سال آینده هم قرار است این مسابقات در ایران و در دانشگاه صنعتی اصفهان برگزار شود؛ برای همین کمیته‌ای زیر نظر دکتر محمد سپهریراد- استاد دانشگاه شهید بهشتی- برای برگزاری این مسابقات تشکیل شده است.
دانش‌آموزان ایرانی همیشه یکی از مدعیان در المپیاد فیزیک بوده‌اند ولی در دوره گذشته در سنگاپور، دانش‌آموزان ایران در مجموع، بدترین نتیجه در15سال اخیر را به دست آوردند. از این رو انتظار می‌رود در این دوره این نتایج را جبران کنند.
برای آشنایی بیشتر با فعالیت‌های انجام‌شده برای برگزاری این المپیاد، پای صحبت دکتر سپهریراد نشستیم. در کنار این مطلب هم نکات زیبا و جالبی از برگزاری المپیادهای فیزیک آمده که خواندن آن خالی از لطف نیست.
آقای دکتر چه شد که ایران میزبانی این مسابقه‌ها را به دست آورد؟
روال المپیاد جهانی فیزیک به گونه‌ای است که هر تیم می‌بایست بعد از3سال شرکت در المپیاد، برای میزبانی آن اعلام آمادگی کند. سال1376، وزیر وقت آموزش‌وپرورش، طی نامه‌ای این کار را انجام داد. بعداز آن، ایران به عنوان میزبان المپیاد جهانی2007 انتخاب شد.
برنامه‌ریزی برای برگزاری المپیاد از چه زمانی شروع شد؟
- برنامه‌ریزی برای یک اجرای موفق، سه سال وقت می‌خواهد. بنابراین یک گروه در آذرماه سال83 با وزیر آموزش‌وپرورش جلسه گذاشت و مجدداً مسأله میزبانی در سال2007میلادی را مطرح و مشکلات و مزایای برگزاری المپیاد را عنوان کرد. خوشبختانه وزیر هم مسائل مختلف را تأیید کرد تا از همان موقع، کمیته برگزارکننده، برنامه‌ریزی‌اش را شروع کند.
از طرف دولت هم مجوز برگزاری صادر شد؟
- بله! این رویداد، یک رویداد بین‌المللی است و برگزاری آن نیاز به مصوبه دولت دارد. خرداد ماه سال84، دولت مصوبه برگزاری المپیاد را تصویب کرد .
سال گذشته دولت تغییر کرد. آیا این مسأله، مصوبه قبلی را تحت تأثیر قرار نداد؟
- با تغییر دولت، وزیر آموزش‌وپرورش، همزمان با بقیه، رأی اعتماد نگرفت. بعداز قطعی‌شدن وزیر، کمیته برگزاری المپیاد با ایشان جلسه‌ای برگزارکرد و فعالیت‌هایش را گزارش داد. وزیر هم بر ادامه راه تأکید کرد و همان کمیته قبلی را مأمور اجرای برنامه‌ها نمود.
با این حساب، برنامه‌ریزی‌های جدی و اصلی شما باید از پارسال شروع شده باشد؟
- بله! سال 84 که المپیاد در اسپانیا برگزار می‌شد، متن دعوتنامه اولیه ایران با امضای من همراه با یک بروشور در بین شرکت‌کننده‌ها توزیع شد.
با وجود دانشگاه‌های مطرح تهرانی، چه شد که «صنعتی اصفهان» را به عنوان میزبان معرفی کردید؟
ببینید! برگزاری المپیاد یک‌سری امکانات می‌خواهد؛ اول اینکه برگزاری امتحان‌های نظری و تجربی به یک فضای تخت در حدود200متر مربع احتیاج دارد. برای مراسم افتتاحیه و اختتامیه هم حداقل یک تالار با ظرفیت 1000نفر می‌خواهیم با امکانات جهانی. مورد سوم اینکه دانشگاه میزبان باید از لحاظ امکانات اقامتی، غذاخوری و تفریحی، شرایط خوبی داشته باشد. بازدیدهایی که در تهران و اصفهان انجام شد، ما را به این نتیجه رساند که صنعتی اصفهان به جز یک مورد، تمام امکانات را دارد.
