همشهری آنلاین_راحله عبدالحسینی / شهره کیانوش‌راد: این آمار دور از ذهن نیست. با نگاهی گذرا در همین مناطق شمالی تهران می‌توان برج‌ها و آپارتمان‌هایی را مشاهده کرد که طی چند سال اخیر جای خانه‌های ویلایی را گرفته‌اند.
زندگی ۱۰ تا ۱۰۰ خانوار با سلایق و از قومیت‌های مختلف در یک آپارتمان یا برج می‌طلبد که برای حفظ آرامش و نظم، ساکنان ملزم به رعایت قوانین باشند تا حقوق همگی حفظ شود. شهرداری تهران از دی ماه امسال طرح پویش «ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی» با شعار «هم‌سایه‌هم» را آغاز کرده است که تا شهریور سال ۱۴۰۰ ادامه خواهد یافت. این پویش در ۳ محور قوانین و حریم خصوصی، همسایگی و مشارکت و محیط‌زیست و کاهش پسماند برگزار می‌شود. برگزاری این پویش بهانه‌ای شد تا به بررسی تغییر مفهوم همسایگی و لزوم تأکید بر آموزش شهروندی بپردازیم.
- همسایگی، رؤیایی شیرین
«رؤیای زندگی گذشته» تعبیر «عباس صالحی» از همسایگی در سال‌هایی است که در شمیران خبری از آپارتمان نبود. خانه باغ‌های ویلایی با ورودی هشتی و حیاط‌های بزرگ و باصفا که اغلب به خانه‌های همسایه‌ها راه داشت خاطره‌ای شیرین از گذشته است که صالحی برایمان به تصویر می‌کشد. او که از اهالی قدیمی شمیران است خاطراتش را مرور می‌کند: «یادش به خیر. در هر خانه ۲ یا ۳ خانواده با هم زندگی می‌کردند و همه از حال همدیگر با خبر بودند. بین خانه‌ها دیوار نبود و زندگی آنقدر خوب بود که همسایه‌ها مثل قوم و خویش هم بودند.
سر ظهر وقتی بوی غذا در خانه‌ها می‌پیچید همسایه‌ها همدیگر را بی‌نصیب نمی‌گذاشتند و با خود می‌گفتند نکند کسی هوس آن غذا را کرده باشد. به همین دلیل سهم همسایه را کنار می‌گذاشتند.» صالحی که سال‌هاست مانند خیلی از شهروندان زندگی در آپارتمان را تجربه می‌کند معتقد است که حتی در آپارتمان‌های امروزی هم می‌توان دورهمی گذاشت و از حال همسایه‌ها باخبر بود. او که خود را از نسل روزهای فراموش شده می‌داند از تجربه دورهمی همسایه‌ها در ساختمانی که زندگی می‌کند می‌گوید: «ساکنان یک ساختمان می‌توانند با برپایی دورهمی ماهانه از حال یکدیگر باخبر شوند و گره از مشکلات ساختمان و همدیگر با همفکری باز کنند.
تقسیم کارهای یک ساختمان و احترام به حقوق همسایه‌ها یکی از راه‌هایی است که می‌تواند زندگی در کنار ساکنان یک مجتمع را خوشایند کند. اگر مشارکت و همدلی میان اعضای یک آپارتمان وجود داشته باشد آنها می‌توانند در طرح تفکیک پسماند، استفاده از راه‌هایی برای کاهش مصرف آب، برق یا گاز با شهرداری یا اداره‌های مربوطه همکاری کنند.»
