اینجا رفت‌وآمد داشته است در این‌باره می‌گوید: «آن زمان خیابان نیروی دریایی یک خیابان باریک و تاریک و اطرافش بیابانی بود و محلی‌ها به دلیل وجود چند مغازه سنگبری که در پایین خیابان بود به نام خیابان «سنگبری» می‌شناختند. این خیابان یک راه باریک خلوت پُر از گله‌های سگ بود که کارکنان وقتی می‌خواستند از پادگان خارج شوند یا به سر کار بیایند سعی می‌کردند ۳ـ ۴ نفره باشند.
اینجا آسفالت و برق نداشت پس با هزینه پادگان آسفالت و برق‌کشی کردیم و از آن زمان نیروی دریایی نام گرفت.» زارعی در ادامه می‌گوید: «خیلی از کارکنان آن زمان صبح‌ها با یک اتوبوس شرکت واحد تا میدان رسالت و از آنجا پیاده تا پادگان می‌آمدند.
اوایل دهه ۵۰ هم یک خط تاکسی با پیکان‌های آبی فیروزه‌ای راه افتاد که مسافران را از پایین دست تا میدان رسالت می‌رساند و ۵ ریال کرایه‌اش بود.» حرف‌های تکنسین کهنه‌کار که به اینجا می‌رسد می‌خندد و می‌گوید: «آن زمان به میدان رسالت فلکه «سرگردان» می‌گفتند چون هشت راه ورودی و خروجی به سمنگان، نظام‌آباد، سیدخندان و... داشت و هر مسافری به اینجا می‌رسید سرگردان می‌شد که از کدام راه برود.»
- نخستین ساکنان اینجا ارتشی‌ها بودند
ساخت پادگان کوهک یا همان نیروی دریایی، سنگ بنای شکل‌گیری محله‌ای به این نام در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ شد. اما زمین‌های مهندس محمدی چگونه به ساکنان اولیه کوهک واگذار شد. ایرانشاهی در این‌باره می‌گوید: «چون مهندس محمدی فرزندی نداشت برای همین باغ و بخشی از زمین‌هایش را به نیروی دریایی هدیه داد. قبل از انقلاب هم به خارج از کشور رفت و همانجا فوت شد. بعدها دو تا از اقوامش آمدند و قسمت‌هایی از زمین‌ها را به قطعات ۲۰۰ و ۲۳۰ متری تفکیک کرده و فروختند.
بیشتر زمین‌ها را کارکنان نیروی دریایی خریدند. برای همین نخستین ساکنان این محله ارتشی‌ها بودند. بخش دیگر زمین‌ها برای فضای سبز و بوستان به شهرداری واگذار شد. به مرور نگهبان‌ها و کارگران باغ مهندس رفتند بخشی از زمین‌ها را با عنوان «حق ریشه» و «حق تیشه» صاحب شدند. این‌طور شد که زمین‌ها همه مالک پیدا کرد و کم‌کم ساخته شد و محله شکل گرفت.» صحبت‌هایش که به اینجا می‌رسد می‌گوید: «مهندس محمدی آدم خیلی خوبی بود. حیف که نامی از او در این محله باقی نمانده است.
او به حق و حساب کارگرها خیلی اهمیت می‌داد. به‌طوری که همه را از روز اول کار بیمه کرده بود و به وکیلش سپرده بود حق بیمه کارگران را همیشه بپردازد. یادم می‌آید دو تا از کارگرهای باغ به نام‌های «مش رضا» و «حشمت» که پیرمرد و بی‌سواد بودند خودشان خبر نداشتند که بازنشسته شده‌اند. چند سال پیش سراغ سنوات و بیمه رفتند. آنها وقتی به سراغ بیمه رفتند متوجه شدند ۴۲ سال حق بیمه برایشان رد شده و سال‌ها از بازنشستگی‌شان گذشته است.»
- شکل‌گیری محله کوهک به روایت شعر
علی‌اکبر ایرانشاهی دستی در شعر دارد و به شاعر «صفا» معروف است. او به دلیل علاقه‌اش به محله کوهک، شکل‌گیری محله را در قالب شعر به نظم در آورده است.
نظر شما