احتمالاً جاذبه‌های شهر اصفهان هم در انتخاب میزبانی این شهر مؤثر بوده است.
البته این عامل بسیار مهمی بود. در همان بروشوری که ما در اسپانیا توزیع کردیم، محل برگزاری را اعلام کردیم تا شرکت‌کننده‌ها با جاذبه‌های فرهنگی-تاریخی اصفهان هم آشنا شوند.
تاریخ دقیق برگزاری المپیاد را می‌گویید؟
- برای تعیین تاریخ، بر اساس یک نرم‌افزار، تاریخ میلادی، هجری شمسی و هجری قمری سال86 تولید و مناسبت‌های آن بررسی شد. ضمن اینکه تاریخ برگزاری المپیاد نباید با آزمون سراسری تداخل می‌کرد. با توجه به این محدودیت‌ها 22تا31تیرماه86 به عنوان روزهای برگزاری المپیاد جهانی2007 فیزیک انتخاب شد.
در المپیاد سال گذشته از شرکت‌کننده‌ها دعوت به عمل آمد؟
بله! ما قبل از شرکت در المپیاد سال85، وب‌سایتمان را طراحی کردیم و اطلاعات اولیه را در آن قرار دادیم. در طول برگزاری دوره قبل هم پوستر و جزوه المپیاد 2007 به همراه یک جزوه درباره ایران توزیع شد. در مراسم اختتامیه هم یک فیلم 10دقیقه‌ای درباره ایران پخش شد.
خود من هم در سخنرانی کوتاهی که داشتم، از شرکت‌کننده‌ها برای حضور در ایران دعوت کردم؛ ضمن اینکه امسال علاوه بر گروهی که سرپرستی تیم ایران را بر عهده داشت، یک تیم متشکل از برگزارکننده‌های المپیاد2007 و گروهی از دانشگاه صنعتی اصفهان به صورت مجزا در سنگاپور حضور داشتند تا شرایط میزبانی سنگاپور را بررسی کنند.
الان فعالیت‌های شما طبق برنامه پیش می‌رود؟
- برنامه‌ها تا الان به‌خوبی پیش رفته ولی مقداری تأخیر در کار وجود دارد. علتش هم این است که متأسفانه وزیر آموزش‌وپرورش در دولت جدید با تأخیر انتخاب شد و ما باید برابر تصمیم‌گیری، منتظر انتخاب‌شدن ایشان می‌ماندیم. بعد از ملاقات‌های اولیه با وزیر جدید، قرار شد یکی از معاونان ایشان رابط ما باشد و کارهای پشتیبانی را انجام بدهد.
بعد از مدتی که کارهای اولیه ما انجام شد، آن معاون عوض شد و متأسفانه تاکنون امکان برقراری ارتباط با معاون جدید هم فراهم نشده است. من امیدوارم با تلاش کمیته اجرایی، این تأخیر‌ها جبران شود.
من متوجه نشدم؛ یعنی چه که هنوز نتوانسته‌اید با معاون جدید ارتباط پیدا کنید؟
- ببینید! کمیته دو نوع کار با وزارت آموزش‌وپرورش دارد؛ یک سری از کارها جزو مسائل اساسی است که خود وزیر درباره آنها تصمیم می‌گیرد و نوع دوم کارها، مسائل پشتیبانی است؛ چیزهایی مثل بودجه، امکانات و... . پیشنهاد ما این بود که یکی از معاونان وزیر، این حوزه را در اختیار داشته باشد و حمایت‌ها از طریق آن معاونت صورت بگیرد.