- آپارتمان، مجموعه‌ای از جامعه کوچک
«مقداد جلیلیان» از معتمدان محله سازمان آب در منطقه ۲ ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی را یکی از مهم‌ترین ارکان و پایه‌های استحکام روابط اجتماعی می‌داند که خلل وارد شدن به آن فرد، خانواده و جامعه را دچار چالش‌های جدی خواهد کرد. او درباره اهمیت آموزش در فرهنگ آپارتمان‌نشینی می‌گوید: «با توجه به آسیب‌های احتمالی که در آپارتمان‌نشینی به وجود می‌آید، اهمیت آموزش نهادینه کردن فرهنگ آپارتمان‌نشینی بسیار مهم و اساسی است. نهادینه شدن فرهنگ آپارتمان‌نشینی یعنی آشنایی با قوانین مربوطه و این آشنایی از بروز هرگونه اختلاف در آپارتمان و مکدر شدن همسایگان و بروز و ظهور اختلافات حقوقی، مراجعه به شوراهای حل اختلاف و دادسراها جلوگیری خواهد کرد. آموزش یکی از عناصر اصلی ترویج و توسعه فرهنگ آپارتمان‌نشینی برای انتقال ارزش‌ها و اداب و رسوم اصیل ایرانی هم می‌تواند باشد.
ترویج و تلفیق قانون آپارتمان‌نشینی با فرهنگ اصیل ایرانی که همیشه نشان از محبت، صفا، صمیمیت، گذشت، همدلی، همیاری و دستگیری از یکدیگر است می‌تواند سطح سلامت را در جامعه ارتقا دهد و از تنش و درگیری و اختلافات بکاهد. شهرداری و شورایاری محله‌ها در ترویج فرهنگ و مؤلفه‌های فرهنگی یقیناً نقش بسیار مهم و ارزنده‌ای دارند. چون با آموزش چهره به چهره می‌توانند همسایگان یک آپارتمان را که مجموعه‌ای از جامعه‌های کوچک در حد خانواده است با فرهنگ، سنت و قانون آشنا کرده تا از تلفیق آنها جوامعی سالم و شکست ناپدیر تشکیل شود.»
- آموزش شهروندی رمز موفقیت
گسترش زندگی آپارتمان‌نشینی مشکلاتی به همراه خواهد داشت که در صورت نبود قوانین و بهره‌نبردن از آموزش می‌تواند منجر به بروز مشکلات غیرقابل کنترلی در شهر شود. «سید مهدی اعرابی» پژوهشگر محله اوین می‌گوید: «سال‌هاست با مفهوم همسایگی فاصله گرفته‌ایم. محله‌ها دستخوش تغییر شده‌اند و کمتر شاهد حل و فصل مشکلاتی هستیم که عموماً به دست ریش‌سفیدان محله حل می‌شد.
اکنون اغلب خانه‌های ویلایی به آپارتمان و برج تبدیل شده‌اند و نمی‌توان همسایگی به معنای گذشته را انتظار داشت. زندگی در برج قوانینی دارد که ساکنان ملزم به رعایت آن هستند. هرچه تعداد برج‌ها در یک محله بیشتر شود غریبگی میان افراد بیشتر خواهد شد. ساکنان یک برج از قوانینی پیروی می‌کنند که توسط هیئت‌مدیره تدوین می‌شود. آنها می‌دانند که حقوقی دارند و باید به حقوق سایر ساکنان نیز احترام بگذارند و در صورت تخلف با شکایت به هیئت‌مدیره می‌توانند حقوق پایمال شده خود در یک برج را پیگیری کنند.» اعرابی با اشاره به مفاهیم شهروند و شهرنشینی می‌گوید: «شهروند به کسی اطلاق می‌شود که به حقوق خود واقف و مطالبه‌گر است و نسبت به شهری که در آن زندگی می‌کند بی‌تفاوت نیست.
ساکنان یک برج هم در وهله اول باید شهروندان خوبی باشند و این موضوع می‌تواند زمینه‌ای برای داشتن شهری قانونمند شود. همایش‌هایی که توسط شهرداری و برای آموزش شهروندان برگزار می‌شود با تکیه بر آموزش و مشارکت مدیران ساختمان‌ها و برج‌های مسکونی می‌تواند به افزایش تعداد شهروندان قانونمند منجر شود. آنها از طریق آموزش و پویش‌هایی مانند هم سایه هم یاد می‌گیرند که اگر مطالبه‌ای دارند ملزم به انجام وظایفی هستند و به‌عنوان شهروند تکالیفی برعهده دارند.»
- افزایش مسئولیت پذیری
پویش فرهنگ آپارتمان‌نشینی با شعار هم سایه هم یکی از فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی است که در همه مناطق تهران اجرا می‌شود. محله ازگل به‌عنوان محله منتخب برای اجرای این طرح انتخاب شده است.
«سید حمید موسوی» شهردار منطقه یک هدف از اجرای پویش ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی را افزایش مسئولیت‌پذیری اجتماعی، ارتقای روحیه مشارکت، مدیریت و کاهش پسماند می‌داند و می‌گوید: «رشد جمعیت شهری و توسعه شهرنشینی در چند دهه گذشته موجب زندگی آپارتمان‌نشینی شد و تغییرات بنیادی و اساسی در نحوه و شکل زندگی مردم ایجاد کرد. فرهنگ آپارتمان‌نشینی به‌عنوان یکی از الزامات زندگی شهرنشینی مطرح شده است.»
به گفته شهردار منطقه یک پویش فرهنگ آپارتمان‌نشینی با شعار هم سایه هم یکی از فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی است که در دستور کار مدیریت شهری و اداره کل آموزش‌های شهروندی قرار گرفته و به موجب این طرح در مجتمع‌های مسکونی محله ازگل طرح‌هایی با همکاری و مشارکت ساکنان برج‌ها و آپارتمان‌ها اجرا خواهد شد.»
- مشارکت اهالی ازگل در طرح کاپ
«احمدرضا اسکندری» شهردار ناحیه ۹ منطقه یک درباره اجرای طرح ارتقای فرهنگ آپارتمان‌نشینی معتقد است که نقش بی‌بدیل مشارکت اجتماعی در پیشبرد مؤثر و کارآمد پروژه‌ها و فعالیت‌های عمومی به اثبات رسیده است و حائز اهمیت شمرده می‌شود. او می‌گوید: «از طرفی ایجاد بستر مناسب توسط سازمان‌های خدماتی و عمومی در زمینه افزایش مشارکت‌پذیری شهروندان امری حیاتی است. در برابر توسعه پایدار باید هم مردم و هم مسئولان نسبت به این امر توجه کنند و برنامه‌ریزی لازم صورت پذیرد.»
او می‌افزاید: «در محله ازگل مدتی است که با توجه به بستر مناسب فرهنگی، اجتماعی و برنامه‌ریزی شهرداری ناحیه فعالیت‌های مناسبی صورت گرفته و مشارکت معنادار مردم در حال باز تعریف در سطح محلی است. تجربه موفق مشارکت در محله ازگل در ارتباط با طرح کاپ باعث شد که اجرای پروژه اجتماعی محور همسایه هم در این محله مورد نظر قرار گیرد و مدیران ارشد شهرداری منطقه یک محله ازگل را برای اجرای طرح انتخاب کنند.»
شهردار ناحیه ۹ منطقه یک می‌گوید که اعتماد کلید مشارکت است: «به این شکل بذر مسئولیت‌پذیری، هماهنگی، همراهی و همکاری‌های موفق متقابل بین مردم و مسئولان در جامعه کاشته خواهد شد و ما را در راه اداره جوامع پیچیده و پر پیچ و خم امروزی یاری خواهد کرد.»
اجرای طرح «کاپ» در محله ازگل با مشارکت شهروندان در زمینه کاهش پسماند یکی از طرح‌هایی بود که با مشارکت مدیران ساختمان‌ها و برج‌های مسکونی این محله، انجام و در نهایت سبب شد این محله عنوان برتر را در اجرای موفق این طرح کسب کند. «الهام قیدی» مدیر اداره اجتماعی و فرهنگی ناحیه ۹ شهرداری منطقه یک استقبال اهالی برای اجرای طرح کاپ و مشارکتی که با شهرداری ناحیه داشتند را از دلایل اجرای موفق کاهش پسماند در این محله عنوان می‌کند و می‌گوید: «برای اجرای طرح کاپ باید تفکیک زباله در منازل و مجتمع‌های مسکونی، انجام و سطل‌های زباله از محله جمع می‌شد.