معاون جدید هنوز ارتباطی با ما ندارد، چون موضوع هنوز برایش روشن نشده و تصور نادرستی از کار دارد؛ تصور ایشان این است که می‌شود کار را به شخص دیگری واگذار کرد. من قصد دارم در ملاقاتی که با وزیر خواهم داشت، موضوع را یادآوری کنم که ایشان به لحاظ سمتی که دارند باید بعضی مسئولیت‌ها را بپذیرند.
خب برگردیم سر خود المپیاد؛ کار طراحی سؤالات در چه مرحله‌ای است؟
- زمانبرترین کاری که باید از اوایل تشکیل کمیته شروع می‌شد، طراحی سؤال‌های نظری و تجربی بود. سؤال‌ها در چهارچوب ریز مواد درسی و در حد معلومات سال‌های آخر دبیرستان است؛ فقط نوع مسائل چالش‌برانگیز است؛ سؤال‌های خاصی که فرد باید برای حل آن به معلومات دبیرستان‌ها تسلط داشته باشد.
طراحی سؤالات، کار سهل و ممتنعی است. تعداد کسانی که می‌توانند این کار را انجام بدهند و در عین حال علاقه‌مند به این کار هم هستند، خیلی انگشت‌شمار است. در گذشته افرادی بودند که کار آموزش تیم ایران را به عهده داشتند. برای سال2007 باید طراح‌ها با تیم آموزش فرق می‌کردند؛ برای اینکه خدای‌نکرده شائبه‌ای پیش نیاید. بنابراین یکی،دو نفر از تیم آموزش جدا شدند و به جمع طراحان سؤال پیوستند. تعدادی هم از دانشگاه‌های مختلف آمدند و مجموعاً کمیته علمی تشکیل شد.
سال گذشته خیلی از تیم‌ها از اینکه قرار است سؤالات سال 2007 را ایرانی‌ها طراحی کنند، وحشت داشتند. می‌ترسیدند که سؤالات، بیش از حد سخت باشد.
- من از جزئیات طراحی سوال خبر ندارم؛ نباید هم داشته باشم. محرمانه‌بودن سؤال‌ها بسیار جدی است و سخت‌بودن آن قبل از نهایی‌شدن سؤالات معلوم نیست. برای طراحی سؤال‌ها دست ما بسیار بسته است؛ این طوری نیست که فرد از قبل در مورد سختی سؤال تصمیم بگیرد.
چیز مهمی که هست، این است که سؤال باید از نظر علمی روشن باشد و نکته مبهمی نداشته باشد. سال‌های گذشته کشورها در تدارک سؤال، متفاوت عمل کردند؛ بعضی‌ها بی‌دقت بودند، بعضی ساده گرفتند. روند خاصی در این زمینه وجود ندارد. طبیعتاً سال بعد یک نوآوری‌هایی در سؤالات پیش خواهد آمد.
برای تیم تصحیح‌‌کننده سؤال هم فکری کرده‌اید؟
- مجموعه دانش‌آموزان حاضر در المپیاد حدود 15هزار ورق کاغذ می‌نویسند که تصحیح همه آنها باید ظرف30 تا 40ساعت انجام شود. پیش‌بینی ما این است که باید یک گروه 80 تا90نفره برای این کار در نظر گرفت. اینها متشکل از اساتید دانشگاه‌ها و دانشجویان دوره دکترا خواهند بود و حداقل نیمی از آنها باید به زبان انگلیسی مسلط باشند. کلاً مدیریت و آموزش اینها کار سنگینی است.
کلاً چند کمیته برای برگزاری المپیاد سال بعد در نظر گرفته شده؟
- یک کمیته علمی داریم که هسته اولیه‌اش10 نفر است. این کمیته، دو زیرکمیته تجربی و نظری دارد که کار طراحی سؤال را انجام می‌دهند. سؤالات بعد از طراحی، از یک گروه محدوده آزمون گرفته خواهد شد. همان‌طوری که گفتم یک گروه 80 تا 90 نفره هم برای تصحیح سؤالات نهایی خواهیم داشت.