به همین دلیل لازم بود قبل از اجرا با مدیران آپارتمان‌ها و برج‌ها صحبت شود تا در جریان اهداف اجرای طرح کاپ قرار بگیرند. با حذف سطل‌های زباله از محله می‌توانستیم نتایجی مانند کاهش پسماند، حذف زباله گردها، کاهش و از بین بردن جانوران موذی و... را کسب کنیم که همه به پاکیزگی محله کمک می‌کرد. حذف سطل‌های زباله ممکن نمی‌شد مگر با آموزش چهره به چهره و اعتمادسازی که از طریق ارتباط با ساکنان و مدیران برج‌ها برقرار شد.
خوشبختانه پس از کسب آگاهی از اهداف اجرای طرح کاپ شاهد همکاری بسیار خوبی از سوی اهالی ازگل و ساکنان برج‌ها و مجتمع‌های مسکونی بودیم. این موضوع زمینه‌ای شد تا بتوانیم در سایر موضوعات شهری مانند ارائه پیشنهادها و انتقادها برای بهبود وضع محله از نظر شهروندان استفاده کنیم.» پس از ارتباط دوسویه میان مسئولان شهری و شهروندان و افزایش مشارکت و ایجاد اعتماد، اکنون محله ازگل به‌عنوان محله منتخب برای اجرای پویش هم سایه هم انتخاب شده است. قیدی می‌گوید: «تلاش می‌شود با تغییر رفتار و نگاه، شهروندان از شهرنشینی به شهروندی آگاه و مسئولیت‌پذیر در حوزه‌های مهم و پرکاربرد تبدیل شوند.»
- هوای همسایه‌ات را داشته باش
پویــش ارتـــقای فرهــنگ آپارتمان‌نشینی سعی دارد کیفیت زندگی شهروندان را بالا ببرد. بهتر شدن کیفیت زندگی ما علاوه بر شاخصه‌های فردی شامل شاخصه‌های اجتماعی نیز می‌شود که ارتباط و تعامل با همسایه‌ها یکی از مهم‌ترین آنهاست. حالا که در عصر گسترش شهرنشینی و زندگی در خانه‌های عمودی هستیم باید با اصول آپارتمان‌نشینی هم کنار بیاییم.
«پریناز بنیسی» دکترای روان‌شناسی، هم‌محله‌ای ما در محله سعادت‌آباد معتقد است که اول از همه باید قوانین آپارتمان‌نشینی را بشناسیم: «حالا که زندگی در خانه‌های حیاط‌دار را کنار گذاشته و آپارتمان‌نشین شده‌ایم باید قوانین آپارتمان‌نشینی را هم بشناسیم. به هر حال این زندگی جدید آدابی دارد که باید به آن واقف باشیم و رعایت کنیم. اعضا و ساکنان آپارتمان باید همدیگر را بشناسند. درست مثل اعضای یک خانواده و همان‌طور که اعضای خانواده با دیدگاه‌های مختلف در کنار هم زندگی می‌کنند و به هم احترام می‌گذارند، ساکنان آپارتمان هم باید این‌گونه باشند تا زندگی آپارتمان‌نشینی برایشان کیفیت و مطلوبیت داشته باشد.»
بنیسی می‌گوید که وقتی به آپارتمان‌نشینی جواب مثبت می‌دهیم یعنی باید شرایطی را هم قبول کنیم: «یکی دیگر از اصول آپارتمان‌نشینی، بالابردن ظرفیت سازگاری ساکنان است. برج‌نشین‌ها ضمن احترام به حقوق و آداب آپارتمان‌نشینی باید سازگاری خود را بالا ببرند و با کوچک‌ترین مسئله و موضوعی از کوره در نروند و موضوع را به بحران تبدیل نکنند. بهترین راهکار این است که موضوع ناراحت‌کننده را با هم در میان بگذارند و طبق ضوابط آپارتمان‌نشینی عمل کنند.