کمیته بعدی، کمیته اجرایی و فوق برنامه است، متشکل از ستادی در دانشگاه صنعتی اصفهان، مدیران این دانشگاه و جمعی از اعضای کمیته برگزارکننده. ستادی هم در استانداری اصفهان هست که در واقع هماهنگ‌کننده اصلی به حساب می‌آید. به‌تدریج و به تناسب کار، کمیته‌های دیگری مثل حمل‌ونقل، تبلیغات و تغذیه و... تشکیل خواهد شد.
آقای دکتر! از زمان شروع کار، مشکل بودجه نداشتید؟
- به لحاظ اعتبارات برای سال84 مشکلاتی داشتیم که بعضی‌هایش در آن سال حل نشد اما برای سال85 اعتباری را که درخواست کردیم به ما دادند. مشکل، خود اعتبار نیست؛ مسأله، روش هزینه‌کردن است. فعالیت‌های المپیاد، فعالیت‌هایی نیست که دولتی‌ها به آن عادت داشته باشند. بعضی‌هایش کارهای بیشتری می‌خواهد که باید درباره‌اش بحث کرد و به یک روش مناسب رسید.
یعنی چه؟
- ببینید! مثلا ما برای کار ترجمه، از خدمات یک نفر استفاده کرده‌ایم؛ این را نه می‌شود برایش قراردادی بست و نه فاکتوری وجود دارد. از این اتفاق‌ها در طول کار ما زیاد می‌افتد. همه فعالیت‌های ما در قالب فاکتور و قرارداد نمی‌گنجد. باید راهی پیدا کرد که این تیپ هزینه‌ها با معیاری مشخص شوند.
پس به غیر از این مورد آخر در سال85 مشکلی وجود ندارد؟
- خیر! در مورد مسائل عالی به رئیس باشگاه دانش‌پژوهان جوان تفویض اختیار شده است. این هم به دلیل این بود که من در وزارت آموزش‌وپرورش سمتی ندارم.
در مورد میزبانی ایران مشکل خاصی وجود نداشت؟
- دعوت امسال ما در کشور سنگاپور در بین سرپرست‌ها بازتاب مثبت داشت اما دو تا نگرانی به‌خصوص در بین کشورهای غربی وجود داشت؛ یکی بحث امنیت اجتماعی بود. براساس تبلیغات خارجی، تصوری که آنها داشتند این بود که امنیت لازم برای سفر به ایران وجود ندارد و خانواده‌ها حاضر نیستند فرزندانشان را بفرستند. مسأله دیگر هم بحث پوشش خانم‌ها بود.
این مشکل‌ها چطوری حل شدند؟
- در صحبت‌های حضوری که ما در سنگاپور با شرکت‌کننده‌ها داشتیم، توضیح دادیم که این تصورات درست نیست و الان کنفرانس‌های زیادی در ایران برگزار می‌شود که شخصیت‌های علمی از جاهای مختلف دنیا می‌آیند.
ما توضیح دادیم که کسانی که به ایران می‌آیند تصورشان کاملاً با زمان قبل از سفر فرق می‌کند. در مورد مسأله پوشش خانم‌ها هم گفتیم که هر کشور برای خودش ضوابط خاصی دارد و رعایت این مقررات تا به حال هیچ مانعی برای حضور میهمان‌ها در ایران نبوده است. در سنگاپور تأکید شد که فضای اجتماعی و طبیعی ایران، یک فضای جدید برای میهمانان خواهد بود؛ تجربه جدیدی که ارزش امتحان‌کردن را دارد.
کشور جدیدی هم برای حضور در ایران، در سال2007 دعوت شده است؟
- در بین کشورهای اسلامی، چند کشور مثل عراق، افغانستان و مصر غایب هستند. ما قصد داریم از طریق سازمان کنفرانس اسلامی، کشورهایی مثل مصر را که در زمینه فیزیک جایگاهی دارند دعوت کنیم. عراق و افغانستان هم که از کشورهای همسایه ما هستند و حضورشان در سال 2007 می‌تواند جالب توجه باشد.