این رفتار قانونمند ممکن است کمی زمانبر باشد اما در نهایت بهترین نتیجه را در پی خواهد داشت.» بنیسی با تأکید بر اینکه ساکنان آپارتمان مثل اعضای یک خانواده هستند می‌گوید: «همان‌طور که در قدیم مدام توصیه می‌شدیم هوای همسایه‌مان را داشته باشیم، حالا همگی ساکنان یک آپارتمان را باید همسایه خود بدانیم و هوای آنها را داشته‌باشیم. آنها می‌توانند باورهای جدید و تازه‌ای را در ما ایجاد کنند که برای زندگی مطلوب و باکیفیت‌تر کمک حالمان باشد.»
- آموزش الفبای آپارتمان‌نشینی
آپارتمان‌نشینی از ویژگی‌های یک جامعه توسعه‌یافته یا در حال توسعه است. پایتخت کشور ما هم از این قاعده مستثنا نیست. دوره خانه‌های یک طبقه در تهران گذشته است. حالا دیگر نمی‌شود گفت: «چهاردیواری، اختیاری است. اختیار دارم که صدای موسیقی را بلند کنم.» آپارتمان‌نشینی این ویژگی را ندارد. وقتی در آپارتمان زندگی می‌کنیم باید با شیوه زندگی در آپارتمان هم آشنا باشیم که یکی از مهم‌ترین آنها تعاملات و شیوه مناسب ارتباط با همسایه‌هاست. پرسش این است که چگونه باید این شیوه را برای آپارتمان‌نشینان یادآوری کرد. نخست باید زندگی آپارتمان‌نشینی شکل بگیرد. یعنی حالا که بیش از نیمی از جمعیت در آپارتمان‌ها زندگی می‌کنند، زندگی آپارتمانی در تهران شکل گرفته است.
پس باید وارد مرحله دوم شویم که آموزش این شیوه است. بایدها و نبایدهای آپارتمان‌نشینی از طریق رسانه‌های جمعی، مطبوعات و کتاب‌های درسی باید یاد داده شود. هیئت‌مدیره‌های شهرک‌ها و مجتمع‌های مسکونی هم با انتشار دستورالعمل‌ها و شیوه‌نامه‌های مقرراتی می‌توانند تأثیر خوبی در این حوزه داشته باشند.
فرایند شیوه آپارتمان‌نشینی یک فرایند درازمدت است. از آنجا که این آپارتمان‌ها هر روز دست به دست می‌شود و مستأجران از مجتمعی به مجتمع دیگر نقل مکان می‌کنند و از سوی دیگر با جمعیتی روبه‌رو هستیم که وارد شهرهای بزرگ از جمله تهران می‌شوند، این فرایند را باید ادامه‌دار دانست. افرادی که از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ مهاجرت می‌کنند در این زمینه با تأخر فرهنگی روبه‌رو هستند که باید آموزش‌ها را برای آنان تکرار کرد.
کسی که در خانه یک طبقه حیاط‌دار زندگی کرده است حالا باید در زمان مقرر شارژ ساختمان را بپردازد یا ساعت تعمیرات و بنایی و این دست مسائل را بداند. از این نکته هم غافل نباشیم که مقررات باید ضمانت اجرایی داشته باشد تا بتوانیم به نتیجه مطلوبی برسیم. در این صورت می‌توانیم امیدوار باشیم که این شیوه تعامل با همسایه‌هایمان در برج‌ها و خانه‌های عمودی می‌تواند کیفیت زندگی‌مان را بهبود ببخشد و آیین همسایه‌داری هم به قوت خود باقی بماند.
نظر شما